Konstitutsiyani ózgertiw boyınsha qarar maydanınan Konstituciyalıq suddıń juwmaǵın alıw haqqındaģı másele de qollap -quwatlandı

Oliy Majlis Nızamshılıq palatası Ózbekstan Respublikasınıń jańa redakciyadaģı Konstitusiyası haqqındaģı nızamdı qabılladı. Nızam putkil xalıq xaliqliq dawısqa qóyıladı. Referendum 30 aprel, ekshembi kúnine belgilendi.
Konstitutsiyani ózgertiw boyınsha qarar maydanınan Konstituciyalıq suddıń juwmaǵın alıw haqqındaģı másele de qollap -quwatlandı.
Referendum byulleteninde: “Siz Ózbekstan Respublikası Konstitusiyası haqqındaģı Ózbekstan Respublikası konstituciyalıq nızamın qabıl etesizbe ?” dep jazıladı.
“Biz tek jańa redakciyanı qabıl etemiz.[Endigiden bilay] Konstitutsiya qabıl etilgen kún - 8 dekabr putkil xalıq bayramı retinde bayramlanadi”,- dep anıqlıq kirgizdi Nızamshılıq palatası spikeri Nurdinjon Ismoilov.
Palatanıń 10 mart kungi jalpı májilisinde qatnasqan deputatlardan 132 danası Konstitutsiyanıń jańa redakciyası haqqındaģı nızamdı qollap -quwatladi, eki deputat biytárel qaldı, úsh deputat dawıs bermedi.
Konstitutsiyanıń jańa redakciyasın referendumga shıǵarıw haqqındaǵı qarar bolsa 134 deputattıń jaqlawı menen qabıllandı ; eki deputat biytárep qaldı, bir deputat dawıs bermadi.
Jańa redakciyaģa tiykarlanıp, Ózbekstan Konstitusiyasındaǵı statyalar sanı házirgi 128 den 155 ge, ondaǵı normalar bolsa 275 ten 434 ge asırılıp atır. 128 statyatıń 91 ne konseptual ózgerisler kiritilip atır. Ulıwma alǵanda, konstitutsiya 65 procentke ózgertirilip atır.
Ózgerisler qatarından prezidentlik múddetin 5 jıldan 7 jılǵa uzaytırıw, senatorlar sanın 100 danadan 65 danaǵa túsiriw, Ózbekstandı social mámleket dep járiyalaw, jergilikli keńesler hám hákimlerdiń wákilliklerin bir-birinen ajıratıw hám basqalar orın alǵan.
Eskertip ótemiz, konstitutsiya reforması haqqında birinshi ret prezident Shavkat Mirziyoyev 2021 jıl noyabr ayında, ekinshi prezidentlik múddetine kirisiwindegi inauguratsiya sóylewinde járiyalaǵan edi. Mámleket basshısı sol jılı 7 dekabr kúni, Konstitutsiya kúni Ramazan yaki Qurban hayttan aldıńǵı kúninde jibegen qutlıqlawında tiykarǵı nızamdı 2022 jılı, Ózbekstan Respublikası Konstituciyasiniń 30 jıllıq bayramı bayramlanatuǵın kúnlerde qabıllawdı usınıs etkendi.
Konstitutsiyani jańalaw processleri 2022 jıl may ayında baslandı hám bunıń ústinde deputat Akmal Saidov basshılıģındaǵı Konstituciyalıq komissiya jumıs alıp bardı.
Ózbekstanda referendum ótkeriw ǵayratı menen respublika puqaraları, Oliy Majlisınıń palatalari hám prezident shıǵıwı múmkin.
“Ózbekstan Respublikası xaliqliq tuwrısında”gi nızamnıń 13-statyasına qaray “referendum Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisı tárepinen tayınlanadı. Ózbekstan Respublikası Prezidenti referendum ótkeriw baslamashıları bolǵan táǵdirde ol Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisına shaqırıq etiwi yamasa referendum ótkeriw tuwrısında óz sheshimin qabıllawı múmkin”.
Ózbekstan Konstitusiyasına ózgertiwler kirgiziw haqqındaģı nızam joybarı ótken jıldıń 26 -iyunında talqılawǵa qoyılǵandı. Joybar boyınsha talqılaw muhlati bir neshe márte túrli sebepler menen uzaytırılǵan.
Konstitutsiyaga kiritilip atırǵan onlap ózgerisler arasında Bas nızamnıń Qaraqalpaqstanǵa tiyisli 5 statyası da bar ekenligi narazılıqlar tiykarında jámiyetshilikke málim boldı.

Bazı analitikler húkimet Konstitutsiyaga ózgertiwler kirgiziwge tiyisli referendumni aldın Nókis waqıyaları sebep qaldırǵan bolsa, keyinirek áyne energetikalıq kemtarlıq sebepli xalıqta ayrıqsha kúsheygen narazılıq keyipi sebep taǵı jıljıtıwǵa májbúr boldı, degen juwmaqqa kelgenler.

