Korxonalarda xarajatlarni boshqarish

S = VC+FC+GI (1)

Bunda:S-sotish (realizatsiya);

VC-uzgaruvchan ishlarning xarajatlari;
FC-doimiy ishlarning xarajatlari;
GI-umumiy foyda. (yalpi daromad).
Taxlilda tugri proportsionallik printsipi bulgani uchun; VCkk·S (k-proportsionallik kofitsenti) (1) formuladan xamma umumiy foydaning «0»ga tengligidan foydalanib, kuyidagini keltirib chikaramiz:
Skk·S+FC.Bu erda S-kiymat shaklida kiritik darajasi bulib xisoblanadi,shuning uchun uni S_mdeb belgilab kuyidagini xosil kilamiz;
(2)
(2) formulani yaxshirok yoritish uchun, shu formuladagi kursatkichlarni, ularning birliklariga utkazamiz va kuyidagi kushimchalarni keltiramiz;
Q-sotish xajmi (natural xolda)
P-bir birlik maxsulotning baxosi;
V-bir birlik maxsulot ishlab chikarishga ketgan uzgaruvchi xarajatlar;
Q_c-natural birlikdagi kiritik sotish xajmi.
(2) formuladan foydalanib kuyidagini xosil kilamiz;



skr-v marjinal foyda deb aytiladi. Shunday kilib, kiritik nuktaning iktisodiy ma’nosi shuki, u bir birlik maxsulot xajmini, doimiy xarajatlarning yigindisi bulgan marjinal foyda mikdorini ifodalaydi. (3)-formula, berilgan umumiy foydani ta’minlovchi natural birlikda sotish xajmini aniklovchi formulaga bemalol uzgartirish mumkin;

Bunda;Q_i-natural birlikda sotish xajmi.
FC-umumiy foyda.
Masalan; Kuyidali berilgan ma’lumotlardan foydalanib, doimiy xarajatlar;-30mln. sum
Bir birlik maxsulot baxosi; -60mln. sum
Bir birlik maxsulotning uzgaruvchan narxlari; -45mln sum
A) kiritik sotsh xajmini, b)sotish xajmini topish zarur,bunda ta’minlovchi umumiy foyda 15mln.sum.
(3)-formula orkali;Q_c=30000:(60-45)=2000ed.birlik.
(4)-formula orkali;Q_ik(30000+15000):(60-45)k3000 birlik

Ishlab chikarish leveridjni baxolash.

Ishlab chikarish leveridjni (U_pl) odatda kuyidagi formula orkali aniklash maksadga muvofikdir:

Bunda.TGI-umumiy foydaning uzgarish tempi;
TQ-natural birlikdagi sotish xajmining uzgarish tempi.
Bu xoldagi formulani xisoblash kismiga kiyinligi tufayli, uni ishlanishi osonrok bulgan kurinishga keltiramiz; P·QkV·Q+FC+GI yoki s·QkFC+GI shuning uchun;

Upl-ning iktisodiy ma’nosi shuki, u korxonaning sotish xajmini uzgarishiga umumiy foydaning ta’sirini aniklaydi. Yukori darajadagi ishlab chikarish leveridjga ega bulgan korxona uchun ishlab chikarish xajmini sezilarsiz uzgarishi, umumiy foydani sezilarli uzgarishiga olib keladi. Bu kursatkich korxona uchun doimiy xisoblanmaydi va u korxona sotish xajmining zaxira mikdori bilan boglikdir. Ishlab chikarish xajmining uzgarishi kritik sotish xajmining sezilarsiz kutarilishidan kelib chiksa, bu kursatkich katta axamiyatga egadir. Bu xolatda, sotish xajmining sezilarsiz uzgarishi xam umumiy foydani uzgarishiga olib keladi, bunga sabab, umumiy foydaning zaxira (bazovoe) axamiyati, bu xolatda «0»ga yakin.
Ishlab chikarish leveridj fakatgina bir xil ishlab chikarishning zaxiraviy darajasiga ega bulgan korxona uchun axamiyatlidir. Bu kursatkichning kuprok axamiyati yukori texnika-texnalogiya bilan kurollangan korxonalar uchun xarakterlidir. Anikrok kilib aytganda, korxonaning uzgaruvchan xarajatlariga karaganda kanchalik doimiy xarakatlarning yukori bulishi, shunchalik ishlab chikarish leveridjning yukoriligidan dalolat beradi. Shunday kilib, uzgaruvchan xarakatlarni kamaytirish maksadida uzining texnika-texnalogiya bilan kurollanganlak darajasini yaxshilashda, korxona uz navbatida uzining ishlab chikarish leveridjni usishiga olib keladi. Yukori darajadagi tijariy leveridjga ega bulgan korxona ishlab chikarish tavakkalchilik nuktai nazaridan kuprok tavakkalchilikka (riskka) ega buladi. Bu risk-umumiy foydani tulik ola olmaslikni ifodalaydi.

	Ishlarning Xajmi birlikda	Sotish ming sum	Tula ushlanishlar Ming sum	Umumiy Foyda ming Sum
A korxona	20000 50000 80000 88000	60000 150000 240000 264000	70000 130000 190000 206000	-10000 20000 50000 58000
V korxona	20000 50000 80000 88000	60000 150000 240000 264000	84000 129000 174000 186000	-24000 21000 66000 78000
S korxona	20000 50000 80000 88000	60000 150000 240000 264000	105000 141000 177000 186600	-45000 9000 63000 77400

Misol: (A,V,S,)korxonalarining kuyidagi ma’lumotlar asosida ishlab chikarish leveridjini xisoblab topish

	A	V	S
Bir birlik maxsulot baxosi, ming sum Uzgaruvchan xarajatlar, ming sum Doimiy xarajatlar, mln sum	3,0 2,0 30,0	3,0 1,5 54,0	3,0 1,2 81,0

Maxsulot ishlab chikarishni xar-xil variantini kurib chikamiz;

formuladan foydalanib, xar bir korxonaning sotish xajmining kritik nuktasini topamiz:
A korxona uchun-30 ming birlik
B korxona uchun-36 ming birlik
C korxona uchun-45 ming birlik
Ishlab chikarish xajmining 80 dan 88 ming birlikka kupaytirilganda, xar bir korxonaning ishlab chikarish leveridji kuyidagilarga tengdir;
A korxona uchun:

V korxona uchun:
S korxona uchun:
Natijalar shuni kursatadiki, eng samarali ishlab chikarish leveridjga S korxona ega. Ayni shu korxona eng kup doimiy xarakatlarga egadir. «A» korxona uchun 50000 birlik maxsulot ishlab chikarishda bu kursatkich 0,3(100 sumlik) uzgaruvchan xarakatlarga, 30 sumlik doimiy xarajatlar tugri keladi. «V» korxona uchun-0,72. «S» korxona uchun esa-1,35. «C»-korxona uchun ishlab chikarish xajmini kupaytirish samaralidir.
Bu natijalardan iktisodiy xulosaga keladigan bulsak u kuyidagichadir; agar xar bir korxona ishlab chikarish xajmini 10% ga oshirmokchi (80 dan 88 mingga) bulsa, u xolda kuyidagicha umumiy daromadga ega bulishadi: (foizda)
A korxona uchun-16% ga kushimcha:
V korxona uchun-18,2% ga kushimcha:
S korxona uchun-22,9% ga kushimcha: