Kristallografiya va mineralogiya

9.2-rasm 
Nazorat savollari: 
1. Chiziqli parametrlar deb nimaga aytiladi? 
2. Ayui qonuni deganda nimani tushunasiz? 
3. Tomonlar simvollari nima? 
 
 

---

45 
10. Bravening 14 xil panjarasi 
Avval ko‘rsatib o‘tganimizdek, kristall moddalar qonuniy ichki tuzilishga 
ega bo‘lib, u geometrik shakl bilan ifodalanganda, fazoviy panjara ko‘rinishda 
bo‘lib, ularni uchlarida atom, ion va molekulalar joylashadi. 1855 yil fransuz olimi 
Brave fazoviy panjarani hamma turlarini aniqlagan. Ular fazoviy panjaraning 
geometrik shakliga va elementar yacheykalarni simmetriyasiga bog‘liq ravishda 14 
xil bo‘ladi. Hozirgi paytda bularni Brave panjarasi deb ataladi.
Brave panjarasi 2 turga bo‘linadi. 
1) Primitiv yoki oddiy, bunda hamma zarrachalar (uzli) faqat parallelepipedni 
uchlarida joylashgan bo‘ladi.
2) Mukammal, bunda zarrachalar faqat elementlar yacheykani uchlaridagina 
emas balki tomonlari, qirralari va ularni orasida ham joylashadi.
a) oddiy yoki primitiv elementar yacheykalar har xil singoniyalar bo‘yicha 
turlicha bo‘lib, quyidagicha taqsimlanadi. Kubik singoniyada – kub shaklida, 
tetragonal singoniyada tetragonal prizma pinakoid bilan trigonal singoniya – 
romboedr. 
Geksagonal singoniya – prizma, pinakoid bilan
Rombik singoniya – uch pinakoid kombinatsiyasi – g‘isht
Monoklin singoniya – uch pinakoid kombinatsiyasi
Triklin singoniya – qiya parallepiped
Oddiy panjarada tugunchalar panjaraning uchlarida joylashgan bo‘ladi.
b) Mukammal. Yuqorida ko‘rsatilgan 7 oddiy formadan tashqari, Brave yana 
7 mukammal fazoviy panjaralarni hisoblab chiqdi. Ular oddiy panjaradan 
tugunlarni har xil joylarda joylashishi bilan farq qiladi. Agarda qo‘shimcha 
joylashgan tugunchalar bo‘lib, u elementar yacheykani markaziga joylashgan 
bo‘lsa, (ob’yomnossentrirovannaya J), agarda hamma tomonlarni markazida 
joylashgan bo‘lsa (granetsentrirovannaya F), agarda bir-biriga parallel bo‘lgan juft 
tomonlar markazida bo‘lsa (bazotsentrirovannnaya C). 

---

46