Kudaybergenov k. K. Funksional analizdan misol va masalalar
Download 1.55 Mb. Pdf ko'rish
|
ketma-ketlikning fundamental ketma-ketlik ekanligini isbot-
lang. 142 IV. Normalangan fazolar Yechimi. ∞ P n=1 kx n+1 − x n k qator yaqinlashuvchi bo‘lganligi sababli, ixtiyoriy ε > 0 soni uchun shunday n ε natural soni mavjud bo‘lib, n > n ε tengsizlikni qanoatlantiruvchi barcha natural sonlari va ixtiyoriy p ∈ N soni uchun quyidagi tengsizlik o‘rinli kx n+1 − x n k + kx n+2 − x n+1 k + . . . + kx n+p − x n+p−1 k < ε. Bundan esa, kx n+p − x n k = = kx n+p − x n+p−1 + x n+p−1 − x n+p−2 + x n+p−2 − . . . − x n k ≤ ≤ kx n+1 − x n k + kx n+2 − x n+1 k + . . . + kx n+p − x n+p−1 k < ε ekanligi kelib chiqadi. Demak, berilgan ketma-ketlik fundamental. 4.2.26. {x n } va {y n } X normalangan fazoda fundamental ketma-ketliklar bo‘lsin. U holda λ n = kx n − y n k, n = 1, 2, . . . ketma-ketlikning yaqinlashuvchi ekanligini isbotlang. Yechimi. {x n } va {y n } fundamental ketma-ketliklar bo‘lganligi sababli, ixtiyoriy ε > 0 soni uchun shunday n ε soni mavjud bo‘lib n ≥ n ε tengsizlikni qanoatlantiruvchi barcha n natural sonlar va ixtiyoriy p ∈ N soni uchun kx n+p − x n k < ε2 va ky n+p − y n k < ε2 tengsizliklari o‘rinli. Natijada quyidagi tengsizlikka ega bo‘lamiz: |λ n+p − λ n | = |kx n+p − y n+p k − kx n − y n k| ≤ ≤ kx n+p − y n+p − x n + y n k ≤ kx n+p − x n k + ky n+p − y n k < < ε 2 + ε 2 = ε. Demak, {λ n } fundamental ketma-ketlik. R haqiqiy sonlar to‘plami to‘laligidan {λ n } ketma-ketlikning yaqinlashuvchi ekanligi kelib chiqadi. 4.2.27. R da norma aksiomalarini tekshiring kxk = |arctgx|. Yechimi. Normaning ikkinchi aksiomasi o‘rinli emas. Haqiqatan, agar x = √ 3, λ = 13 bo‘lsa, u holda kλxk = arctg √ 3 3 = π 6 , lekin |λ|kxk = 1 3 arctg √ 3 = 1 3 · π 3 = π 9 , ya’ni kλxk 6= |λ|kxk. 4.2.28. R n , n ≥ 2, fazosida kxk p = µ n P k=1 |x k | p ¶ 1/p , 0 < p < 1 bo‘lsa, normaning shartini bajarilmasligini ko‘rsating. § 4.2 Normalangan fazolar 143 Yechimi. Normaning uchinchi sharti o‘rinli emas. Haqiqatan, x = ³ 1 2, 0, . . . , 0 ´ ∈ R n va y = ³ 0, 12, 0, . . . , 0 ´ ∈ R n vektorlarni olaylik. x 6= y bo‘lgani bilan, lekin ixtiyoriy 0 < p < 1 va ||x|| p + ||y|| p = 1 uchun ||x|| p = ||y|| p = 12. Lekin kx + yk p = ° ° ° ° µ 1 2 , 1 2 , 0, . . . , 0 ¶° ° ° ° p = µ 1 2 p + 1 2 p ¶ 1 p = 2 1 p −1 . Natijada kx + yk p > kxk p + kyk p . 4.2.29. C [a, b] fazoda norma aksiomalarini tekshiring, bunda kxk = max a≤t≤ a+b 2 |x(t)|. Yechimi. Normaning birinchi sharti bajarilmaydi. Haqiqatan, x(t) = ½ 0, agar t ∈ [a, a+b 2 ], t − a+b 2 , agar t ∈ [ a+b 2 , b] elementi uchun ||x|| = 0, lekin x 6= 0. 