Korxonalarda xarajatlarni boshqarish

Moliyaviy leveridjni baxolash. Ishlab chikarish leveridjdan farkli ularok, moliyaviy leveridj umumiy foydaning uzgarishi natijada sof daromadning uzgarishini taxlil kiladi. Va u (U_FL) belgilanib, kuyidagi formula orkali ifodalanadi.

Bu erda;TNI-sof daromadning uzgarish tempi,%
TGI-umumiy foyda uzgarish tempi,%
U_fl-moliyaviy leveridj.
Yukoridagi formulani soddalashtirish maksadida kuyidagilarni bajaramiz:
GIkc·Q-FC:
NIk(GI-I_n)·(1-T):
NIk?GI?(1-T):



Bu erda In-ssuda va karzlarning foizlari;
T-urtacha solik stavkasi. Shunday kilib, (U_fl??1) (8)
Karzga olingan mablaglar kanchalik kup bulsa, ushancha kup mikdorda ularga foizlar tulaniladi, Uz navbatida moliyaviy leveridj xam yukl
ori buladi. Shunday kilib, korxona kanchalik kup mikdorda karzga mablag olsa, shunchalik moliyaviy leveridj xam kup buladi. Moliyaviy leveridjning ma’nosi shuki, uning axamiyati kanchalik yukori bulsa, (shuncha) yalpi daromad va sof daromad urtasidagi bogliklik shuncha egri chizik kurinishida ifodalanadi. Yukori moliyaviy leveridj sharoitida yalpi daromadning sezilarsiz uzgarishi (kamayishi yoki tushishi) sof daromadni sezilarli uzgarishiga olib kelishi mumkin.

Kursatkich	Kapital tuzilmasi (strukturasi)
	0%				25%				50%
Yalpi daromad	5400	6000	6600	5400		6000	6600	5400		6000	6600
Tulangan foizlar				750		750	750	2000		2000	2000
Solik tulashgacha	5400	6000	6600	4650		5250	5850	3400		4000	4600
Bulgan foyda
Solik (35%)	1890	2100	2310	1628		1838	2049	1190		1400	1610
Sof foyda	3510	3900	4290	3022		3412	3801	2210		2600	2990
Rentabellik,%	17,6	19,5	21,5	20,2		22,7	25,4	22,1		26,0	29,9
Moliyaviy leveridj darajasi		1,0				1,14				1,5
GIk uzgarishi:%	-10,0		10,0	-10,0			100	-100			10,0
NIk uzgarishi:%	-10,0		10,0	-11,4			11,4	-15,0			15,0
ShKRk %		3,9				5,2				7,8

Moliyaviy risk-moliyaviy leveridj bilan uzaro boglikdir. Moliyaviy risk-bu, karzga olingan mablaglarni foizini tulolmaslik bilan boglik bulgan riskdir. Moliyaviy leveridjning usishi, korxonaning risk darajasini usishiga olib keladi. Bir xil ishlab chikarish darajasiga ega bulgan, lekin moliyaviy leveridji xar xil bulgan ikkita korxona misolida oladigan bulsak, kaysi korxonaning moliyaviy leveridji yukorirok axamiyatga ega bulsa,usha korxonaning sof foydasi yukori buladi.

Turli xil kapital tuzilmasi sharoitida XKR ning uzgarishi
XKR-Xususiy kapital rentabelligi
GI-yalpi daromad
NI-sof daromad.
1.Yukoridagi jadvalga sharx beradigan bulsak, birinchidan, 2-jadvaldan kurinib turibdiki, agar korxona karzga mablag olmasa, u xolda moliyaviy leveridj 1 ga teng buladi. Bu degani, yalpi daromadning uzgarishi, sof daromadning uzgarishiga tugri proportsionaldir. Agar yalpi daromad 10% dan oshsa, sof daromad xam 10%ga oshadi.
2.Moliyaviy leveridjning uzgarishi karzga olingan mablaglar ulushi bilan boglikdir. Bu xolda, ShKR imkoniyatlari yukori buladi. Bu kursatkich, karz olmagan korxonaga karaganda, mablaglarining yarmi olingan korxonadan ikki bor kup buladi. Shunga uxshash xolat sof foyda kursatkichida xam kuzatiladi. Yukori darajadagi, ya’ni 1,5 leveridjga ega bulgan korxonaning yalpi daromadi 10% ga oshsa, u xolda korxonaning sof daromadi 15% ga oshadi. Lekin uz navbatida shuni xam aytib utish joizki, korxonaning moliyaviy leveridji kancha yukori bulsa, uning moliyaviy riski xam shuncha yukori buladi.
3.Kapital tuzilmasining moliyaviy riskka ta’sirini biz berilgan grafikdan kurishimiz mumkin. Abtsissa ukini kesib utgan nukta «moliyaviy kritik nukta» deb ataladi. U karizga olingan mablaglarni foizlarni tulashga sarflanadigan minimal yalpi daromad mikdorini kursatadi. Kanchalik «moliyaviy kritik nukta» yukori bulsa, ushancha risk xam yukori buladi.
4.Bu misolni boshkacha kilib ta’riflash xam mumkin. 2-jadvalda bir xil ishlab chikarish kuvvatiga ega bulgan 3 ta korxona berilgan. Lekin ularning kapital tuzilmasi xar-xildir. Ikkinchi xolda, bitta korxona olinadi. Va bu korxona raxbariyati kapital tuzilmasining uzgarishini taxlil kiladi. Ikkala xolda xam kuyidagicha xulosa buladi: uzok muddatli karzlarni kupayishi, shaxsiy kapital rentabelligini oshishiga olib keladi. Lekin, shu bilan birga moliyaviy riskni oshishiga olib keladi.
Ishlab chikarish-moliyaviy leveridjni birlashmasi umumiy leveridjni tashkil kiladi. Umumiy leveridj (Ul) deb belgilanadi va kuyidagi formula orkali topiladi:


(9)

Ishlab chikarish va moliyaviy risk umumiy xolda umumiy riskni ifodalaydi.

UlkUpl•Uflk2,67
Yukoridagi natijalarning iktisodiy taxlili shundan iboritki;
-ishlab chikarish xajmini 10% ga oshirilishi, yalpi daromadni 16% ga usishini taminlaydi. (Upl koeffitsenti)
-yalpi daromadni 16%ga oshirilishi, sof foydaning 26,7% ga oshishiga olib keladi.(Ufl koeffitsenti);
-ishlab chikarish xajmini 10% ga oshirilishi,sof daromadni 26,7% ga kutarilishiga olib keladi.(Ul-koeffitsenti).