Koreya tarixi

II Bob.
QADIMGI ChOSON
Ilk tetnir davrida Koreya yarim oroli va unga tutash hududlarda 
yirik qabilalararo uyushm alar shakllana boshlagan. Ularning ti- 
pologik mavqei hozirga qadar ilmiy m unozara m avzusi hisobla- 
nadi. Ba'zi m utaxassislar fikricha, bu harbiy yoki siyosiy uyushma 
bo'lgan bo'Isa, boshqa bir guruh olim lar dastlabki koreys davlati, 
uchinchi guruh olim lar esa yuqoridagi ikki fikm i umum lashtirib, 
qabilalar o'rtasidagi ittifoqqa asoslagan ilk davlatchilik shakli deb 
ta'kidlaydilar. Xullas, dastlabki m arkazlashgan boshqaruvga ega 
boMgan davlat - bu Choson yoki K o-C hoson (Qadim gi Choson)dir.
Q ad im g i C h o so n n in g
H ar ikki Koreyada keng tarqalgan
tashkil top ish i 
afsonaga k ra, Q adim gi Choson
davlatining asoschisi osm on kishi- 
si ajdodi Tangun hisoblangan. Rivoyatga ko'ra, osm on hukm do- 
ri Xvaninning katta o 'g 'li Xvanunosm on odam larni boshqarish 
m aqsadida ko'p m arotaba yuqoridan yerga qaragan. Bu xabarni 
eshitgan Xvanun o'g'Iin i uch m ing yordam chi (ruhlar) m ulozim lar 
ko'm agida uch m uhri bilan yerga yuborgan Xvanun uch boshli 
Txeboksan tog'in in g eng yuqori cho'qqisida ruhlar uchun qurbon- 
lik qilinadigan daraxt oldiga tushgan. U keyinchalik bu yerda "ruh- 
lar ibodatxonasi" yoki "m u q ad d as sh ah ar"ga asos solgan. Yomg'ir, 
sham ol va bulut ruhlar yordam ida Xvanun 360 ish (360 kundagi 
har bir yum ush)ni va odam larni boshqargan U insonlarga turli 
bilim va ko'nikm alar: turli giyohlarning yerdan unib chiqish m ud- 
dati; bem orlarni davolash; yaxshilikni yom onlikdan ajratish; jazo 
turlarini o'rgatgan.
Kunlardan birida Xvanun oldiga ayiq va yo'Ibars kelib, o'zlarini 
insonga aylantirishni so'ragan. Xvanun ularga g'orda yuz kun 
sehrli shuvoq va sarim soq piyozni yeyishni va quyoshdan yashi- 
ringan holda yashashni shart qilib qo'ygan. Bu shartni bajarish-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

JlB o b . Q A D JM G J ChO SO N
15
da yoMbarsga sabr va m atonat yetishm agan U m a’lum m uddat 
o'tgach g'ordan chiqqan. Ayiq esa shartni bajarib, 21 kundan keyin 
go'zal bir qizga aylangan. U o 'zin i yolg'iz his qilgan. Shu bois har 
kuni qurbonlik qilinadigan daraxt oldiga kelib, unga farzand ato 
qilishini so'rab iltijo qilgan. U ning iltijolarini eshitgan Xvanun in- 
son qiyofasiga kirib, unga uylangan. N atijada ularning nikohidan 
Tangun dunyoga kelgan. Tangun eram izgacha boTgan 2333 yilda 
Koreya yarim orolida Choson ("Tong u fori") degan davlatni tuzib, 
uni 1500 yil boshqargan h a m d a  1908 yoshga kirganda hukm dorlik 
ram zini topshirib, tog' ruhiga aylangan ekan.
Koreys davlatining asoschisi Tangun haqidagi rivoyat koreys 
m illiy shuurining m uhim qism i hisoblanadi. Garchi, C hosonning 
paydo boTish davri juda qadim iylashtirilganiga qaramay, yu- 
qoridagi rivoyat ushbu m azm unda dastlab XIII asr ikkinchi yar- 
mida buddaviy rohib Iryon tom onidan yozilgan "Sam gu k yu sa" 
("U n utilgan uch davlatning ishlari", 1285 y.) nom li m anbada uch- 
raydi. Keyingi ikki asr davom ida Tangun haqidagi afsona b a'zi 
o'zgarishlar bilan boshqa tarixiy m anbalarda ham zikr qilingan.
M aTum ki, turli afsona va rivoyatlar, ayniqsa, tarixiy rivoyatlar 
afsonaviy voqealarga asoslangan boTib, tarixiylikdan biroz yiroq 
boTadi. Xususan, Tangun haqidagi afsona ham qandaydir xayo- 
liy jam iyatning o'ziga xos variantidir. Unda Koreya yarim oroli 
aholisining ilk tem ir davridagi dunyoqarashi xalqona epos tarzi- 
da tasvirlangan. Lekin shunga qaram ay m azkur rivoyatlarda ko- 
reyslar tarixiga oid ayrim qiziqarli m aTum otlar uchrashi bilan ham
aham iyatlidir. U m um an olganda, yuqorida keltirilgan afsonaning 
aham iyati quyidagilarda birm uncha yorqin nam oyon boTadi.
Birinchidan, aynan m azkur afsona orqali koreys etnosining 
shakllanishi qadim gi qabilalam in g qaysi totem ajdod (bo'ri va 
yo'lbars)ga e'tiqod qilganligi haqidagi m aTum otga ega boTam iz.
Ikkinchidan, ayiq haqidagi syujet barqaror boTib, unda yoTbars 
haqidagi m aTum ot uchram asligi, m azkur hayvonlar totem aj- 
dod boTgan ikki qadim gi qabila yoki qabila uyushm asi orasidagi 
o'zaro kurashda ayiq qabilasi g'olib boTganligidan dalolat beradi. 
M aTum ki, koguryo va yem ek kabi qadim gi koreys qabilalarining 
totem ajdodi ayiq boTgan boTsa, sharqiy qavm lar - yoTbarsni totem 
hisoblaganlar.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

16
IIB o b Q A D IM C I C hO SO N
U chinchidan, Xvanunning uch m ing yordam chisi bilan Txe- 
boksan tog'idan tushishi haqidagi m a'lum otlarda qadim gi koreys 
qavm larining Koreya yarim oroliga kirib kelishi aks etgan.
To'rtinchidan, Txeboksan tog'ining eng yuqori cho'qqisida 
joylashgan m uqaddas daraxt oldidagi ruhlar m askani - bu qavm - 
lar e'tiqodida totem izm bilan birga tog' va o'sim lik kulti ham 
bo'lganidan dalolat beradi.
Beshinchidan, ikki biologik oppozitsiya - erkak va ayol 
o'rtasidagi nikoh esa u lam in g hayot tarzida dunyoni yaratuvchi 
binar oppozitsiya (serpushtlik kulti) m uhim rol o'ynaganligini 
ko'rish m um kin. M a'lum ki, Xitoy m ifologiyasida osm on va yer- 
ning qo'shilishi yan va in oT tasidagi m unosabatlar yuqori nuqta 
boTgan boTib, bu holat koreyslar dunyoqarashiga ham seziladi 
ta'sir qilgan. Aynan ikki xalq orasidagi o'zarn aloqalar Koreya hu- 
dudida sodir boTganligi borasidagi m aTum otdan koreyslarning 
dunyoqarashida etnik jihatdan birlashuv boshlanganligini kuza- 
tish m um kin.
O ltinchidan, yomgTT, sham ol va bulutlarni boshqarish ham da 
Tangun tom onidan odam larning boshoqli  sim liklar o'stirishi 
m intaqada dehqonchilik m adaniyati taraqqiy etganligidan dalolat 
beradi. Bundan tashqari, bunda quyosh kulti (Tangunning bobosi 
Xvanin osm on va quyosh ilohi b lgan) bilan bogTiqligini koTish 
m um kin. Q uyosh (erkak) urug'in in g yer (ayol) bilan qo'shilishi in- 
soniyatning davom iyltgi - serpushtlikning paydo boTishiga sabab 
boTgan.
Vettinchidan, Tangunning 360 ishi (yildagi 360 kundagi ish) 
Koreya yarim orolida astronom ik yil hisobi m avjudligidan dalolat 
beradi.
