Koreya tarixi

Ajdodlar e'tiqodir\ing
ilk shakllari ham totemizm bilan bogTiq 
boTib, unga ko'ra odam vafot etganidan keyin totem hayvonga ay- 
langan. Chunonchi, bu boradagi an'analar, ayniqsa, dafn m arosim la- 
rida yorqin ifodasini topgan boTib, m arosim ishtirokchilari o'zlarini 
qaysi totem hayvondan deb hisoblashsa, o'sha hayvonning terisiga 
yopinib, ushbu hayvonning harakatlariga taqlid qilishgan. Ajdodlar 
ruhi bir-biri bilan bogTiq boTgan, ikki olam - m arhum lar va tiriklar 
dunyosi zaro ajralib turgan. Ajdodlar ruhi doim o tiriklarga moyil 
boTib, ularning kundalik hayotida yordam berar ekan. Ajdodlar ru- 
higa e'tiqod bo'yicha dolm enlam i misol qilib keitirish mumkin.
D iniy e'tiqodning birm uncha keng tarqalgan yana bir ko'rinishi 
ajdodlar ruhiga sig'inish - anim izm  yoki ru h -jo n (nafaqat ajdodlar 
ruhi va insonlar)ga topinishdir. A nim izm ko'rinishini totem fetish- 
larda, xususan, qadim gi m ozor-qabristonlard a ham da qoyatosh 
rasm larida ham ko'rish m um kin. A nim izm bilan bir qatorda sho- 
m onlik ham koTeyslar hayotida m uhim o'rin egallagan. O dam lar 
shom onlarni ruhlar bilan m uloqot qila olish qudratiga ega deb 
bilganlar. Shom onlar turli kasalliklarni davolaganlar yo'qolgan 
odamlar, jonivor ham da narsa-buyu m larn i topish bilan birga ke- 
lajakni bashorat qilganlar.
Koreya yarim orolining 70 foizini togTar egallagani bois bu 
yerda to kulti ham boTgan. Chunonchi, m intaqada ba'zi togTar
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

IB n b Q A D IM G I D AVR
1 1
ilohiy xarakterga ega bo'Iib, ularga afsonaviy davrda - yaralish 
davrida bo'lajak qahram onlar tug'iladigan yoki m uhim voqealar 
ro'y beradigan m akon sifatida qaralgan. M uqaddas joy sifatida tan 
olingan Txeboksan tog'ida yashaydigan ayiq ayolga aylanib, os- 
m on hukm dorining o'g'liga turm ushga chiqqan. Afsonaga ko'ra, 
aynan m azkur voqeadan Koreya davlatchiligi tarixi boshlangan.
Q adim gi qavm larda tog'larga sig'inish bilan birga, hosildorlik 
kulti, daraxt, tosh va boshqa kultlar ham bo'lgan.
U m um an olganda, Koreya yarim orolini o'rab turgan dunyo 
ilohiylashtirilgan. U larning tasavvuriga ko'ra, yerni turli ruhlar, 
g'ayritabiiy kuchga ega ilohiy hayvonlar va jum boqli m avjudotlar 
o'rab olgan. Yuqoridagi jonzotlar bilan aloqa qilish, suhbatlashish, 
ahdlashish va qilgan yom on ishlari uchun kechirim so'ralgan. Ko- 
reyslarning deyarli barcha m arosim lari u yoki bu darajada ajdod- 
lar e'tiqodi yoki ularga in'om !ar taqdim qilish bilan bog'liq b o‘lgan. 
Bu kabi ilk e'tiqod shakllari keyinchalik rivojlangan dinlar kirib 
kelgan davrda va ularning ba'zilari hatto bugungi kunda ham 
o'tm ish ovozi tarzida saqlanib qolgan.
K o re y sla r 
Koreyslar qadim gi xalqlardan biri hisoblanadi.
e tn o g e n e z i 
O lim lar bu borada fikr bildirganda, ko'proq
koreyslarning irsiy xususiyatlaridagi qadim - 
gi asoslar bilan birga ularning etnos sifatida shakllanishiga ham 
e'tibor qaratadilar.
D unyoning ko'plab hududlarida asrlar davom ida bir xalq bosh- 
qasi bilan qo'shilib, qo'shni xalqlar yoki bosqinchilar bilan arala- 
shishi natijasida yangi etnik kom ponentlarning paydo bo'lishi 
yoki transform atsiyalashuvi sodir bo'lgan. Bir necha qabilalar va 
xalqlarning boshqa xalqlar yoki etnik guruhlar bilan qorishuvi na- 
tijasida keyingi avlodlar uzoq ajdodlar bilan tashqi antropologik 
qiyofasi, tili va m adaniyatidagi um um iylikni yo'qotgan.
Bu borada koreyslarning o'ziga xos xususiyati shundaki, ular 
uzoq vaqt Koreya yarim orolida dunyodan uzilgan holda yasha- 
ganlar. Shu bois yarim orol etnik jihatdan bir xalqdan iborat bo'lib, 
u lam ing etnogenezi qadim gi davrlarda yakunlangan. Bundan 
tashqari, K oreyaning m illiy davlat sifatida shakllanishi ham Yevro- 
pa va O siyoning b ir qator davlatlariga qaraganda birm uncha avval
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