Olarǵa kóre, referendum arqalı Konstitutsiyani jańalaw ámeldegi prezident Shavkat Mirziyoyevnıń eki múddetin “nòllestirip”, oǵan úshinshi múddetke prezidentlikke dawısqa qoyılıwǵa jol ashadı.
Bul pikirdi Ózbekstan Senati baslıǵı orınbasarı Sadıq Safoyev da óz bayanatı menen tastıyıqlaǵan.
" Jańa Konstitutsiya qabıl etilse, ol álbette barlıq puqaralar ushın, sonday-aq búgingi prezidentimiz ushın da jańa konstitutsiya boyınsha saylawlarda qatnasıwǵa múmkinshilik jaratıp beredi", degen edi atap aytqanda senator Safoyev.
Kutilip atırģan referendumdan keyin ámeldegi prezident Mirziyoyev taǵı bir múddet - nızamnan belgilengen eki múddetlik sheklewden tısqarı - úshinshi múddetke prezidentlikke kandidatin alģa súriwi, hám eger alģa súrse, úlken itimal menen prezidentlikte qalıwı múmkin.
Ózbekstannıń ámeldegi 128 statyatan ibarat Konstitusiyası daǵı statyalar sanın 155 danege, ámeldegi 275 normanı 434 danege jetkiziw usınıs etińip atır.
9-mart kúni Ózbekstan Oliy Majlis Nızamshılıq palatası konstitutsiyaga ózgertiw kirgiziwge tiyisli nızam joybarı talqılawı ushın jalpı majliske jıynaldı.

Nızamshılıq palatası jıynalısında, ámeldegi bas nızam 65 procentke ózgergeni sebepli, Ózbekstannıń Jańa Konstitusiyası, dep ataw usınıs etildi.

Referendum byulletenida: “Siz Ózbekstan Respublikası Konstitusiyası haqqındaģı Ózbekstan Respublikası konstituciyalıq nızamın qabıl qilasizmi?” dep jazıladı.
Usı waqıtta Nızamshılıq palatası spikeri Nurdinjon Ismoilovnıń aytiwina qaraǵanda, mámlekette Konstitutsiya qabıl etilgen kún sánesi - 8-dekabr ózgeriwsiz qaldıriladi. Bunı tómen palata spikeri konstitutsiyanıń " tek jańa redakciyası" qabıl qılınıp atırǵanı menen túsintirgen.
Nızamshılıqqa muwapıq, Ózbekstanda referendum ótkeriw ǵayratı menen respublika puqaraları, Oliy Majlisınıń palatalari hám prezident shıǵıwı múmkin.
“Konstituciyalıq nızam joybarı maydanınan xalıqtan 220 mıńnan zıyat usınıslar kelip túskenliginiń ózi-aq Konstituciyalıq reformalardan xalqımız úlken ózgerisler kutayotganidan derek beredi”, dedi Shıyrınov.
Shıyrınovga kóre, ámeldegi konstitutsiyanıń 128 statyasından 91 ne konseptual ózgeris kirgiziw, statyalar sanın bolsa 155 kee jetkiziw, ámeldegi 275 norma sanın 434 ke kóbeytiw usınıs etińip atır.
Bular arasında tómendegi usınıslar bar ekenligi aytildi:
• «Ózbekstan — social mámleket» dep járiyalaw hám mámlekettiń social minnetlemelerine tiyisli normalar derlik 3 ese asırıw,
• Sóz erkinshegi hám informaciya alıw erkinligin támiyinlew,
• ta'lim tarawına tiyisli normalarni kirgiziw,
• davlat hákimiyattiń qatar lawazımlarında bir shaxstıń surunkasiga 2 múddetten artıq saylanıwı yamasa tayınlanıwın qadaǵan etiw hám taǵı basqa.
Bir lawazımǵa uzayttırılģan 2 múddetten artıq tayınlanmaytuģın yamasa saylanmaytuģınlar:
1. Nızamshılıq palatası spikeri;
2. Senat baslıǵı ;
3. Ózbekstan prezidenti;
4. Wálayat, rayon, qala xalıq deputatları keńesiniń baslıǵı ;
5. hakim;
6. Joqarı suddıń baslıǵı hám baslıq orınbasarı ;
7. Sudyalar Joqarǵı Keńesiniń baslıǵı hám baslıq orınbasarı ;
8. Oraylıq saylaw komissiyanıń baslıǵı, bas prokuror lawazımları bolıp tabıladı.
Sonıń menen birge, bul joybardan ámeldegi Konstitutsiyanıń Qaraqalpaqstanǵa tiyisli 70−75-statyaların ózgertiw usınıs etilgen qosımshalar shıǵarıp taslanǵanı aytildi.
Nızamshılıq palatası jıynalısında, ámeldegi bas nızam 65 procentke ózgergeni sebepli, Ózbekstannıń Jańa Konstitusiyası, dep ataw usınıs etildi.
Bul joybar talqılawı dáslepki bar 2022-jıldıń iyun ayında daǵaza qılınǵan edi. Sonda konstitutsiyaga kiritilajak ózgerisler sirasida Qaraqalpaqstan suverenlilik mártebesin bıykarlaw usınısı da daǵaza qılınǵan edi.
Bul usınıs Qaraqalpaqstanda úlken narazılıq menen qarsı alındı. 1-iyulga kelip, Nókis kóshelerine mińlaǵan adam shıqtı, 2-iyulda zorlıqshılıqlar gúzetildi.
2-iyul kúni Nókiske barǵan prezident Shavkat Mirziyoyev, Qaraqalpaqstan joqarı húkimet organı - Joqarǵi Kengesdagi shıǵıwında Qaraqalpaqstanǵa tiyisli ózgerisler biykar etiliwin bildirgendi.
Nókisde úlken qanlı kórsetiwlerden keyin, konstituciyalıq reformalar dawıs qoyılıwı kerek bolǵan referendum belgisiz múddetke qaldırildi.