Kristallarning vujudga kelishi va o‘sishi

Kristallarning vujudga kelishi va o‘sishi

Reja

1.Kristallarning paydo bo‘lishi

2.Kiristalning o`sishi

3. Metallarning kristallanishi

Kristallarning paydo bo‘lishi

• Kristall – grekcha so‘zdan olingan bo‘lib boshlanishiga muz deb keyinchalik esa tog‘ xrustali deb atalgan. Kristallar, moddalarni har xil xolatdan qattiq xolatga o‘tishida, ya’ni kristallarni hosil bo‘lish sharoitida, ularni tashkil qilgan zarrachalar tartibsiz va ma’lum tartida joylashgan bo‘lishi mumkin. Agar zarrachalar tartibsiz joylashsa amorf modda, qonuniy ravishda ma’lum tartibda joylashsa kristall modda hosil bo‘ladi.

Kristallar moddalarni gaz holatdan qattiq xolatga, suyuq holatdan qattiq holatga va qattiq xolatdan qattiq xolatga o‘tishi natijasida hosil bo‘ladi. Gazlardan kristallarni hosil bo‘lishiga vulqon kraterlarida gazsimon mahsulotlarni qotishidan oltingugurt, nashatir’, bor kislotasi va boshqa kristall moddalarni hosil bo‘lishini misol qilib ko‘rsatish mumkin. Tabiatda va texnikada eng ko‘p uchraydigan xollardan biri suyuq moddlardan qattiq xolatga o‘tib kristallarni hosil bo‘lishidir. Bunga tabiatdagi bo‘ladigan jarayonlardan magmani qotishini misol qilib ko‘rsatishimiz mumkin.

Magma olovsimon (xamirsimon) suyuq silikat modda (ognenno-jidkiy silikatniy rasplav) Magma tarkibida har xil kimyoviy birikmalar va gazlar bo‘ladi.

• Magma olovsimon (xamirsimon) suyuq silikat modda (ognenno-jidkiy silikatniy rasplav) Magma tarkibida har xil kimyoviy birikmalar va gazlar bo‘ladi.
• Bularni qotishdan har xil kristallar vujudga keladi. Dengizlarda tuzlarni hosil bo‘lishi ham suyuqliklardan kristallarni hosil bo‘lishiga misol bo‘ladi. Texnikada metallurgiya jarayonlarida metallarni olinishi, suyuqliklardan qattiq xolga o‘tib kristallarni hosil bo‘lishga misol bo‘ladi. Sun’iy yo‘l bilan kristallarni olinishi ham bunga misol bo‘lishi mumkin.

Metallarning kristallanishi

Qattiq xolatdan qattiq holatga o‘tib kristallarni hosil bo‘lishiga amorf moddalarni o‘z xolatini o‘zgartirib kristall moddalarga aylanishini misol qilib ko‘rsatishimiz mumkin. Oxaktoshni marmarga, gilsimon tog‘ jinslarini fillit va slanetslarga qayta kristallanib o‘tishini ko‘rsatish mumkin. Sun’iy yo‘l bilan kristallarni olinishiga shakardan novvotni olinishini va qimmatbaho toshlar (pizokvars, karborund, yoqut va boshqalar) olinishini misol qilish mumkin. Yana bitta misol hammamiz biladigan Olmos bilan garafitning juda ko’p oxshashlik joyi bor. Vaholanki ularning ko’rinishi har hil.

Olmos – noodatiy qattiqlikka ega va shaffof, ishlov berilgan olmoslar brilliant nomi bilan mashhur. Grafit – yumshoq, yengil ajraladi, shaffof emas va qimmat baxo toshga ham o’xshamaydi Ularning farqi faqatgina kristal panjaralari bilangina farqlanadi. Agar grafitni yuqori haroratda bosim ostida qizdirsak kristal panjarasi o’zgarib olmosga aylanadi.

• Olmos – noodatiy qattiqlikka ega va shaffof, ishlov berilgan olmoslar brilliant nomi bilan mashhur. Grafit – yumshoq, yengil ajraladi, shaffof emas va qimmat baxo toshga ham o’xshamaydi Ularning farqi faqatgina kristal panjaralari bilangina farqlanadi. Agar grafitni yuqori haroratda bosim ostida qizdirsak kristal panjarasi o’zgarib olmosga aylanadi.

Kristal o'sishi

• Eng qadimgi kristall yetishtiruvchi tabiat edi. Geologik o'tmishda hosil bo'lgan ko'plab ajoyib mineral kristallar butun dunyo bo'ylab shaxtalar va g'orlarda topilgan. Eng qimmatbaho va yarim qimmatbaho toshlar yaxshi shakllangan kristallardir. Ishlab chiqarish uchun dastlabki harakatlarsintetik kristallar qimmatbaho toshlar yasashga qaratilgan. Sintetik yoqutni 1873-yilda frantsuz olimi Mark Antuan Avgustin Gaudin yetishtirgan. Taxminan 1950-yildan boshlab olimlar laboratoriyada tabiatda topilganlarga teng yoki undan yuqori sifatli kristallarni oʻstirishni oʻrgandilar. O'sishning yangi usullari doimiy ravishda ishlab chiqilmoqda va har bir hujayrada uch yoki undan ortiq atomga ega kristallar doimiy ravishda kashf qilinmoqd