Sakkizinchidan, ezgulik, yaxshilikbilan birga yom onlik va aynan 
yom onlikka nisbatan jazo choralari koTilishidan axloqiy me'yor, 
huquqiy qoidalar va ibtidoiy jam oa tuzum ining inqirozi, davlatchi- 
lik ham da sinfiy jam iyatning paydo boTishini kuzatish m um kin.
M odom iki, Tangun haqidagi afsona yozm a m anbalar dastlab 
XIII asrda uchrashini inobatga olsak, unda qadim gi naqllar em as, 
balki keyingi tarixiy davrlarga oid qatlam lar ustuvor ekanligining 
guvohi boTam iz. Q olaversa, "Sam gu k y u sa" yilnom a buddaviy 
rohiblar (Koreyada tarixiy yo'nalishda buddaviylik va konfutsiy-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

H B o b Q A D IM G I ChO SO N
17
lik yilnnm alari farqlanadi) tom onidan yozilganligini inobatga olib, 
b a'zi olim lar rivoyatda buddaviylik m otivlari (hayot daraxti, Indra 
xudosi, m uqaddas daraxtning m isoli sandal daraxti tarzida talqin 
qilinishi) ustuvor ekanligi borasida fikr bildiradilar.
O lim lar orasida "Tangun tarixiy shaxsm i?" degan savolga um u- 
miy javob yo'q. C hunonchi, bu bnrada ba'zi m utaxassislar Tangun 
bir kishining ismi em as, balki Chosort qabila/qabila ittifoqi sardor 
(yuqori kohin)ining um um iy nom i bo'lib, keyinchalik ushbu qabi- 
laviy kult koreys etnosiga nisbatan qoTlanilgan, degan fikrni ilgari 
suradilar. Biroq, shunga qaramay, koreyslar 3 oktyabr (o'ninchi oy- 
ning uchinchi kuni)ni (rivoyatga ko'ra, Tangun Q adim gi C hosonga 
asos solgan kun) m illat paydo boTgan kun sifatida nishonlaydilar. 
Janubiy Koreyada "Tangun erasi"d an boshlab rasm iy m iliy dav- 
lat yilnom asi yuritiladi. Shim oliy K oreyada esa m am lakat poytaxti 
Pxenyan shahridan uncha uzoq boTm agan yerda joylashgan qa- 
dimgi m aqbarada olib borilgan arxeologik qazishm alar jarayoni- 
da ikkita odam tana suyaklari topilgan boTib, shim oliy koreyalik 
olim lar m azkur jasad lam i Tangun va uning xotinining suyaklari 
deb ta’kidlashadi. Aynan ushbu toTiq boTm agan jasadlarning bosh 
chanog'i orqa qism ini elektron rezonans m etodi orqali tekshirish 
natijasida unga 5011 +267 yosh bergan. Shu bois shim oliy koreyalik- 
lar 1990 yili 45 gektarli m aydonda xotira m ajm uasi va qabr o'rnida 
katta m aqbara qurishgan. Biroq topilgan suyaklar xalqaro eksper- 
tizadan o'tm agan ham da KXDR tashqarisida tan olinm agan.
Q adim gi C hosonning paydo boTishi borasida Tangun haqida- 
gi rivoyat bilan birga, yana bir qadim gi Xitoy yilnom asi m avjud. 
Chunonchi, "C h o so n " nom i eram izgacha boTgan VII asrdayoq Xi- 
toyda m aTum boTgan. Buni Xitoy yilnom alaridagi savdo aloqala- 
ri to'g 'risid agi m aTum otlar tasdiqlaydi. "Sam gu k y u sa"d an 1300 
yil avva) eram izgacha boTgan 1 asrda Xitoy tarixchisi Sim a Syan 
tom onidan bitilgan "Sh i sz i" ("Tarixiy xo tiralar") nom li yilnom a- 
da yozilishicha, C hosonga asli xitoylik boTgan S i-sz i (koreyscha -
Kija) asos solgan. S i-Szin in g asl ismi S y u y -y u y (Si bu qaram vilo- 
yat nom i, szi esa zodagonlik darajasi) boTgan S i-sz i haqida yana 
boshqa Xitoy m anbaiarida ham m aTum otlar uchraydi.
