Korxonalarda moliyaviy risklarni boshqarish

Risk sodir bo‘lish tezligining namunaviy shkalasi

Reyting	Tavsifi	Ifodasi
5	Juda yuqori	Juda ham tez lahzali va xabar signali deyarli yo‘q
4	Yuqori	Sodir bo‘lish tezligi bir kundan bir necha hafta ichida amalga oshadi
3	O‘rtacha	Sodir bo‘lish tezligi oylar ichida amalga oshadi
2	Past	Sodir bo‘lish tezligi bir necha oylar ichida amalga oshadi
1	Juda past	Juda ham past, bir yil va undan ortiq muddat ichida sodir bo‘ladi

Riskni baholash jarayoni oddatda ikki bosqichda amalga oshiriladi. Risklar va imkoniyatlarni dastlabki tekshirish (saralab olish) sifatiy texnikalar yordamida amalga oshiriladi, so‘ngra risk va imkoniyatlarning muhimlarini miqdoriy hisoblanadi.

Sifatiy baholash har bir risk va imkoniyatni yuqorida keltirilgan namunaviy shkalalar bo‘yicha tahlil qilish orqali baholashdan iboratdir.
Miqdoriy tahlil esa ham ta’sir kuchi va ham ehtimollikning turli ma’lumotlar manbasidan foydalangan holda sonli qiymatini aniqlashdan iborat. Tahlil sifati ushbu sonli qiymatlarni to‘liqligi va aniqligi hamda qo‘llanilayotgan model asosliligiga
bog‘liq bo‘ladi. Riskni baholash yondashuvlarining har ikkalasi ham yutuq va kamchiliklarga ega.
jadval
Riskni sifatiy va miqdoriy baholashning qiyosiy tahlili

Baholash texnikasi	Yutuqlari	Kamchiliklari
Sifatiy	Nisbatan tez va oson Manfaatdor tomonlar uchun tushunish va foydalanishga qulay	Risk darajalari to‘liq frqlab bermaydi Xarajat-daromad tahlilini o‘tkazishda cheklovlar mavjud
Miqdoriy	VaR kabi qiymatga asoslangan modellarni hisoblaydi Xarajat-daromad tahlilini o‘tkazish imkonini beradi	Ko‘p vaqt va xarajat talab etadi Raqamdagi natija qanchayin aniq bo‘lsa-da hisoblashda qo‘llanilayotgan o‘zgaruvchanlar o‘zi asossiz bo‘ladi

Sifatiy baholashda keng ishtirok etadigan usullarga quyidagilar kiradi: intervyu va so‘rov o‘tkazish texnikasi, samaradorlikning qiyosiy tekshiruvi, stsenariyaviy tahlil.

Miqdoriy texnikalar o‘z ichiga deterministik (aniq) va stoxastik (ehtimolli) modellarni oladi.
Mavjud ma’lumot tahlili. Risk sodir bo‘lishi haqidagi ma’lumotlar manbasi sifatida ichki va tashqi audit xulosalari, kafolat bo‘yicha da’vo va shikoyatlar, sug‘urta kompaniyalari, sanoat birlashmalari va tadqiqot tashkilotlarining ochiq hisobotlarini keltirish mumkin. Mavjud ma’lumotlarga tayanish ob’ektiv sanalsa-da, ushbu ma’lumotlar bazasini joriy holatga o‘rinliligini baholash muhim hisoblanadi.
Ssenariyaviy tahlil. Risk bo‘yicha bir nechta ssenariyni shartlari bilan ishlab chiqishni talab etadi. Quyidagi jadvalda korxona daromadiga salbiy ta’sir ko‘rsatadigan omillarni ssenariyaviy tahlili keltirilgan (9-jadval).
jadval
Ssenaryaviy tahlil namunasi⁴³

№	Stsenariy tavsifi	Farazlar	EBITga ta’sir
1	Valyuta kursi o‘zgarishi	Ishlab chiqarish hajmi 15% tushadi Mahsulot narxi 20% tushadi Davom etish muddati 9 oy Tiklanish davri 9 oy	-500 p.b.
2	Yoqilg‘i narxi o‘zgarishi	Resurslar narxi 50% oshadi Davom etish muddati 3 oy Tiklanish uchun tannarx 25% oshadi	-165 p.b.
3	Texnologiya yangilanishi	Ishlab chiqarish hajmi 15% tushadi Mahsulot narxi 15% tushadi	-275 p.b.