Kondensatsion elektr stansiya

Issiqlik elektr markazi (IEM) — elektr energiyasi bilan birga issiq suv va bugʻ ishlab chiqaradigan isiqlik elektr st-yasi. Asosiy energe- ) tik agregatlari qatoriga suv yuradigan quvur (truba) lar batareyasidan iborat qozon tizimi, bugʻ turbinalari, turbogeneratorlar va bugʻ turbinalarida ish bajargan issiklikni is-teʼmolchilarga yuboradigan qurilmalar kiradi. IEM larda qattiq, suyuq yoki gaz holatdagi organik yoqilgʻilar aj-ratgan issiklik qozon tizimida suvni yuqori bosimli bugga aylantiradi. Bugʻ bosimi tatlirida turbinalarning ; parraklari generatorlarni harakatga keltiradi, natijada issiklik energiyasi turbina (bug dvigateli) vositasida mexanik energiyaga aylanadi, generator esa uni elektr energiyasiga aylantiradi. IEM ning f. i. k. issiklik elektr st-yalarinikiga nisbatan keskin yuqori, yaʼni t|=60—70% ga teng . Bunga erishish uchun IEM turbinalaridan oʻtib ish bajargan bugʻning bir qismigina sovitkichlar vositasida qayta suvga aylantirilib qozon tizimiga yuboriladi, qolgan qismi esa sanoat korxonalari ehtiyojlariga hamda uyjoylarni isitishga sarflanadi. IEM butun shahar, tuman mikyosida sanoat korxonalarini, turar joy binolarini, maishiy muassasalarni elektr energiyasi, issiq suv bilan taʼminlash va isitishga xizmat qiladi. Faqat elektr energiyasi ishlab chikaradigan issiklik elektr st-yalariga nisbatan IEM iqtisodiy jihatdan ancha tejamli, unda 20—25% yoqilgʻi kam sarflanadi, qulay. Turbinalardan sanoat korxonalariga beriladigan bugning mutlaq bosimi 8—16 at, isitish uchun beriladiganiniki 0,5—2,5 at. IEM da yoqilgʻi sifatida koʻmir, gaz, mazut va b. ishlatiladi. Ularda temperaturasi 565°, bosimi 130 at. gacha boʻlgan burdan foydalaniladi.
Issiklik elektr stantsiyalari va issiklik elektr markazlarida elektr energiyani ishlab chiqarish energiyani saqlanish qonuniga asoslanadi. Unga asosan mavjud energiya xech qachon yo’qolmaydi, balki bir turdan boshqa turga o’tishi mumkin. Agar sistemaga issiqlik berilsa uni energiyasi D U = Q ga ortadi. Sistema o’z energiyasining kamayishi va xaroratini pasayishi xisobiga ish bajarishi mumkin. Agar sistemaga uzuliksiz issiqlik berilsa va u ish bajarsa u xolda sistema energiyasi D U 1 = Q - A ga o’zgaradi. Agar sistemaning energiyasi o’zgarmasa A = Q bo’ladi. Zamonaviy issiqlik elektr stantsiyalari va issiklik elektr markazlarida suv bug’i yordamida issiqlik ishga aylantiriladi. Bunday tsikl Renkin tsikli deyiladi. Mamlakatimizda 85% yaqin elektr energiya issiqlik elektr stantsiyalari va issiqlik elektr markazlarida xosil qilinadi. Issiklik elektr stantsiyalarida faqat elektr energiya ishlab chiqariladi, FIK 28-30%. Bunday elektr stantsiyalar kondensatsion elektr stantsiyalar deyiladi.
Qaysi kuchlanishni standart qiymatga oshiradi (35-110-220-330-500-750 kV). Bunday holda, oqim sezilarli darajada kamayadi (masalan, kuchlanish 2 barobar oshganda, oqim 4 barobar kamayadi), bu esa uzoq masofalarga quvvatni uzatish imkonini beradi. Shuni ta'kidlash kerakki, kuchlanish klassi haqida gapirganda, biz chiziqli (fazadan fazaga) kuchlanishni nazarda tutamiz.
Jeneratör tomonidan ishlab chiqarilgan faol quvvat energiya tashuvchisi miqdorini o'zgartirish orqali tartibga solinadi, rotor sargisidagi oqim esa o'zgaradi. Chiqish faol quvvatini oshirish uchun turbinaga bug 'ta'minotini oshirish kerak, rotor o'rashidagi oqim kuchayadi. Shuni esdan chiqarmaslik kerakki, generator sinxrondir, ya'ni uning chastotasi har doim energiya tizimidagi oqim chastotasiga teng bo'ladi va energiya tashuvchisi parametrlarining o'zgarishi uning aylanish chastotasiga ta'sir qilmaydi.
