Kreditning iqtisodiyotda tutgan o‘rni

Savollar

1. 
   Kreditning iqtisodiyotda tutgan o‘rni.
   
2. 
   O‘zbekistonda pul agregatlarining tarkibiy qismlari qaysi ko‘rsatkichlardan iborat?
   
3. 
   Tijorat banklarining aktiv va passiv operatsilari, ularning turlari.
   

Javoblar
1

Bir zumda kredit to'satdan noqonuniy bo'lsa, dunyo qanday o'zgarishini tasavvur qiling. Agar siz kollejga borishni yoki hatto ba'zi oziq-ovqat mahsulotlarini sotib olishni xohlasangiz, siz hozirda sizning omonat hisobvarag'ingizdagi narsalar bilan cheklanib qolasiz (aytmoqchi, endi foiz to'lamaydi). Ishlagan pulingizga qarab, yangi televizor uchun pul yig'ish uchun bir yil va yaxshi mashina sotib olish uchun bir necha yil ketishi mumkin.
Kreditsiz, kamroq odamlar yangi mahsulotlarni sotib olishadi va ishlab chiqaruvchilar ishlab chiqarishni ortda qoldirishlari kerak edi. Ishchilar ishsiz bo'lardi, do'konlar esa eshiklarini yopishi kerak edi. Ommaviy ishlab chiqarishsiz xarajatlar oshib, narxlar iste'molchilar qo'lidan ancha uzoqlashar edi.
Daromadlar darajasining pasayishi bilan soliq tushumlari keskin pasayadi, infratuzilma qulaydi va kasalxonalar yopiladi. Talaba krediti bo'lmasa, baribir o'sha shifoxonalarni ish bilan ta'minlaydigan sog'liqni saqlash bo'yicha mutaxassislar kam bo'lar edi. Jamiyat agrar asosga aylanib, hayot O'rta asrlarda bo'lgani kabi bo'lar edi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida kreditning zarurligi quyidagi omillar bilan belgilanadi:
- kredit munosabatlarida ishtirok etuvchi tomonlaming iqtisodiy manfaatdorligini ta’minlanishi. Xususan, kreditor kredit hisobidan foiz to‘lovlari sifatida foyda olsa, qarz oluvchi ishlab chiqarishning uzluksizligini ta’minlash orqali tegishli foydani shakllantirish imkoniyatiga ega boiadi;
- iqtisodiyotda vaqtinchalik bo‘sh pul mablagiar ssuda kapitali sifatida jamg‘arilib, tegishli maqsadlargayo‘naltiriladi;
- iqtisodiyotda ishlab chiqarish siklining davriyligi. Bunda ayrim tarmoqlarda vaqtinchalik bo‘sh pul mablaglari vujudga kelsa, boshqaiarida qo‘shimcha moliyaviy resurslarga ehtiyoj tuglladi, ushbu jarayon kredit orqali tartibga solinadi;
- ijtimoiy takror ishlab chiqarish jarayonida qo‘shimcha moliyaviy resurslarga boigan ehtiyojning asosiy qismi kreditlar orqali qondiriladi.

2
Pul agregatlari - bu iqtisodiyotdagi pul massasini o'lchaydigan keng kategoriyalar. Amerika Qo'shma Shtatlarida yorliqlar standartlashtirilgan pul agregatlari bilan taqqoslanadi:

• 
  M0: Pul bazasi sifatida ham tanilgan muomaladagi jismoniy qog'oz va tanga pullari
  
• 
  M1: barchasi M0, shuningdek, yo'l cheklari va talab qilib olinadigan depozitlar
  
• 
  M2: barchasi M1, pul bozoridagi aktsiyalar va omonat depozitlari
  

M3 deb nomlanuvchi eski to'plam, keyinchalik 100000 AQSh dollaridan ortiq muddatli depozitlar va institutsional fondlarni o'z ichiga oladi, Federal Rezerv tomonidan 2006 yildan beri kuzatilmaydi, ammo hali ham ba'zi tahlilchilar tomonidan hisoblab chiqiladi.
O‘zbekistonda pul agregatlari quyidagi tarkibiy qismlardan iborat .
M0 = naqd pullar (Markaziy bankning rasmiy kursi bilan milliy valyutada hisobga yuritiladigan xorijiy valyutalar);
M1 = M0 + schyotlardagi pul qoldig‘i + mahalliy byudjet mablag‘lari – byudjet, jamoa va boshqa tashkilotlar mablag‘lari;
M2 = M1 + tijorat banklaridagi muddatli jamg‘armalar;
M3 = M2 + sertifikatlar + maqsadli zayom obligatsiyalari + davlat zayom obligatsiyalari + xazina majburiyatlari.
3
Passiv operatsiyalar bu bank resurslarini shakllantirilishi bilan boglik operatsiyalardir. Passiv operatsiyalar aylanmadagi bolgan, yangi resurslar jalb qilish (orqali) natijasida banklarning aktiv operatsiyalarini amalga oshirishga imkoniyat yaratiladi. Tijorat bank faoliyatini tashkil qilishning ilk bosqichi, ular passiv operatsiyalarini amalga oshirish hisobiga resurclarini shakllantirishdan iborat. Tijorat banki mustaqil faoliyat yurituvchi subekt sifatida oz faoliyatini boshlashi uchun zarur bolgan talablardan biri, bu bankning talab darajasidagi oz potentsiallariga ega bolishidir. Shu bois banklar faoliyatini olib borish avvalo etarli miqdordagi bank resurslarining mavjud bolishini taqozo etadi.
Mamlakatimiz tijorat banklarining passiv operatsiyalarini tarkibida ularni depozit mablaglarini shakllantirish manbasi tijorat banklarini aktiv operatsiyalarini tashkil etishda muhim va hal qiluvchi oringa ega. Chunki passiv operatsiyalarni ichida ularning depozit mablaglari tijorat banklari oz aktivlarini oshirish hisobiga oz likvidliligi va rentabelligini oshirish imkoniga ega boladi. Depozit operatsiyalar – banklarning depozitorlar bilan tuzgan shartnomalari asosida depozit maqsadlariga kora muayyan muddatga jalb etish hamda saqlashga doir operatsiyalardir
Tijorat banklari passiv operatsiyalarining asosan to‘rtta shakli mavjud:
---Tijorat banklari qimmatbaщo qog‘ozlarini muomalaga chiqarish yo‘li bilan resurslar yig‘ish;
---Bank foydasi hisobidan har xil fondlar tashkil qilish
yoki fondlar summasini oshirish;
---Boshqa kreditlarning mablag‘larini jalb qilish;
---Depozit operatsiyalarni amalga oshirish.