4.2.30. Normalangan L 1 [0, 1] fazoda x n (t) = ½ e − t n , agar t ∈ I ∩ [0, 1], 0, agar t ∈ Q ∩ [0, 1] ketma-ketligining yaqinlashuvchi ekanligini ko‘rsating. Yechimi. kx n − 1k = 1 R 0 |x n (t) − 1| dt = 1 R 0 (1 − e − t n ) dt = = 1 − 1 R 0 e − t n dt = 1 − e − t n −1 − 1 n → 0. Mustaqil ish uchun masalalar 1. X normalangan fazoda {x n } ketma-ketlik berilgan bo‘lsin. Agar shunday c soni mavjud bo‘lib, barcha n ∈ N uchun kx n k ≤ c tengsiz- ligi bajarilsa, u holda kx n k ketma-ketlik chegaralangan deb ataladi. X fazoda ixtiyoriy yaqinlashuvchi ketma-ketlikning chegaralanganligini is- botlang. 2. ∀ x, y ∈ X elementleri uchun quyidagilarni isbotlang: a) kx + yk ≥ kxk − kyk; b) kxk ≤ max{kx + yk, kx − yk}. 144 IV. Normalangan fazolar 3. Norma aksiomalarini tekshiring: [a, b] segmentda barcha chegara- langan funksiyalar fazosi M [a, b] da kxk = sup t∈[a,b] |x(t)|. 4. C [0, 1] fazosida quyidagi ketma-ketliklarni yaqinlashuvchilikka tekshiring: a) x n (t) = t n − t n+1 ; b) y n (t) = t n − t in . 5. M biror L normalangan fazoning qism fazosi bo‘lsin. Agar L to‘la bo‘lsa, P = L/M faktor fazoning ham to‘la bo‘lishini isbotlang. 6. X chiziqli fazosida k · k 1 va k · k 2 normalar berilgan bo‘lsin. Agar shunday a, b > 0 sonlar mavjud bo‘lib, ixtiyoriy x ∈ X uchun akxk 1 ≤ kxk 2 ≤ bkxk 1 tengsizligi o‘rinli bo‘lsa, u holda k · k 1 va k · k 2 normalar ekvivalent deb ataladi. Chekli o‘lchamli X fazodagi ixtiyoriy ikki norma ekvivalent bo‘lishini isbotlang. 7. X normalangan fazoda x 6= 0, y 6= 0 elementlar uchun kx + yk = kxk+kyk tenglik faqatgina y = λx (λ > 0) bo‘lgan holda o‘rinli bo‘lsa, u holda X qat’iy normalangan fazo deb ataladi. ` 1 , ` 2 , m, C[0, 1] fazo- larning qaysi biri qa’tiy normalangan fazo bo‘ladi. 8. Agar A va B to‘plamlar X fazosining qavariq qism to‘plamlari bo‘lsa A ∩ B va A + B = {x : x = y + z, y ∈ A, z ∈ B} to‘plamlari ham qavariq to‘plam bo‘lishini isbotlang. 9. Normalangan fazoda ixtiyoriy fundamental ketma-ketlikning chegaralanganligini isbotlang. 10. R m , R m ∞ , R m 1 , R m p , ` 1 , ` 2 , ` p , m, c 0 , c fazolarning orasida Banax fazosi bormi? 12. Ixtiyoriy chekli o‘lchamli normalangan fazoning Banax fazosi bo‘lishini isbotlang. 13. Banax fazosining qism fazosi Banax fazosi bo‘lishini isbotlang. 14. Ixtiyoriy normalangan fazo yagona to‘ldiruvchiga ega ekanligini isbotlang. 4.3. Evklid va Hilbert fazolari Haqiqiy L chiziqli fazosining {x, y} juft elementlarida aniqlangan, hx, yi ko‘rinishda belgilanuvchi va quyidagi to‘rt shartlarni (aksioma- § 4.3. Evklid va Hilbert fazolari 145 larni) qanoatlantiruvchi funksiya skalyar ko‘paytma deb ataladi: 1) hx, yi = hy, xi; 2) hx 1 + x 2 , yi = hx 1 , yi + hx 2 , yi; 3) hλx, yi = λhx, yi, λ ∈ R; 4) hx, xi ≥ 0; hx, xi = 0 ⇔ x = 0. Skalyar ko‘paytma kiritilgan chiziqli fazoda normani kxk = p hx, xi ko‘rinishda kiritish mumkin. Bu normalangan fazo Evklid fazosi deyi- ladi. Norma aksiomalarini tekshiramiz: 1) kxk = p hx, xi = 0 ⇔ hx, xi = 0 ⇔ x = 0; 2) kλxk = p hλx, λxi = p λhx, λxi = p λhλx, xi = = p λ 2 hx, xi = |λ| p hx, xi = |λ|kxk; 3) Xohlagan λ son uchun hλx + y, λx + yi ≥ 0. Bundan λ 2 hx, xi + 2λhx, yi + hy, yi ≥ 0. Demak, kvadrat uchhadning determinanti manfiydir: D = 4hx, yi 2 − 4hx, xiy, yi ≤ 0, ya’ni hx, yi 2 ≤ hx, xihy, yi, yoki |hx, yi| ≤ kxkkyk. Oxirgi tengsizlik Koshi — Bunyakovskiy tengsizligi deb ataladi. Bu tengsizlikdan foydalanib, ushbu kx + yk 2 = hx + y, x + yi = hx, xi + 2hx, yi + hy, yi ≤ ≤ kxk 2 + 2kxkkyk + kyk 2 = (kxk + kyk) 2 tengsizligiga ega bo‘lamiz. Natijada kx + yk ≤ kxk + kyk . Evklid fazosida skalyar ko‘paytma yordamida x va y vektorlar orasida burchak tushunchasi quyidagicha aniqlanadi: cos ϕ = hx, yi kxkkyk . (4.9) 146 IV. Normalangan fazolar hx, yi ≤ kxkkyk bo‘lgani uchun, hx, yi kxkkyk ≤ 1. Demak, (4.9) formula nolga teng bo‘lmagan x va y vektorlar orasidagi ϕ (0 ≤ ϕ ≤ π) bur- chakni aniqlaydi. Agar hx, yi = 0 bo‘lsa, u holda x va y vektorlar ortogonal deb ataladi va x ⊥ y ko‘rinishda yoziladi. Bu holda (4.9) dan ϕ = π 2 ekanligi kelib chiqadi. L evklid fazosida noldan farqli vektorlarning {x α } sistemasi berilgan bo‘lib, α 6= β bo‘lganda hx α , x β i = 0 bo‘lsa, u holda {x α } ortogonal sistema deb ataladi. Agar {x α } ortogonal sistema to‘la bo‘lsa, u holda u ortogonal bazis deyiladi. Agar {x α } sistema uchun hx α , x β i = ½ 0, agar α 6= β, 1, agar α = β sharti o‘rinli bo‘lsa, u holda u ortonormal sistema deb ataladi. Ta’rif. To‘la evklid fazosi Hilbert fazosi deb ataladi va u odatda H bilan belgilanadi. H Hilbert fazosida {x α } ortonormal sistema berilgan bo‘lsin. x ∈ H elementi uchun c α = hx, x α i sonlar, berilgan ortonormal sistema bo‘yicha Fure koeffitsientlari deb ataladi. Ushbu P α c α x α qator bo‘lsa, x elementning Fure qatori deyiladi. Masalalar 4.3.1. ` 2 fazosida skalyar ko‘paytmani hx, yi = ∞ X k=1 x k y k ko‘rinishda kiritish mumkin ekanligini ko‘rsating. Yechimi. ∞ P k=1 x k y k qatorning yaqinlashishi 2x k y k ≤ x 2 k + y 2 k tengsizligidan kelib chiqadi. Skalyar ko‘paytma aksiomalarini tekshiramiz. 1) hx, yi = ∞ P k=1 x k y k = ∞ P k=1 y k x k = hy, xi; § 4.3. Evklid va Hilbert fazolari 147 2) hx 0 + x 00 , yi = ∞ X k=1 (x 0 k + x 00 k )y k = ∞ X k=1 x 0 k y k + x 00 k y k = = ∞ X k=1 x 0 k y k + ∞ X k=1 x 00 k y k = hx 0 , yi + hx 00 , yi. 3) hλx, yi = ∞ P k=1 λx k y k = λ ∞ P k=1 x k y k = λhx, yi; 4) hx, xi = ∞ P k=1 x 2 k ≥ 0, hx, xi = ∞ X k=1 x 2 k = 0 ⇔ x 1 = x 2 = . . . = x n . . . = 0 ⇔ x = 0. 