Bundan tashqari, generator ham reaktiv quvvat ishlab chiqaradi. Chiqish kuchlanishini kichik chegaralarda tartibga solish uchun foydalanish mumkin (ya'ni, bu energiya tizimidagi kuchlanishni tartibga solishning asosiy vositasi emas). Bu shunday ishlaydi. Rotor sargisi haddan tashqari qo'zg'alganda, ya'ni. rotordagi kuchlanish nominal qiymatdan oshib ketganda, reaktiv quvvatning "ortiqchaligi" quvvat tizimiga beriladi va rotor sargisi qo'zg'almaganda, reaktiv quvvat generator tomonidan iste'mol qilinadi.
Shunday qilib, o'zgaruvchan tokda biz faol (vattlarda o'lchangan - Vt) va reaktiv (volt-amperda o'lchangan reaktiv -) yig'indisining kvadrat ildiziga teng bo'lgan umumiy quvvat (volt-amperda o'lchangan - VA) haqida gapiramiz. VAR) vakolatlari.
Elektr va issiqlik energiyasini ishlab chiqaruvchi issiqlik elektr stantsiyalari issiqlik elektr markazlari (IEM) deyiladi. Issiqlik elektr markazlari asosan sanoat rayonlari va axoli zinch yashaydigan rayonlarga yaqin joylarga quriladi. Issiq suv va bug’ga extiyoji bo’lgan ishlab chiqarish xamda axoli yashaydigan uylarni elektr energiya va issiqlik bilan ta’minlash uchun xizmat qiladi. Issiqlik elektr markazlari issiqlik elektr stantsiyalaridan turbinalarda ishlatib bo’lingan bug’ning issiqligidan sanoat ishlab chikarishni extiyoji va axolini issiq suv bilan ta’minlash uchun foydalanishi bilan farq qiladi. FIK 60-65%. Gaz trubinali elektr stantsiyalarning asosini quvvati 25-100 MVt li gaz trubinalari tashkil etadi. Yonish kamerasiga gaz yoki dizel yonilg’isi purqaladi va kompressor orqali qisilgan havo haydaladi. Qizigan yonish maxsulotlari o’z energiyasini gaz trubinasiga beradi va u generatorni aylantirib elektr energiya hosil qiladi. FIK 25-35%. Issiqlik elektr stantsiyalarida yondirilayotgan yonilg’ini kimyoviy energiyasi bug’ generatorida (kozonxona) bug’ trubinasini aylantiruvchi suv bug’i energiyasiga aylanadi. Aylanishning mexanik energiyasi generatorda elektr energiyasiga o’zgaradi. Yokilg’i sifatida ko’mir, gaz, mazut, torfdan foydalaniladi. Issiqlik elektr stantsiyalarini o’z navbatida kondesatsion issiqlik elektr stantsiyalari (KES), issiqlik elektr markazlari (IEM) va gaz trubinali issiqlik elektr stantsiyalariga ajratish mumkin. KES faqat elektr energiyani ishlab chiqarish uchun, IEM esa elektr energiyani ishlab chiqarish va iste’molchilarni issiq suv va bug’ bilan ta’minlash uchun xizmat qiladi. KES lar asosan iste’molchilardan ancha uzoqda joylashadi, shu sababli yuqori va o’ta yuqori kuchlanishdagi quvvat berish va stantsiyani blok printsipida qurish imkononi beradi. KES ning printsipial texnologik sxemasi keltirilgan. Bug’ trubinali KES da ME ni elektr energiyaga aylantirib beruvchi agregat truboagregat deyiladi. Truboagregat bitta asosga o’rnatilgan 3 ta mashinadan–bug’ turbinasi, sinxron trubogenerator va generator qo’zg’atkichdan tuzilgan va ularni vallari o’zaro birlashtirilgan. Qozonxonadan kelayotgan bug’ (xarorati – 600 0S, bosimi –30 MPa) truboagregatni xarakatga keltiradi. Qo’zg’atkich generator rotori chulg’amini o’zgarmas tok bilan ta’minlaydi. Rotorda xosil bo’lgan magnit maydoni stator chulg’amini kesib o’tib unda EYuK xosil qiladi. Bug’ trubinali SG lari bir (ikki) juft qutbli bo’ladi. CHastotasi 50 Gts o’zgaruvchan tok xosil qilish uchun minutiga 3000 (1500) marta aylanishga mo’ljallangan. Ishlatilgan bug’ trubinadan kondensatorga keladi va uni bosimi 3 – 4 atm. gacha kamayadi, bug’ suvga aylanadi. Generatorni normal haroratda saqlab turish uchun havo yoki vodorod sistemali sovitish tizimi qo’llaniladi.
