Kuch kobiliyatlarini tarbiyalash

KUCH KOBILIYATLARINI TARBIYALASH


Reja:

1. 
   Jismoniy siflarni tarbiyalash asoslari (metodikasi).
   
2. 
   Kuch kobiliyati ґakida umumiy xarakteristika.
   
3. 
   Kuchning turlari.
   
4. 
   Kuchni tarbiyalash vazifalari va vositalari.
   
5. 
   Kuchni tarbiyalash metodlari.
   

KUCH QOBILIYATLARINI TARBIYALASH METODIKASI

Har bir inson hayot jarayonida ma’lum ґarakat imkoniyatlariga ega buladi. Masalan: u yoki og‘irlikni kutarishga: 1000 m.ga ma’lum vaktda yugurishga. Bu imkoniyatlar uzining ayrim sport ґarakatlarida amalga oshiriladi. Misol: Sprinter va marafon yugurishi organizmdagi har xil sifat uzgarishlarini talab etadi.
Jismoniy sifatlari deganda biz insonning ayrim sifat tomonlarini tushunamiz. Bu sifatlar kuyidagilardan iborat: kuch, tezlik, chidamlilik, chakkonlik va egiluvchanlik. Bu sifatlar xarakatni bajarganimizda majmua holda namoyon buladi. Misol: 100 m.ga yugurishda tezkorlik, chidamlilik, chakkonlik kuch sifatlari namoyon buladi. Lekin ularning ichida tezkorlik hal kiluvchi rol uynaydi. Har bir sifatni tug‘ri tushunish va uni tarbiyalash metodikasini chukur urganish uchun ularni kurib chikishimiz lozim.
Kuch: Kundalik turmushda kuch suziga har xil ahamiyat beriladi. Kuch ilmiy tushuncha sifatida imkoniyati boricha anik bulishi kerak.
Kuyidagi kuchlarni fark kilish kerak:
Kuch ґarakatning mexanik xarakteristi-kasi sifatida (tanaga massa bilan kuch ta’sir etadi).
Kuch insonga xos bulgan sifat jarayoni. Misol: Sportchining kuchi, yoshi uzgarishi bilan kuchni rivojlantirish, sport bilan shug‘ullanuvchilar kuchi sport bilan shug‘ullanganlarga karaganda kuprok buladi.
Masalan: ilmiy tadkikot kursatkichlari buyicha maktab ukuvchilarining kuchlarini rivojlanishi hakida bayon etish.
Har kanday tushunchani aniklashning usuli uni ulchovda kursatishdir. Shunday ekan insonning kuch imkoniyatlar darajasini biz dinamometr kabi mexanikada kullaniladigan asboblar yordamida ulchaymiz. Inson kuchi deganda biz tashki karshilikni muskul kuchlanishi orkali yengish kobiliyatini tushunamiz. Ma’lumki, muskullar kuyidagi xillarda kuch kursata olishlari mumkin:
Uz uzunligini uzgartirmasdan (statik, izometrik rejimida). Misol: gimnastikada - osilib turgan holda burchak hosil kilishi.
Uz uzunligini kiskartirib (yenguvchi, miometrik rejim). Misol: sakrashda - depsinish, irg‘itishda - buyumni kuyib yuborishdagi kuchlanish.
Uz uzunligini uzgartirib (yengiluvchi - pliometrik rejim). Misol: boshkaning yordamida egiluvchanlik.
Kuchni sharoitiga karab hosil bulishi.
Agar inson eng yuksak muskul kuchlanishi bilan, tanaga har xil massani uzgartirib, kator xarakatlar bajarsa, kuchning paydo bulishlik mikdori har xil buladi. (N.N.Goncharov, 1952). Avval uzgaruvchi massaning tanaga ta’siri natijasida kuch usib boradi ( zona - A ), ammo keyinchalik massaning oshishi kuchning kupayishiga olib kelmaydi
( zona - B).
KUCH VA UZGARUVCHI MASSANING BOЂLIKLIGI
Kuch va massaning bog‘likligi jismoniy tarbiya amaliyotida kup uchrab turadi.
Misol: Sportchining yadro irg‘itishi uchun ketgan kuchi, shtanga kutarishi uchun ketgan kuchidan kam buladi va h.k.
Ammo, agar tana massasi katta bulsa, u holda odamning unga sarf kiladigan kuchining kattaligi uzgaruvchan massaga bog‘lik bulmaydi va odamning kuch imkoniyati bilangina aniklanadi.
KUCHNING TEZLIKKA BOЂLIKLIGI
Har xil og‘irlikka ega bulgan yadroni, uning uchish tezligini va mexanik kuchini uzgartirgan holda irg‘itsak, kuch va tezlik teskari proporsional bog‘lanishda buladi. Tezlik kancha katta bulsa, kursatilgan mexanik kuch shuncha kichik buladi va aksincha.
Bu bog‘lanishni sxematik ravishda kuyidagicha kursatishimiz mumkin. “A” nuktasi izometrik sharoitlariga (tezlik 0 - ga teng, kursatilgan kuch maksimal nuktasi og‘irliksiz xarakatga (nagruzka 0 - ga teng, tezlik maksimal kiymatda) mos keladi. Jadvaldagi nuktalar oralik holatlarga tug‘ri keladi.
KUCH TURLARI
Shaxsiy kuch bu statik rejim sekin bajariladigan xarakatlardir. (tana massasi oshishi bilan absolyut kuch ham oshadi).
Tezkorlik - kuch (dinamik kuch ) - tez bajariladigan ґarakatlarda. Tezkorlik - kuch 2- ga bulinadi:
a) yenguvchi va b) yengiluvchi (amartizatsion kuch).
Portlash kuch (vzrivnaya sila) - deb kiska vakt ichida katta kuch kursata olishlilik kobiliyatidir.
Sport masterlari va novichokda joydan balandlikka sakrashda olingan dinamogramma-da kurinishiga masterlar kiska vaktda yukori kuch kursatishlari mumkin.
MUSKUL KUCHI VA SPORTSMENNING OЂIRLIGI
Har xil vazndagi kishilarning kuchini takkoslash uchun nisbiy kuch tushunchasini kullaydilar.
Nisbiy kuch deb - 1 kg tana og‘irligiga teng keladigan absolyut kuchga aytiladi. Absolyut kuch deganda biz insonni uz tana og‘irligiga nisbatan kursatiladigan kuchini aytamiz. Ayrim muskul guruxlari bilan ayrim ґarakatlarni bajarishda ham absolyut kuchni tushunishimiz mumkin. Masalan: shtangani jim kilishda yoki dinamometrda.
Kuch kobiliyatini tarbiyalash vazifalari:
Jismoniy sifat tarikasidagi kuchni tarbiyalashning umumiy vazifasi xarakatning turli faoliyatlarida uni har tomonlama rivojlantirish va yukori imkoniyatlarga ta’minlashdan iboratdir.
Xususiy vazifalar:
Kobiliyatga erishish va uni takomillashtirish, kuchning asosiy turlari: statik va dinamik, uziga xos kuch va tezkor kuch, yenguvchi va yengiluvchi turlarini amalga oshirish.
Ґarakat apparatining hamma muskul guruhlarini kuchga nisbatan garmonik mustahkamlash.
Turli sharoitlarda kuchdan ratsional foydalanish kobiliyatini rivojlantirish.
Undan tashkari konkret sharoitlarga bog‘lik holda kuchni maxsus tarbiyalash buyicha spetsifik vazifalar hal etiladi.

Irg‘itish, og‘ir atletikada, kurashda, boksda, karshilikni yengishda absolyut kuch katta rol uynaydi.

Yugurishda, sakrashda, gimnastika asboblarida esa nisbiy kuch. Bir xil trenirovka kilgan sportchilarda har xil og‘irliklarda, og‘irlikning oshishi bilan absolyut kuch ortib, nisbiy kuch kamayadi.

Vazn
52 kg

Absolyut kuch
247,5 kg
Nisbiy kuch
4,47 kg

67,5 kg
82,5 kg

90,0 kg
159 kg
252,5 kg
350 kg
387 kg
425 kg
4,56 kg
4,54 kg
4,24 kg
2,75 kg

XULOSA
Umumiy vazifa kuyilishi bu kuchni tarbiyalash jarayonida inson har tomonlama rivojlanishi (sportda, mehnatda va x.k.) ma’lum natijalarga erishishi. Kuchni tarbiyalashda - kullaniladigan vositalar asosan 2 xil guruxga bulinadi:

1) Tashki karshilik bilan bajariladigan mashk
a) buyumlar og‘irligi bilan bajariladigan mashk (tosh,gantel va x.k.)
b) rakibning karshiligi bilan bajarila-digan mashklar.
v) chuziluvchan,egiluvchan buyumlar bilan bajariladigan mashklar.
g) tashki muhit kamchiligi bilan bajari-ladigan mashklar.
2) O‘zini ogirligi bilan. Misol: o‘z vaznini ogirligi bilan, turnikdan o‘z vaznini ushlab to‘rish, otjimaniye, statik mashhlar, toshloh, kumli joylarda, past bilan hirlarda yurish.

KUCHNI TARBIYALASH METODLARI.

Kayta kuchlanish metodi.
Maksimal kuchlanish metodi.
Dinamik kuchlanish metodi.
Kayta kuchlanish metodi shug‘ullanuvchi bilan kichik yoki juda kichik og‘irlik bilan mashk bajarilish orkali ґarakatlanadi. Bu metodni asosan kuch mashklari bilan endi shug‘ullanayotgan, ya’ni (novichoklarga) tavsiya etiladi.
Kayta kuchlanish metodi trenerlar iborasi bilan “metod do otkaza” deb ham aytiladi.
Ana shu metodning ma’nosi shundan iboratki, shug‘ullanuvchilarda charchash alomati paydo bulguncha (oxirgi marotaba shug‘ullanuvchi zurg‘a kutarayapti), lekin shunga karamasdan yana 3 marta kutarishi zarur. Mana shu 3 martasi keyingi kuchni tarbiyalashda katta ahamiyatga egadir.
Kayta kuchlanish metodining ijobiy tomoni - kuchni shu tarbiyalash metodi bilan endi shug‘ullanayotganlar yoki novichoklar juda mos keladi, chunki hali mashklar bajarish texnikasini atroflicha uzlashtirmasdan katta og‘irlik bilan mashk bajarilishi mumkin emas. Chunki katta og‘irlik bilan mashk bajarilsa, mashk bajarilish texnikasi buzilishi mumkin.
Kayta kuchlanish metodining salbiy xususiyati shundan iboratki, kuplab energiya sarf kilinadi va kuch uncha yaxshi tarbiyalanmaydi
ADABIYOTLAR:

Darslik. L.P.Matveyev "Teoriya i metodika FK" M. "fis", 1991y. 181-206b.

Darslik. B.M.Shiyan "Teoriya i metodika FV" M. 1988y. 65-70b.
V.P.Filin "Skorostno-silovaya podgotovka yunix sportsmenov" M. 1968y.
A.Atayev "Bolalarni chahhol, epchil va bahuvvat hilib tarbiyalash" T. 1981y.
www.ziyonet.uz