Kovul (capparis spinosa L.) O`Simligining kimyoviy xossasi, ozuqaviy qiymati va xalq tabobatidagi ahamiyati

Davlat	dorivor qismi	Ishlatilish metodi
Tibbiyotda ishlatilishi
Eron	ildiz va meva	qaynatma	bezgak kasalligi
Eron Pokiston	meva va ildizi	damlama	gemorroy
Hindiston	kurtaklari va ildizi	quritilgani	yalig`lanish
Misr, Rumiya	ildiz va tanasi	damlama	tomoq og`rig`i
Xitoy	mevasi va ildizi	quritilgan holda	bosh og`rig`i
Saudiya Arabitoni, Marokash	ildizi va poyasi	damlama	sovuq urganda

O'simlikni turli davlatlar turlicha nomlaydi: inglizlar caper, forslar kabar, arablar alaf e mar, fransuzlar kaprier, ispanlar alkaparro, italyanlar kapero, malayzlar melada, filipinlar alkaparra va hindlar himsraa deb nomlashgan.
KOVULNING KIMYOVIY TARKIBI
O’simlik tarkibida rutin, Vitamin C, qand hamda yod birikmasi va boshqa moddalar uchraydi. Shu bilan birga oqsillar, karbon suvlari, efir moylari kabi organik moddalar va Ca,Mg,Na,K,P,Fe,Zn,Cu,Mn kabi biogen elementlar mavjud. Qrim, Kavkaz, Oʻrta Osiyo, Shimoliy Afrika va Oʻrta dengizning toshloq yerlarida koʻp tarqalgan. Janubiy Yevropada ekiladi. Kovulning gʻunchasi, mevasi sirkalab yoki tuʻzlab ovqatga solinadi. Mevasida 18% oqsil moddalar, 36% cha moy bor. Choʻl va adirlarda, yoʻl boʻylarida, devorlar ustida, ekinlar orasida oʻsadigan kovul koʻp urugʻli rezavor boʻlib, mevalari etdor, uzunligi 2 smga boradi. Iyul-avgust oylarida urugʻlari pishadi. Bu dorivor oʻsimlikning mevalari tarkibida saponinlar, alkaloidlar, 32,9 % uglevodlar, 150 mg askorbin kislota, 3,75 % moy, ildiz poʻstlogʻida staxidrin alkaloidi mavjud.

2-rasm. Kovul tarkibidagi nukleotidlar. 1-uratsil, 2-uridin, 3-inosin, 4-adenosin, 5-gipoksantin.
Kovul o'simligini tarkibini bilish maqsadida uning organlarini tekshiramiz. Eng ko'p tekshirilgan organ uning mevasi hisoblanadi. Kovul tarkibida turli xil ikkilamchi metabolitik modallar mavjud bo'lib, bunga alkaloidlar, indollar, flavanoidlar, furan, pirol, tetraterpenlar fenol kislota va sterollar misol bo'la oladi. Bundan tashqari, o'simlikning meva, barg, ildiz va novdalari ham tekshirilganda, tarkibida nukleozid va nuklein kislotalar ham borligi aniqlangan.

3-rasm. Kovulning ildizlari va mevalaridan ajratilgan alkaloidlar. 6-Staxidrin, 7-(4-Hidroksi-1H-indol-3-karboksoaldegid, 8-kapparilozid, 9-kapparilozid, 10(2-gidroksi-6-metoksi-1H-indol) etanon, 11-(2,3-dihidro-7-gidroksi-2-okso-1H-indol-3-sirka kislotasi), 12-(indol3-karboaldegid), 13-(indol-3-karboksil kislota), 14-flazin, 15-(1-(6-Metil-2-pirazinil)-1,2,3,4-butanetrol), 16-kadabitsin, 17-isokodonokarpin, 18-kapparisin, 19-kodonocarpine, 20-kapparispin, 21-(kapparispin 26-O-β-D-glyukoza), 22-(kadabisin 26-O-β-D-glyukoza).