Konstruksiyalari

Konstruksiyalari

---

---

ASFALTBETON QOPLAMALI YO‘L TO‘SHAMALARI 
KONSTRUKSIYALARI. 
Mamlakatimimzdagi mavjud yo‘llarning 95 % ortig‘i asfaltbeton qoplamali
yo‘l to‘shamlaridan qurilgan. Yo‘l to‘shamalari 3 ga bo‘linadi: qoplama, asos va
yo‘l poyi (82-rasm).
83-rasm. Yo‘l to‘shamasi va uning qatlamlarini avtomobil yo‘lida joylashishi

Asfaltbeton qoplama - tayyorlangan yo‘l asosiga yotqizilgan, doimiy

qalinlikdagi bir yoki bir nechta qatlamlardan iborat bo‘lgan qoplama
konstruktsiyasining yuqori qismi.
Asfaltobeton qoplamali yo‘l to‘shamalari konstruksiyalari chizmasi 84-
rasmda ko‘rsatilgan. Keltirilgan chizmalar yo‘l to‘shamalarini zamonaviy
tendensiyada - kam sonli qatlamlar bilan qurishni ko‘rsatadi. Qatlamlar sonini
kamaytirishda bitum qo‘llanilgan materiallarning ikkita qatlami bilan chegaralanish
maqsadga muvofiq. Asfaltobetonning katta qalinlikdagi yuqori qatlamini
chaqiqtosh, shag‘al va bitum, qatron yoki emulsiya bilan ishlov berilgan yoki
bog‘lovchilar bilan ishlov berilmagan boshqa mineral materiallardan bo‘lgan
qatlamlarga yotqizish mumkin.

---

---

84-rasm. Asfaltobeton qoplamali yo‘l to‘shamalari konstruksiyalari: 
1- zich asfaltobetondan qoplamaning yuqori qatlami; 2 - asfaltobetondan 
qoplamaning pastki qatlami; 3- g‘ovak yoki o‘ta g‘ovak asfaltobetondan asosning 
yuqori qatlami; 4 - chaqiqtosh yoki shag‘aldan asosning pastki qatlami; 5 - 
qumdan kilingan asosning (suvo‘tqazuvchi) qo‘shimcha qatlami; 6 – yuzaga ishlov 
berilgan yoki emulsiya-mineralli qorishmadan yemirilish qatlami; 7 - beton, 
zurikkan beton yoki sement bilan maxkamlangan gruntdan qilingan asos qatlami. 
Qoplama to‘g‘ridan-to‘g‘ri transportning o‘tishi uchun mo‘ljallangan. U
yuklarning butun majmuasini harakatlanuvchi yoki turgan transport vositalaridan va
barcha ob-havo va iqlim ta’sirini sezadi. Yuqori qatlam avtomobil g‘ildiragining
yo‘lga tishlashishi, tekisligi, suvga chidamliligi va transportning loyihaviy tezligida
avariyalarsiz harakatlanishini ta’minlaydigan boshqa transport va operatsion
fazilatlari uchun javobgardir. Agar asfaltbeton qoplama (doimiy qalinlikda) ravonlik
talablariga javob bermaydigan asosga yotqizilgan bo‘lsa, unda yangi yotqizilgan
qatlam pastki qatlamning barcha noravonliklarini takrorlaydi (85-rasm).
Asfaltbeton qoplamalarining yuqori qatlamlarida ko‘p zichlangan, qattiq, zich
yoki yuqori zichlikdagi modifikatsiyalangan asfaltbeton qorishmalaridan
foydalanish kerak. Pastki qatlamlar ko‘p hollarda yuqori texnologiyali
asfaltbetondan qurilgan.
A
B
V
85-rasm. Asfaltbeton qoplamalarining turlari:
A - doimiy qalinlikdagi asfalt-beton qatlami pastki qatlamning barcha
noravonliklarini takrorlaydi: 1 - asos qatlami; 2 - doimiy qalinlikdagi qoplama
qatlami; B – tekislovchi qatlam (3), pastki qatlamdagi noravonliklarini tuzatadi;