12
IB o b . Q A D IM C ID A V R
sodir bo'lgan bo'lib, bunga ham koreyslarning izolyatsiyalashgan 
hududda yashashi ham da etnik bir xilligi sabab bo'lgan.
Um um an olganda, koreyslar etnogenezi m uam m osi borasida 
quyidagilarni ta'kidlab o'tish m um kin:
a) koreys xalqining etnogenezi jarayoni qadim gi davrda (taxm i- 
nan neolit davrida boshlanib, bronza va tem ir asrida tugallangan) 
yuz bergan;
b) bu jarayonda O siyoning turli hududlarida yashagan qabila- 
lar ishtirok etgan;
v) m azkur qabilalar turli ko'chishlar vaqtida tarqoq qabilalar 
sifatida yarim orolga kirib kelganlar;
g) koreyslarning etnos sifatida shakllanishiga qabilalam ing 
o'zaro qorishuvi ta'sir qilgan;
d) turli qabilalam ing koreyslar etnogenezidagi o'rn in i bir xil 
tarzda baholab bo'lm aydi.
Koreyslarning qayerdan kelib chiqqanligini bilish uchun, avvalo 
u lam ing antropologik qiyofasi, tili va madaniyatiga e'tibor qaratish 
lozim. Til tasnifi bo'yicha, koreys tili oltoy tillari oilasiga mansub 
boTib, bu oilaga turk, m o'g'il, tungus-m anjur boTimi, shuningdek, 
yapon tillari kiradi. Ba'zi adabiyotlarda esa bu tilni o'rol-oltoy til- 
lar oilasi deb ham yuritiladi. Antropologik tasnifga ko'ra, koreyslar 
mongoloid irqining Sharqiy Osiyo shoxobchasidagi m anjur-koreys 
tipiga kiradi. Bu irq neolit davrida m anjur-koreys tipi, paleoosiyoWk- 
lam ing Tinch okean (avstroneziyaliklar) va kontinental hududlarda 
yashovchi m ongoloidlar bilan qorishuvi natijasida paydoboTgan.
Paleoosiyoliklar Shim oliy va Shim oli Sharqiy O siyoning qa- 
dim gi aborigen xalqlari boTib, ular Shim oliy va Sh im oli-Sh arq iy 
Sibir, Kuril orollari, Saxalin va Yaponiyada yashaganlar. Ularga 
nivxlar, eskim oslar, yukagirlar, ketlar, aleutlar va aynlar kiradi. 
Shu bilan bir qatorda chukchalar, koryaklar, itelm enlar ham m az- 
kur guruhga m ansub boTib, ular sh im oli-sharq iy paleoosiyolik 
guruhini tashkil etadi.
Avstr0ne2.iyalik.lar -
Janubi-ShaTqiy O siyo (Indoneziya, M alay- 
ziya, Bruney, Sharqiy Tim or va Filippin), Okeaniya, M adagaskar 
va Tayvan hududlarida tarqalgan tillarda so'zlashuvchi xalqdir. 
Avstroneziyaliklarning ilk ajdodlari Xitoyning sharqiy va ja n u b i- 
sharqiy hududlarida yashaganlar. Avstroneziyaliklarning m intaqa
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

