Kompyuterlarni tashkil qilishning raqamli-mantiqiy asoslari

Ai	Bi	Pi-1	Si
Pi
0	0	0	0	0
0	1	0	1	0
1	0	0	1	0
1	1	0	0	1
0	0	1	1	0
0	1	1	0	1
1	0	1	0	1
1	1	1	1	1

Ai
Bi

Pi-1
Si
Pi

Yarim summator
Bir razriyadli yarim summatorni (half adder) qaraymiz. 1-rasmda kursatilgandek yarimsummator ikkita kirish (A va B) va ikkita chiqishga (S va Cout) ga ega. S – bu A va B lar yig’indisi. Agar ikkala A va B 1 ga teng bo'lsa, u holda S ning chiqishi 2 ga teng bo'lishi kerak, bunday sonni bitta ikkilik razriyad sifatida ko'rsatish mumkin emas. Bunday holda, natija Cout-ni keyingi bitga o'tkazish bilan birga ko'rsatiladi. Yarim summatorni XOR (inkor YOKI) va AND (mantiqiy VA) elementlaridan qurish mumkin.
Ko’p razriyadli summatorda Cout chiqish keyingi razriyad kirishiga ko’chirilib bog’lanadi. Masalan, 2-rasmda ko’chirish biti ko’k rangda ko’rsatilgan va u bir razriyadli summatorning 1-chi razriyad chiqishi Cout va summatorning keyingi razriyad Cin kirishi hisoblanadi.
Shuningdek, yarim summatorda oldingi razriyadning Cout chiqishi bilan aloqa qiladigan Cin ko’chish kirishi mavjud emas. To'liq summatorda bunday kirish mavjud.
1-rasm. Bir razriyadli yarim summator
2-rasm. Bitni ko’chirish
To’liq summator
3-rasmda keltirilgan to’liq summator (full adder) Cin ko’chish kirishiga ega. Rasmda S va Cout lar qiymatlari keltirilgan.
Ko’chishlarni tarqatishli summator
N-razriyadli summator 2 ta N-razriyadli sonlarni (A va B), hamda kirish Cin ko’chishni qo’shadi va N-razriyadli S natijani va Cout chiqish ko’chishini shakllantiriladi. Bunday summator ko’chishlarni tarqatishli (carry propagate adder, CPA) summator deb nomlanadi, chunki bitta razriyadning chiqish ko’chishi keyingi razriyadga o’tadi.
Bunday summatorning shartli belgilanishi 4-rasmda keltirilgan. U to’liq summatorni belgilashga o’xshaydi, A, B, S kirish/chiqishlar shinalar bo’lib, alohida razriyadlar emas.
Eng keng tarqakgan CPA lar quyidagilar hisoblanadi: ketma-ket ko’chishli summatorlar (ripple-carry аdders), ko’chishlarni tezlashtirishli (carry-lookahead
adders) va prefiksli (prefix adders) summatorlar.
ADABIYOTLAR
Asosiy adabiyotlar:
1. Andreew S. Tanenbaum. Structured computer organization. Sixth edition. 2012. – 801 p.
2. Tanenbaum E. Arxitektura kompyutera. 6-e izd. SPb.: Piter. 2013. – 816 s.
3. Tanenbaum E. Arxitektura kompyutera. 5-e izd. SPb.: Piter. 2011. – 844 s.
4. Broydo V.L. Arxitektura EVM i sistem. Uchebnik dlya vuzov. SPb. 2011.- 720 s
5. Badenko V.L. Vыsokoproizvoditelьnыe vыchisleniya. Uchebnoe posobie. SPb. 2011. – 180 s.