Ishlab turgan IESlar ichida ko‘proq bug‘ turbinali issiqlik elektr stansiyalari o‘rin olgan. Bunday IESlarda yoqilg‘ining issiqlik energiyasi bug‘-generatori (qozon) – bug‘ olish uchun ishlatiladi, bu erda turbina rotorini, jumladan elektor generatorini xarakatga keltiruvchi suv bug‘ining juda katta bosimi va xarorati xosil buladi. Yoqilg‘i sifatida bunday ESlarda mazut yoki solyarka, xamad tabiiy gaz, qo‘mir, torf, slanets, boshqa so‘z bilan aytganda organik yoqilg‘ilarning barcha turdagilarga ishlatiladi. Bug‘–turbinali IESlarda ishlash prinsipi oddiy. - Avval yoqilg‘i qozon qurilmasi (bug‘-generatori)da maxsus yopish kamerasida bug‘ qozoni tagida yoqiladi, bunday katta miqdorda issiqlik ajralib, quvirlar ichida xarakatlanayotgan suvni bug‘ga aylantiradi; - Bug‘ quvirlari orqali bug‘-turbinasiga uzatiladi; - Bug‘ oqimi aylanish energiyasi elektr generatori o‘qiga beruvchi bug‘-turbina rotorini harakatga keltiradi va undan elektr energiyasi ishlab chiqarila boshlaydi.
Bu soxada elektr energiyasi organik yoqilg‘ini yonishidagi kimyoviy energiyadan foydalangan issiqlik elektr stansiyalari (IES)da ishlab chiqariladi. An’anaviy IES quyidagilarga bo‘linadi: - kondensatsion (KES) – faqat elektr energiyasi ishlab chiqariladi; - issiqlik elektr markazlari (IEM) – elektr energiyasi bilan birga issiqlik energiyasini ham ishlab chiqaradi. Qurilmalar turiga ko‘ra: - bug‘ turbinali qurilmalar yordamida enegiya xosil qilinuvchi bug‘-turbinali elektr stansiyalari; - gaz-turbinali bilan bug‘-turbinali qurilmalar birgalikda energiya xosil bo‘ladigan bug‘-gaz elektr stansiyalari. IES larida yoqiladigan yoqilg‘ilarning xususiyatlari IES larda uch turdagi yoqilg‘i ishlatiladi: - gazsimon; - suyuq va qattiq xoldagi.
Issiqlik kondensatsion elektr stansiyalar organik yoqilg‘i energiyasini avval mexanik, so‘ngra elektr energiyasiga aylantirib beradi. Zamonaviy qudratli IES da bug‘ turbinalari o‘rnatilgan. Birinchi bug‘ turbinasi uch fazali elektr generatorni aylantirish uchun Elberfeld stansiyasida 1899 yilda o‘rnatilgan. SHu davrdan boshlab elektr stansiyalarida ishlatiladigan qudratli bug‘ turbinalari rivojlandi.
Zamonaviy bug‘ qurilmalarda, harorati 600°S va bosim 30 MPa bo‘lgan bug‘dan foydalaniladi. Ishchi jismni, 30-40°S gacha sovutish uchun sovuq suv qo‘llaniladi. Bu erda bosim ham keskin kamayadi.
Barabanli bug‘ qozonlarda temirli baraban 3 mavjud, uning pastki qismida suv va yuqori qismida bug‘ joylashadi. Aylanish quvurlaridan 2 suv, o‘txona 7 devorlarini egallagan ekran quvirlariga 1 o‘tadi. Ekran quvurlari, bug‘ni katta bosimda ushlab turish uchun, temirdan kichik diametrli qilib (ichki diametri 32 mm va tashqi diametri 40 mm) yasaladi. Katta bug‘ qozonlarida har soatda yuzlab tonna suv bug‘latiladi, shuning uchun ularni quvurlarining umumiy uzunligi 50 km gacha etadi.


Reja:
1.Kondensatsion elektr stansiyasi.
2.Kondensatsion elektr stansiyasi va uning ishlash prinsipi.
3. Kondensatsion elektr stansiyalarining FIK.
Foydalanilgan adabiyodlar:
1.Issiqlik elektr stsntsiyalarining nurbinali qurulmalari – 2007 .
2. Revised version, November 2022. Information notice found at: www.iea.org/corrections.
3.Fayllar.org