Yilnom alarga ko'ra, Kidja katta am aldtsr va In (Siidii) sulula- 
sining oxirgi hukm dorining am akisi boT jip n ^ B irp ^ Jtf ; mikfrtdor
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

18
IlR o b Q A D IM G I C hO SO N
g'azabiga uchrab, qam oqqa tashlangan. Hu, Tn davlati va Chjou 
xonadoni o'rtasidagi m unosabatlarning m urakkablashuvi davri 
bo'lib , bu ziddiyat In sulolasi barham topishi bilan yakunlangan. 
M azkur voqedan so'n g Kidja ozod qilingan. Lekin u yangi sulola- 
ga xizm at qilishdan bosh tortib, o'z yaqinlari bilan sharqqa qarab 
yo'l olgan. Eram izgacha b o'lgan 1121 yili u C hoson davlatiga asos 
solgan va bu davlatni Chjou hukm doriga qaram viloyat hisobla- 
gan. Aynan Kidja koreyslarga turli m ashg'u!otlar va qonunlarni 
o'rgatgan H ozirda S i-sz i va uning Q adim gi Choson boshqaruviga 
b o‘lgan m unosabati um um qabul qilingan b o 'lsa -d a , olim lar ora- 
sida, "S i-sz i haqiqatan ham Q adim gi Koreys davlatining asoschisi 
b o ‘lganm i?" yoki "U m avjud davlatni Tangundan so'ng boshqar- 
gan m i?" degan savollarga javob topilm agan. Shunga qaramay, 
bir qator olim larning fikricha, Chosonga S i-sz i tom onidan asos 
solingan, degan g'oya asosida ma lum bir siyosiy guruh vakillari- 
ning Xitoy va Q adim gi C hoson o'rtasida shajaraviy aloqadorlikni 
o 'm atish borasidagi qarashlar ilgari surilgan.
Z am onaviy qarashlarga ko'ra, Q adim gi C hosonning paydo 
bo'lish davri eram izgacha bo'lgan VIII-VTl asrlar yoki V -IV asr- 
larga to'g'ri keladi.
Q a d im g i C h o so n n in g
Q adim gi Choson K oreya yarim oroli
aso siy x u su siy a tla ri 
sh im o li-g 'arb id a va X itoyning Lya-
odun va Lyaosi m intaqasida joylash- 
gan. Ichki va tashqi nizolar ta'sirida qadim gi C hosonning chega- 
rasi o'zgarib turgan. A fsonaga ko'ra, davlat poytaxti Vangom son 
(Pxenyan) bo'lgan. Dastlab, bu shahar Lyaodun hududida bo'lgan
va poytaxt eram izgacha b o'lg an IV asrda xitoyliklar hujum lari na- 
tijasida k chirilgan.
Biz "qad im gi ch oson liklar" haqida to'xtalganim izda shuni na- 
zarda tutishim iz kerakki, "qad im gi ch oson liklar" turli qabilalar 
birlashm asi hisoblangan. C hoson iqtisodiyotining asosiy tarm og'i 
dehqonchilik bo'lgan. C horvachilik esa qo'shim cha xo'jalik 
m ashg'uloti bo'lgan. K oreyslarda xitoyliklarga qaraganda m etall 
quyish texnologiyasi va tem ir buyum larni ishlab chiqarish, ayniq- 
sa, bronzadan turli kundalik ehtiyoj buyum larini tayyorlash ham
rivojlangan. Shuningdek, m ahalliy aholi orasida am aliy san'at na-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

II Bob. Q A D IM G I ChO SO N
19
m unalari, xususan, q o'l m ehnatiga asoslangan taqinchoqlar, xanjar 
va kulolchilik buyum larini tayyorlash rivojlangan.
Bu davrda ijtimoiy tabaqalashuv ham kuchaygan. Aholining ak- 
sariyat qismi qullardan iborat bo'lgan b o'lsa-d a, lekin qulchilik qan- 
day darajada bo'lganligi masalasi birm uncha bahsli hisoblanadi.
H ukm dorlar sulolasi (van) m eros tarzida o'tgan. D avlat bosh- 
qaruvi tizim i shakllangan. Xitoy m anbalarida tebu, paksa, changun 
atam alarining uchrashi koreys davlatidagi vazirlar, m aslahatchilar 
ham da qo'sh in sarkardalari yoki shunga o'xshash boshqaruv tizi- 
mi haqida m a’lum otlar beradi. Biroq, ba'zi olim lar m am lakatda 
davlat am aldorlari bilan bog'liq lavozim lar bo'lganiga shubha bi- 
lan qaraydilar.
Kijada qadim gi Chosonda "Sakkizta taqiqlovchi b and lar" nom li 
kodeksdan iborat huquqiy tizim b o'lgan ligi haqida m a'lu m otlam i 
u chratam iz. 0 ‘z navbatida shuni ham aytib o'tish joizki, m azkur 
huquqiy hujjatning uchta bandigina bizgacha yetib kelgan. H ujjat- 
ning birinchi bandida odam o'ldirgan kishiga o'lim jazosi berilishi, 
ikkinchisida jism on iy zarar yetkazgan odam don m ahsulotlari bi- 
lan xun to'lashi to'g 'risid a yozilgan. U chinchi bandda esa, o'g 'rilik
qilgan kishining ushbu xonadon quiiga aylantirilishi borasida fikr 
bildirilgan. Garchi, gunohkor kishi 500 000 von jarim a to'lash or- 
qali qullikdan ozod bo'lgan b o'lish ig a qaramay, u jam iyatdan ajra- 
tilgan. C hoson kodeksida bayon qilingan "X an sh u " (Xan sulolasi 
tarixi)da ta'kidlanishicha: "Agar kim ki pul to'lab qulliqdan ozod 
bo'lgan bo'lsa ham , unga nisbatan o 'g 'ri deb qarash saqlanib qol- 
gan. Shu bois, u bilan hech kim oila qu rm agan ". Aynan m azkur 
band koreys jam iyatida sinfiy tabaqalashuv va xususiy m ulk ins- 
tituti bo'lganidan dalolat beradi. M anbada ta'kidlanishicha, m az- 
kur bandning joriy etilishi odam lar orasida o'g'rilikn in g butkul 
yo'qolishiga olib kelgan. Q onunlar m ajm uida oilada er yoki xotinni 
xiyonati uchun jazolash to'g'risida m axsus band bo'lgan. Q olaver- 
sa, bu borada "X an sh u "d a yozilishicha, "...ayol o'z eriga vafodor 
b o'lg an va u fohishalik qilm agan".
Q adim gi C hosonda konxu (koreys arfasi) jo'rligid a kuylangan 
q  sh iq bandlari (Xitoy yilnom alarida tasvirlangan) bugungi kun- 
gacha yetib kelgan bo'lib, rivoyatlarga ko'ra, bu qo‘shiqni vafot et- 
gan qayiqchining bevasi Re O k \ ozgan: "D aryoga borm a, sevgilim .
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

20
II Bob Q A D IM G I ChO SO N
Sen sarkash boMib ketding va daryoga g'arq boMding. M en endi 
qanday qilib yolg'iz yashaym an?".
Q a d im g i C h o so n
Sharqiy C hjoy zam onida qadim gi Cho-
va X ito y
son bilan 7 ta X itoy davlati (Si, Sin, Chjao,
Chu, Vey, Xan va Yan) orasida Yan pods- 
holigi (eram izgacha b o'lgan IV asr - 222 yil) chegaradosh bo'lgan. 
Xitoy podsholari orasidagi o'zaro kurashlar qadim gi koreys davla- 
tiga ham ta'sir qilgan.
Turli davrlarda Yan podsholigi bilan sodir boMgan urushlar, ay- 
niqsa, ularning harbiy m uvaffaqiyati C hosonning hududiy yaxlit- 
ligiga doim iy xavf solib turgan Bu oTinda eram izgacha boMgan IV 
asrning oxirgi choragida Choson hukm dorining Yan podshosiga 
hujum q ilm asliksh artin i ilgari surib, elchilarini yuborishi ham o 'z -
o'zidan bo'lm agan. Biroq, 283 yilga kelib Sin hukum ati 6 podsholik 
oTtasida ittifoqning tuzilishi va Si podsholigining m ag'lubiyatga 
uchrashi Yan podshosining Chosonga bostirib kirishi bilan yakun- 
langan. N atijada, Choson g'arb tom ondan o'zin in g katta yerlaridan 
m ahrum bo'lgan. 0 ‘z navbatida, eram izgacha bo'lgan 222 yilda 
Yan podsholigini Sin bosib oldi. Xitoy hududini o'z tasarrufiga ol- 
gan Sin hukum ati C hosonning boshqa yerlariga ham egalik qildi. 
Lekin, Xitoy hududini birlashtirgan birinchi Sin im peratori Sin Shi 
Xuan vafotidan so'ng eram izgacha bo'lgan 209 yilda taxt uchun 
kechgan kurashlardan foydalangan C hoson sobiq Yan podsholigi- 
ning sharqiy yerlarini bosib olgan.
Eram izgacha bo'lgan III - I I asrlarda C hosonning g'arbiy tum an- 
lariga Xitoy aholisi (Yan, Sin va Chjaodan) k o‘chib o'tgan. K o'chib 
o‘ tganlar asosan qochoqlar va oddiy fuqarolar boTgan. Choson- 
ning hukm dori boTgan Van Chun g'arbiy chegaralarni kengay- 
tirish orqali uni m ustahkam lash tarafdori boTgan. Eram izgacha 
boTgan 195 yili Yandan ko'plab aholi ko'chib oTgan. Ularni Vey 
M an (koreyscha Vi M an) boshqarib, Choson hukum atiga o'zining 
xizm atini taklif qilgan. Van Chun uni sarkarda etib tayinlagan va 
unga Xitoydan koT hib kelgan qochoqlar yashagan g'arbiy yerlarni 
boshqarishni taklif etgan. Eram izgacha boTgan 194 yili Vi M anning 
ku ch-qu drati oshib, Van Chunga qarshi q o'zg‘olon koTargan va 
uni hokim iyatdan ag'darib tashlagan. Aynan shu davrdan boshlab
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

II Bob Q A D IM G I ChO SO N
21
Vi M an yangi sulolaga asos solgan. K eyinchalik uning davom chisi 
0
'g 'illari va nabiralari bo'lgan. Vi M an okcho, chinbon, imdun kabi 
koreys qabilalarini o'ziga bo'ysundirgan.
B a'zi vaqtlarda Choson va Xan sulolasi orasida vassallik aso- 
sida tinchlik o'm atilgan . Biroq, Xitoyni bunday vaziyat qoniqtir- 
m agan. X itoyning asosiy m aqsadi Choson hududini bosib olish 
bo'lgan. Bu m aqsadga qaratilgan separTatistik harakatlarni q o 'lla b - 
quvvatlagan Chunonchi, eram izgacha b o'lg an 128 yilda Xan im- 
peratori hom iyligida m ahalliy h ukm dorlardan biri C hosondan 
ajralib chiqib, alohida xanlar tasarrufidagi viloyatni tashkil qilgan. 
Vaqt o'tgan sari Choson va Xitoy o'rtasidagi o'zaro m unosabatlar 
yom onlashib borgan. Eram izgacha b o‘lgan 109 yili Xitoy impe 
ratori Udi C hosonga qarshi 50 m inglik o 'z qo'shinini yuborgan. 
Biroq u jangda yengilgan. Eram izgacha bo'lgan 108 yili Xitoy o'z 
harbiy yurishlarini boshlab, Vongom sonni qam al qilgan. Q am alda 
qolganlar orasida betartiblik boshlangan va ayrim Choson zoda- 
gonlari xanlar tom oniga  tgan; m am lakat hukm dori Van Ugo (Vi 
M an nabirasi) o'ldirilgan va Q adim gi Choson poytaxtida yong'in 
boshlangan
X anlar bosib olgan hududda 4 ta harbiy viloyat: Lolan (koreys- 
cha Annan), fiyuantu (koreyscha X yontxo), Lintun (koreyscha Im