Korrupsiya va poraxo’rlik mazmun va mohiyat

Korrupsiya shaxsning o‘z mansab yoki xizmat mavqeidan shaxsiy manfaatlarini yoxud o‘zga shaxslarning manfaatlarini ko‘zlab moddiy yoki nomoddiy naf olish maqsadida qonunga xilof ravishda foydalanishi, xuddi shuningdek bunday nafni qonunga xilof ravishda taqdim etish. Demak Korrupsiya so’zining lug’aviy ma’nosiga to’xtalib o’tadigan bo’lsak lotincha corrumpō — aynish, poraga sotilish — mansabdor shaxsning oʻz mansabi boʻyicha berilgan huquqlarni shaxsiy boyish maqsadlarida bevosita suiisteʼmol qilishidan iborat amaliyot. Mansabdor shaxslarni sotib olish, ularning poraga sotilishi ham korrupsiya deyiladi. Korrupsiya davlat apparati va parlament faoliyatida ayniqsa, avj oladi. Saylanadigan lavozimlarga nomzodlar saylov kampaniyasini oʻtkazish harajatlarini koʻtarish korrupsiya koʻrinishlaridan biridir (saylangan kishi turli imtiyozlar, yordam, xizmatlar koʻrsatib "oʻz qarzini" qaytaradi). Aksariyat korrupsiya lobbizm (monopoliyalarning qonunchilik organlari va amaldorlarga tazyiq oʻtkazish bilan shugʻullanadigan muassasa va agentlari tizimi va quyidagicha talqin etiladi Lobbizm (ing. lobbyism lobby, «lobby») — jismoniy shaxslar hamda davlat va nodavlat tashkilotlar vakillarining xalqaro tashkilotlar va birlashmalarga, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlariga yoki mahalliy davlat hokimiyati organlariga ta'sir qilishdan iborat bo'lgan faoliyat turi. ular tomonidan ma'lum echimlarni qabul qilishga yoki qabul qilmaslikka erishish.²) bilan bogʻlangan.³ Yuqoridagi ma’lumotlarga asoslangan holda korrupsion holat va jarayon asosan yirik mansab yuqori martaba vakillari o’rtasida uchraydigan holat bo’lib hisoblanadi, aslida har bir jamiyat a’zosi va rasmiy faoliyat yuritayotgan shaxs korrupsion holatlarni bevosita tashkil qilishi mumkinligini ko’rib chiqishimiz mumkin masalan davlat tashkilotlarida o’ziga yuklatilgan xizmat vazifasini bajarish jarayonida o’zining yaqinlari va oddiy fuqaro murojjati jarayonida o’zining yaqinlariga tarafkashlik holatining tashkil qilinishi va boshqa jihat ota onalar yoke oila a’zolar o’rtasida yosh bolalalar bilan birga bo’ladigan holatlar aksariyat hollarda yosh bollarga biron biron bir yumush yuklatilganda biror narsani berish vaji bilan aldab ish yumish qildirish yoke yaxshi baholarga o’qisang biror bir yoqtirgan narsasini olib berishni vada qilish yoke uy yumushlari va boshqa ishlar bajarilishi uchun taklif etilayotgan fikr va moddiy narsalar jamiyatimizda buni korrupsion va poraxo’rlik holatlariga moyillikni kuchayishiga sabab bo’ladigan omillar sirasiga qo’shish mumkin.
Mening fikrimcha insonda korrupsiya va poraho’rlik bu illat bo’lib hisoblanadi va bundan qutilishning asosiy yo’llaridan biri yaxshi fazilatlarni o’zida shakillantirish orqali va inson ma’naviy qiyofasini o’zgartirish e’tiqod maslasidagi nuqsonlarni yechimini topishi va bu bo’yicha aniq maqsadlarni belgilab olishi boshqa jihatlar bilan harakterli hisoblandi. Bundan tashqari poraxo’rlik tushunchasi ham juda dolzarb va ahamiyati tobora oshib borayotgan tushunchalardan biri bo’lib hisoblanadi bugungi kunda ushbu tushunchaning mazmun mohiyatini anqlashrtirishlik uchun quyidagi manbalarga murajjat qilishimiz kerak bo’ladi O’zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi va boshqa shu kabi normalarda poraxo’rlik uchun ham unig oldi berdi jarayonida vositachilik qilganlik uchun ham birdek ta’sir choralari belgilab berilganligi bilan ahamiyatli bo’lib hisoblanadi Masalan yuqoridagi norma talablarida hususan Jinoyat kodeksi 210-211-212-modda talablarida quyidagi tushunchalar izohlanadi: Pora olish, ya’ni davlat organi, davlat ishtirokidagi tashkilot yoki fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organi mansabdor shaxsining o‘z xizmat mavqeyidan foydalangan holda sodir etishi lozim yoki mumkin bo‘lgan muayyan harakatni pora berayotgan shaxsning manfaatlarini ko‘zlab bajarishi yoki bajarmasligi evaziga shaxsan o‘zi yoki vositachi orqali qonunga xilof ekanligini bila turib, moddiy qimmatliklar olishi yoxud mulkiy manfaatdor bo‘lishi, bazaviy hisoblash miqdorining ellik baravaridan yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki muayyan huquqdan mahrum etilgan holda ikki yildan besh yilgacha ozodlikni cheklash yoxud besh yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi. Pora olish: takroran, xavfli retsidivist yoki ilgari ushbu Kodeksning 211 yoki 212-moddalarida nazarda tutilgan jinoyatlarni sodir etgan shaxs tomonidan; ko‘p miqdorda, tamagirlik yo‘li bilan, bir guruh mansabdor shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib sodir etilgan bo‘lsa, besh yildan o‘n yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi. Bundan tashqari Pora olish juda ko‘p miqdorda, uyushgan guruh manfaatlarini ko‘zlab sodir etilgan bo‘lsa, o‘n yildan o‘n besh yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi.⁴
Istisno tariqasida shuni aytib o’tish lozimki bundan tashqari dunyoning rivojlangan davlatlari Yaponiya, Singapur, Germaniya, AQSH, Korea va boshqa davlatlarida pora masalasiga jazo tayinlash va uni ijro etish amaliyoti alohida ahamiyatga ega hattoki Xidoy Xalq Respublikasida poraxo’rlik uchun o’lim jazosini tayinlanganligini ko’rishimiz mumkin va quyidagi ma’lumotlarni keltirish maqsadga muvofiq deb o’ylayman 1949-yildan keyin