I Bnb. Q A D IM C I D AVR
13
bo'ylab tarqalishi mibavv. V -IV m inginchi yillarda yoki ularning 
ilk va so'nggi m igratsiyasi jarayonida sodir bo'lgan.
Bir qator olim larning fikricha, koreyslar etnogenezida O ltoy 
tog'lari hududlari va M arkaziy O siyoga tutash hududlarda ya- 
shovchi qabilalar ham ishtirok etganlar. U lar bir necha m ing yil- 
lar ilgari M anjuriya va Xitoyning ba'zi hududlari, Sibir va Prim ore 
o'lkalariga qarab siljiganlar Koreya yarim oroliga kelgan qabila- 
larning b a'zilari m ahalliy xalqlarni siqib chiqargan bo'Isa!ar, bosh- 
qalari esa m ahalliy aholi bilan qorishib ketganlar. Siqib chiqarilgan 
aholining katta qism i Yaponiya, Saxalin, Sharqiy Sibir va Arktika 
hududlariga ko'chib o'tgan.
K o'plab qabilalarning kirib kelishi yarim orol xalqining m oddiy 
m adaniyatida, xususan, kulolchiligida aks etgan. O lim larning fik- 
richa, silliq sopol buyum lar Sibir m ongoloidlarining (mil.avv. V -IV
m ingyillik) Baykal shoxobchasi orqali, taroqsim on so p olb u y u m lar 
sh im oli-sharq iy paleoosiyoliklardan (mil.avv. IV - III m ingyilliklar 
atroH da),
bo'yoqli kulolchilik nam unalari esa m ongoloid irqining 
Sharqiy O siyo tipi orqali kirib kelgan. K oreyadagi dolm enlar ma- 
daniyati Jan u b i-S h arq iy O siyoda ilk dafn m arosim lari bilan b og'liq
an'analarga sezilarli ta'sir ko'rsatgan. K oreya yarim oroliga bronza 
davri m adaniyati M anjuriya i Sibirdan kirib kelgan b o iib , m azkur 
m adaniyatning uzatuvchilari tun gu s-m on goloid (oltoy) guruhi 
b o ig a r .
Eram izgacha b o ig a n I m ing yillikda Koreya yarim oroli va unga 
tutash hududlarda koreyslarning ilk ajdodlari va qadim gi koreys 
qabilalari shakllangan b o iib , ular janubiy va shim oliy guruhlarga 
bo lingan. Shim oliy qabilalar yozm a m anbalarda tu n -i ("sh arq iy 
varvarlar" yoki "sh arq iy kam on ch ilar") nom ini olgan bo'lib, ularga 
tu n gu s-m an ju r qabilalariga yaqin b o ig a n qabilalar va paleoosiyo- 
liklar kirgan. Aynan m azkur guruhga K oreya yarim orolining shi- 
moli va X itoyning sh im oli-sharq id a joylashgan choson, yem ek, puyo, 
okcho, koguryo
va boshqa qabilalar kirgan. Janubiy qabilalarga esa 
"u ch x o n " (m axan, chinxan, pyonxan) va kaya, saro ham da boshqa 
qator qabilalar m ansub b o ig a n . Ular avstroneziya xalqlariga yaqin 
xalqlar b o iib , yarim orolning m arkaziy ham da janubiy qismida 
yashaganlar. Koreyslar etnos tarzida shim oliy va janubiy qabilalar- 
ning qo'shilishidan paydo boigarilar.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

14