Korrelyatsiya

KORRELYATSIYA
Korrelyatsiya (lotincha korrelatio "nisbat" dan) yoki korrelyatsiyaga bog'liqlik - ikki yoki undan ortiq tasodifiy o'zgaruvchilarning (yoki ma'lum darajada aniqlik darajasida ko'rib chiqilishi mumkin bo'lgan o'zgaruvchilar) statistik munosabati, bir yoki birining qiymatlari o'zgarishi. Bu miqdorlarning ko'pi boshqa yoki boshqa miqdorlarning qiymatlarining mIkki tasodifiy o'zgaruvchining korrelyatsiyasining matematik o'lchovi korrelyatsiya nisbati hisoblanadi.
Agar bitta tasodifiy o‘zgaruvchining o‘zgarishi boshqa tasodifiy o‘zgaruvchining muntazam o‘zgarishiga olib kelmasa, balki ushbu tasodifiy miqdorning boshqa statistik xarakteristikasining o‘zgarishiga olib keladigan bo‘lsa, bunday munosabat statistik bo‘lsa ham, korrelyatsiya hisoblanmaydi .
Ilk marta korrelyatsiya atamasi 18-asrda fransuz paleontologi Jorj Kyuvier tomonidan ilmiy muomalaga kiritilgan. U tirik mavjudotlar qismlari va organlarining "o'zaro bog'liqlik qonuni" ni ishlab chiqdi, uning yordamida qazilma hayvonning tashqi ko'rinishini tiklash mumkin, uning ixtiyorida uning qoldiqlarining faqat bir qismi mavjud. Statistikada "korrelyatsiya" so'zini birinchi marta 19-asr oxirida ingliz biologi va statistik Frensis Galton ishlatgan .untazam o'zgarishi bilan birga keladi. Ikki tasodifiy o'zgaruvchi o'rtasidagi muhim korrelyatsiya har doim ma'lum bir tanlamada qandaydir statistik bog'lanish mavjudligining dalilidir, ammo bu munosabat boshqa namuna uchun kuzatilishi shart emas va sababiy xususiyatga ega bo'lishi shart emas. Korrelyatsiyani o'rganishning ko'pincha jozibali soddaligi tadqiqotchini juft belgilar o'rtasida sababiy bog'liqlik mavjudligi haqida noto'g'ri intuitiv xulosalar chiqarishga undaydi, korrelyatsiya koeffitsientlari esa faqat statistik munosabatlarni o'rnatadi. Masalan, ma'lum bir shahardagi yong'inlarga qarab, yong'in natijasida etkazilgan zarar va yong'inni o'chirishga jalb qilingan o't o'chiruvchilar soni o'rtasida juda yuqori korrelyatsiyani topish mumkin va bu bog'liqlik ijobiy bo'ladi. Biroq, bundan "o't o'chiruvchilar sonining ko'payishi etkazilgan zararning ko'payishiga olib keladi" degan xulosa chiqarilmaydi va yong'in brigadalarini yo'q qilish orqali yong'inlardan zararni kamaytirishga muvaffaqiyatli urinish ham kamroq bo'ladi. Ikki miqdorning o'zaro bog'liqligi umumiy sababning mavjudligini ko'rsatishi mumkin, garchi hodisalarning o'zi bevosita o'zaro ta'sir qilmasa ham. Masalan, muzlash ham yiqilish oqibatidagi jarohatlarning ko'payishiga, ham transport vositalari o'rtasida baxtsiz hodisalarning ko'payishiga olib keladi. Bunday holda, ikkita miqdor (piyodalarning yiqilishi va avtohalokat tufayli jarohatlar) o'zaro bog'liq bo'ladi, garchi ular bir-biri bilan sababiy bog'liq bo'lmasa-da, faqat uchinchi tomonning umumiy sababi bor - qora muz.

REGRESSIYA

REGRESSIYA — biror (u) tasodifiy miqdor oʻrta qiymatining boshqa bir tasodifiy miqdoriga bogʻlikligi. Funksional bogʻlanishda miqdorning har bir qiymatiga u miqdorning bitta qiymati mos kelsa, regressiv bogʻlanishda x ning x qiymatiga turli hollarda turli qiymatlar mos keladi. Regressiya tushunchasi faqat tasodifiy miqdorlar uchun emas, tasodifiy vektorlarga nisbatan ham kiritiladi. Regressiya terminini ingliz olimi F.Galton kiritgan (1886). Regressiya tabiat va jamiyat hodisalarini oʻrganishda muhim matematik vosita hisoblanadi.
Regreassion va korrelyatsion taxlilda bog’lanishning regressiya tenglamasi aniqlanadi va u ma’lum ehtimol (ishonchlilik darajasi) bilan baholanadi, so’ngra iqtisodiy – statistic tahlil qilinadi.