4.3.2. ` 2 Evklid fazosida e 1 = (1, 0, . . . , 0, . . .) , e 2 = (0, 1, . . . , 0, . . .) , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . e n = (0, 0, . . . , 1, . . .) , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ortonormal bazisning to‘la ekanligini ko‘rsating. Yechimi. x = (x 1 , x 2 , . . . x n , . . .) ∈ ` 2 xohlagan element va x (n) = (x 1 , x 2 , . . . , x n , 0, 0, . . .) bo‘lsin. U holda x (n) element e 1 , e 2 , . . . , e n vektorlarning chiziqli qo- big‘iga tegishli va n → ∞ da kx − x n k → 0, ya’ni x ∈ [L ({e n })]. Demak, [L ({e n })] = ` 2 . 4.3.3. [a, b] segmentda barcha uzluksiz funksiyalar fazosida skalyar ko‘paytmani hf, gi = b Z a f (t)g(t) dt (4.10) ko‘rinishda kiritish mumkin ekanligini ko‘rsating. Yechimi. Skalyar ko‘paytma aksiomalarini tekshiramiz. 1) hf, gi = b R a f (t)g(t) dt = b R a g(t)f (t) dt = hg, f i; 148 IV. Normalangan fazolar 2) hf 1 + f 2 , gi = b Z a (f 1 (t) + f 2 (t))g(t) dt = = b Z a f 1 (t), g(t) dt + b Z a f 2 (t)g(t) dt = hf 1 , gi + hf 2 , gi; 3) hλf, gi = b R a λf (t)g(t) dt = λ b R a f (t)g(t) dt = λhf, gi; 4) hf, f i = b R a f 2 (t) dt ≥ 0, hf, f i = b R a f 2 (t) dt = 0 ⇔ f ≡ 0. Bu fazo C 2 [a, b] ko‘rinishda belgilanadi. 4.3.4. C 2 [a, b] Evklid fazosida 1 2 , cos 2πnt b − a , sin 2πnt b − a , n = 1, 2, . . . funksiyalardan iborat sistema ortogonal sistema ekanligini tekshiring. Yechimi. Mumkin bo‘lgan barcha hollarni tekshirib ko‘ramiz: 1) ¿ 1 2 , cos 2πnt b − a À = b Z a 1 2 cos 2πnt b − a dt = 1 4 b − a πn sin 2πnt b − a ¯ ¯ ¯ ¯ b a = = 1 2 b − a πn cos 2πn(a + b) b − a sin πn = 0; 2) ¿ 1 2 , sin 2πnt b − a À = b Z a 1 2 sin 2πnt b − a dt = − 1 4 b − a πn cos 2πnt b − a ¯ ¯ ¯ ¯ b a = = 1 4 b − a πn sin πn(a + b) b − a sin πn = 0; 3) ¿ cos 2πnt b − a , sin 2πnt b − a À = b Z a cos 2πnt b − a sin 2πnt b − a dt = 1 2 b Z a sin 4πnt b − a dt = § 4.3. Evklid va Hilbert fazolari 149 = − 1 8 b − a πn cos 4πnt b − a ¯ ¯ ¯ ¯ b a = 1 4 b − a πn sin 2πn(a + b) b − a sin 2πn = 0; 4) ¿ cos 2πnt b − a , cos 2πt(n + k) b − a À = b Z a cos 2πnt b − a cos 2πt(n + k) b − a dt = = 1 2 b Z a cos 2πt(n + k) b − a dt + 1 2 b Z a cos 2πnt b − a dt = 0 5) ¿ cos 2πnt b − a , sin 2πt(n + k) b − a À = b Z a cos 2πnt b − a sin 2πt(n + k) b − a dt = = 1 2 b Z a sin 2πt(n + k) b − a dt + 1 2 b Z a sin 2πkt b − a dt = 0; 6) ¿ sin 2πnt b − a , sin 2π(n + k)t b − a À = b Z a sin 2πnt b − a sin 2π(n + k)t b − a dt = = 1 4 b − a π µ 1 k sin 2 Download 1.55 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling