Korxona daromadlarini maksimallashtirish. Reja: Tadbirkorlik faoliyatinig asoslari Tadbirkorlikning tashkiliy shakllari Korxona xarajatlari va ularning turlari

Ishlab chiqarishning qisqa muddatli xarajatlari
Qisqa muddatli davr mobaynida resurslarning bir qismi o‘zgarmas holatda, boshqa bir qismi ishlab chiqarish xajmining ortishi yoki kamayishi natijasida o‘zgarishi mumkin.
Unga mos ravishda qisqa muddatdagi xarajatlar doimiy (o‘zgarmas) va o‘zgaruvchan xarajatlarga bo‘linadi.
O‘zgarmas (Doimiy) xarajat (FC - Fixed cost) - bu qisqa muddatli oraliqda mahsulot ishlab chiqarish hajmiga bog‘liq bo‘lmagan xarajatdir (mahsulot ishlab chiqarish hajmi oshganda ham, kamayganda ham o‘zgarmaydigan xarajat). O‘zgarmas xarajatlarga binodan, texnikadan, inshootlardan, ishlab chiqarish uskunalaridan foydalanish bilan bog‘liq xarajatlar, ijara haqi, sug‘urta to‘lovlari, bank kreditlari bo‘yicha foiz to‘lovlari, amortizasion ajratmalar, kapital ta’mirlash, ma’muriy xarajatlar kiradi.
O‘zgaruvchan xarajat (VC - Variable cost) - mahsulot ishlab chiqarish hajmiga bog‘liq bo‘lgan xarajat, ya’ni mahsulot hajmi oshganda yoki kamayganda o‘zgaradigan xarajat. O‘zgaruvchan xarajatlarga xom ashyoga, elektroenergiyaga, gazga, yordamchi materiallarga bo‘lgan xarajatlar hamda ish haqi kiradi.
Doimiy va o‘zgaruvchan xarajatlarning yig‘indisi yalpi xarajatlarni keltirib chiqaradi.
Yalpi xarajatlar (TC- Total cost) - qisqa muddatli oraliqda ma’lum miqdorda mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan o‘zgarmas va o‘zgaruvchan xarajatlarning yig‘indisiga teng:
TC=FC+VC(Q)
bu yerda FC - o‘zgarmas xarajat, VC(Q) - o‘zgaruvchan xarajat.
Yalpi doimiy xarajatlar (TFC – total fixed cost) – barcha doimiy ishlab chiqarish omillariga bo‘lgan yalpi xarajatlar.

TFC =p1q1+p2q2+...+pnqn

p1,p2, pn - doimiy ishlab chiqarish omillarining narxlari,
q1, q2, qn - doimiy ishlab chiqarish omillarining soni.
Yalpi o‘zgaruvchan xarajatlar (TVC – total variable cost) – barcha o‘zgaruvchan ishlab chiqarish omillariga bo‘lgan yalpi xarajatlar.

TVC =p1q1+p2q2+...+pnqn

p1,p2, pn - o‘zgaruvchan ishlab chiqarish omillarining narxlari,
q1, q2, qn - o‘zgaruvchan ishlab chiqarish omillarining soni.

TC = TFC+TVC

Chekli xarajatlar (MC - Marginal cost) – firma bir-birlik qo‘shimcha ishlab chiqarish xajmi ortirishi evaziga qiladigan xarajati.

MC = d TC/ dQ = TC’(Q)= TVC’(Q)

O‘rtacha yalpi xarajatlar (ATC - Average total cost) - yalpi xarajatni ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga bo‘lish yo‘li bilan aniqlash mumkin:

ATC = TC/Q,

ATC = AFC+ AVC=(FC+VC)/Q

O‘rtachadoimiy xarajatlar (AFC –Average fixed cost) -yalpi doimiy xarajatni ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga bo‘lish yo‘li bilan aniqlash mumkin:

AFC = TFC/Q
O‘rtacha o‘zgaruvchan xarajatlar (AVC –Average variable cost) -yalpi o‘zgaruvchan xarajatni ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga bo‘lish yo‘li bilan aniqlash mumkin:

AVC = TVC/Q

Qisqa muddatli ishlab chiqarish sharoitida AVC=P bo‘lsa, firma ma’lum muddat ishlab chiqarishni davom ettirishi hamda kutilgan foydani olishimumkin, chunki u nafaqat o‘rtacha o‘zgaruvchan xarajatlar balki hamma xarajatlarni qoplay oladi. AgarAVC>P bo‘lsa firma tarmoqdan chiqib ketishga majbur bo‘ladi, agar AVC