Kubraviya tariqati axloqiy qoidalarining yoshlar tarbiyasidaagi ahamiyati

“Talqin va tadqiqotlar” ilmiy-uslubiy jurnali
 

 
 
 
 
 
№14
 
99 
Xudo vasliga noil bo‘lmoqdur!» – degan so‘zlari payg‘ambar Muhammad 
(s.a.v.)ning «Vatanni sevmoq – iymondandir», – degan hadisi sharifiga hamohangdir. 
XIII-asr boshida Xorazmda Najmiddin Kubro o`z tasavvufiy qarashlarini 
rivojlantirib, 
kubroviylik — tasavvuf tariqati 
asos 
solgan. 
Uning 
asarlarida 
tariqatning mohiyati, oʻziga xos talab va qoidalari bayon qilib berilgan. Kubroning 
tasavvufiy taʼlimotiga koʻra, inson oʻz mohiyati bilan kichik olamdir, u katta olam 
boʻlgan koinotdagi barcha narsalarni va sifatlarni oʻzida mujassamlashtiradi. Ammo 
ilohiy sifatlar yuqori samoviy doiralarda birin-ketin oʻziga xos maqomlarda 
joylashganligidan, haqiqat yoʻlini qidiruvchilar bunday kamoga erishish uchun 
maʼlum riyozatli yoʻllarni oʻtishlari zarur.Bu yoʻlda unga piri komil rahnamolik 
qilishi kerak. Kubro kamolotga erishish asoslarini quyidagi oʻnta talab ("Oʻnta usul") 
da ifodalab bergan: tavba — barcha amallarning boshi boʻlib, Alloh oldida tavba 
qilish, bundan keyingi hayotni ilohiy ezgulik va xayrga bagʻishlashga ahd qilish; 
zuhd — taqvo, parhez, haromdan hazar qilib, halollikka yuz tutish, Alloh man etgan 
ishlarni qilmaslik; tanakkul (tanak-kal) — barcha ishlarni qilishda Allohning 
mehribonligi va qudratiga tayanish; qanoat — hayot kechirishda oz narsa bilan 
qanoatlanish, moʻʼtadillik, tuban mayllardan ozod boʻlish; oʻzlat — tanholikda 
boʻlish, xilvatda ruhni poklash; tanajjuh (yuzlanish) — butun vujud bilan Allohga 
yuzlanib, undan madad soʻrash, u sari qalban intilish; sabr — solikning oʻz eʼtiqodi, 
niyatini sivashi. Haq yoʻlining azobu iztirobiga chidagan kishilargina maqsadga 
erishadi; muroqaba (tafakkurga gʻarq boʻlish) — qalb poklangani va tuban 
ehtiroslardan holiligini tuyib, xotirjam boʻlinganini eslab xayolga choʻmish, Haq 
taolo rahm-shafqatini koʻtib turish; zikr — Allohning ismini tildan qoʻymaslik, 
kalimayu duolarni muntazam takrorlab turish; rizo — Alloh qudratini chu-qur his 
qilgan holda, oʻzini butkul uning irodasiga topshirish va bundan huzurlanish. Bu 
maqom solikni Haqqa, Haqning unga yaqinlashganligini bildiradi. 
Kubro ilohiy maʼrifatni sufiy faqat foniylik holatida, yaʼni butkul oʻzligini 
yoʻqotib idrok eta oladi, degan fikrga eʼtiroz bildiradi va Juvayd Bagʻdodiyning 
"sahv" (hushyorlik) yoʻlini toʻtib, tafakkuriy-aqliy bilimga eʼtiborni qaratadi. Bunday 
yoʻlni Ahmad Yassaviy, Bahouddin Naqshband ham maʼqullagan. Kubro inson ruhiy 
kechinmalari, nozik holatlarini puxta bilgan. Shunga muvofiq "latoif" ("nozik 
taʼblilik") nazariyasini ishlab chiqqan. Bu nazariyaga koʻra, inson ruhi koʻzga 
koʻrinmas latif markazlardan iborat. Bu ong va tuygʻu, ruh va jism orasidagi bir 
narsa. Uni ilgʻab olish mushkul. Ammo inson hayotida bu markazlarning ahamiyati 
muhim. Sufiy ayni shu markazlarni ilgʻab olishi lozim.Ana shu "latoif" insonning 
ilohiy hislatidir. Sufiy riyozatlar, mashqlar davomida bu latoifni turli holatlarning 
oʻzgarishi, ranglar va shakllarning almashinishi tarzida tasavvur qiladi. Kubro 
nazarida nuqta, dogʻ va doira murid ruhiy qolatlari oʻzgarishida muhim xizmat qiladi. 
Doira — falak doiralarining aylanishi, dogʻ — dunyo timsoli, nuqta — 

---