---

---

V - ikki qatlamli asfaltbeton qoplamasi; pastki qatlam ma’lum ravonlik bilan

yotqiziladi, yuqori qatlam (4) bir xil qalinlikka ega
Yo‘l qoplamasining asfaltbeton qatlamlari bugungi kunda asosan alohida
zaiflashtirilgan uchastkalarda avtomobil yo‘lini kapital ta’mirlashda qo‘llaniladi.
Qatlamning qalinligi ma’lum bir hududda yo‘l konstruktsiyasining yuk ko‘tarish
qobiliyatini hisobga olgan holda tayinlanadi (mustahkamlovchi qatlamning minimal
qalinligi 6 sm).
Mavjud yoki eski qoplamaning ravonligini oshirish uchun tekislovchi
qatlamlari
yotqiziladi.
Zamonaviy
darajadagi
nazorat
tizimlari
(asfalt
qoplamalarida) kerakli ko‘ndalang va bo‘ylama qiyaliklarni, shuningdek,
balandliklarni ta’minlash uchun qatlam qalinligini belgilash imkonini beradi. Yupqa
donador aralash qatlamining minimal qalinligi 3 sm.
Bir qavatli asfalt-beton qoplamaning qalinligi odatda 4...6 sm. Kerak bo‘lsa,
kattaroq qalinlikdagi qoplamalar ikki yoki uch qatlamda yotqiziladi. Bunday holda,
qatlamlarning har biri kerakli zichlikka qadar zichlanadi. Qoplamaning yuqori
qatlamining qalinligi odatda 3-5 sm oralig‘ida o‘rnatiladi va asfalt-beton
qoplamaning har bir pastki qatlamining qalinligi 4-8 sm.
Qalin (9...20 sm) va yupqa (qalinligi 1,5...2,5 sm) asfaltbeton qatlamlarini
yotqizish mumkin. Yupqa qatlamli qoplamalar odatda maxsus maqsadli asfalt-beton
qorishmalaridan tayyorlanadi. Yupqa qoplamali qatlamlar yo‘llarning transport va
ekspluatatsion xususiyatlari uchun javobgardir. Asosiy transport va ekspluatatsiya
xususiyatlariga quyidagilar kiradi: sirtning rangi va tuzilishi; aks ettirish va
drenajlash qobiliyatlari; qoplama g‘adir-budirligi; tishlashish sifati, korroziyaga
chidamliligi, siljishga chidamliligi, qoplamaning avtomobil g‘ildiragiga
ishqalanishi, suvga chidamliligi, ravonligi.
Oxirgi yillarda asoslarda zuriqqan beton qo‘llanilmoqda. Qoplamalarni
yorilishga va issiqlikka chidamliligini oshirishga imkon beruvchi suv-issiqlik
rejimini yaxshilash maqsadida asoslarni stirporbetondan, ya’ni stirporali
tuldiruvchili, kichik massaga va past issiqlik o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan
betondan qurish maqsadga muvofiq.

Asfaltbetonni shakllantirish uchun texnologik jarayonda yo‘naltirilgan

struktura xosil qilish optimal sharoitlar yaratish bilan ta’minlanadi. Bu sharoitlar
asfaltbeton qorishmalarning texnologik xususiyatlari, mos keluvchi texnologik
jixozlarni tanlash va uning berilgan ishlash rejimi bilan aniqlanadi. Asfaltbeton
qorishmalar quyma, plastikli va qattiq turlarga bo‘linadi.
Quyida mamlakatimimzdagi ba’zi avtomobil yo‘llarining yo‘l to‘shamasi
konstruksiyalari keltirilgan(86 va 87 rasmlar).

---

---

86-rasm. Toshkent viloyatidagi I
b
-toifali 4P-6 “Toshkent sh.-Chirchiq sh.-Chimyon 
q.” avtomobil yo‘lining 22-29 km bo‘lagining ko‘ndalang kesimi va yo‘l 
to‘shamasi konstruksiyasi 

---

---

87-rasm. Qoraqalpog‘iston Respublikasidagi I
b
-toifali A-380 “G‘uzor-Buxoro-
Nukus-Beyneu” avtomobil yo‘lining 965-970 km bo‘lagining ko‘ndalang kesimi va 
yo‘l to‘shamasi konstruksiyasi 

Ichki xo‘jalik yo‘llarining asosiy qismi past toifali bo‘lib, ularda ko‘proq

iqtisodiy jihatdan arzon bo‘lgan yo‘l to‘shamalari konstruksiyalarini qo‘llash
maqsadga muvofiq bo‘ladi. Quyidagi 88, 89, 90-rasmda AQSh, Yevropa va
O‘zbekistonda past toifali xo‘jalik yo‘llarida keng qo‘llanilayotgan yo‘l to‘shamasi
konstruksiyalariga misollar keltirilgan.