Kudaybergenov k. K. Funksional analizdan misol va masalalar
Download 1.55 Mb. Pdf ko'rish
|
H separabel Hilbert fazosida {ϕ
α } ortonormal sistema berilgan bo‘lsin. U holda ixtiyoriy ϕ α va ϕ β har xil elementlari uchun § 4.3. Evklid va Hilbert fazolari 157 kϕ α − ϕ β k = √ 2 tengligi o‘rinli bo‘ladi. Shuning uchun B(ϕ α , 12) shar- lari o‘zaro kesishmaydi. Agar sanoqli {ψ n } to‘plami H da zich bo‘lsa, u holda B(ϕ α , 12) sharning har birida bu to‘plamning kamida bir ele- menti mavjud bo‘ladi. Shu sababli B(ϕ α , 12) sharlar sistemasi ko‘pi bilan sanoqli. Natijada {ϕ α } ortonormal sistemaning sanoqli ekanligi kelib chiqadi. 4.3.17. H Hilbert fazosida x 1 , x 2 , . . . , x n ortogonal sistema berilgan bo‘lsin. Agar x = n P k=1 x k bo‘lsa, u holda kxk 2 = n P k=1 kx k k 2 tengligini isbotlang. Yechimi. kxk 2 = hx, xi = * n X k=1 x k , n X k=1 x k + = = hx 1 , x 1 i + hx 2 , x 2 i + . . . + hx n , x n i = n X k=1 kx k k 2 . 4.3.18. H Hilbert fazosining x elementi L ⊂ H qism fazoga ortogonal bo‘lishi uchun xohlagan y ∈ L uchun kxk ≤ kx − yk tengsizlikning o‘rinli bo‘lishi zarur va yetarli ekanligini isbotlang. Yechimi. Zarurligi. x ⊥ L bo‘lsin. U holda xohlagan y ∈ L uchun hx, yi = 0 tengligi o‘rinli. Shuning uchun kx − yk 2 = hx − y, x − yi = = hx, xi − 2hx, yi + hy, yi = kxk 2 + kyk 2 ≥ kxk 2 . Yetarliligi. kxk ≤ kx − yk tengsizligidan 2hx, yi ≤ hy, yi tengsizligi kelib chiqadi. x elementni x = h + h 0 ko‘rinishda yozib olamiz, bunda h ∈ L, h 0 ∈ L ⊥ . Natijada hx, yi = hh + h 0 , yi = hh, yi + hh 0 , yi = hh, yi. Shu sababli 2hh, yi ≤ hy, yi tengsizligini yoza olamiz. Bu tengsizlik barcha y ∈ L uchun o‘rinli bo‘lganligi uchun y = h bo‘lganda ham o‘rinli bo‘ladi. Shunday qilib 2hh, hi ≤ hh, hi tengsizligiga ega bo‘lamiz. Bu tengsizlik hh, hi = 0 bo‘lgandagina o‘rinli. U holda x = h 0 , ya’ni x ∈ L ⊥ . Demak, x ⊥ L. 4.3.19. H Hilbert fazosida xohlagan M qism to‘plami uchun M ⊂ (M ⊥ ) ⊥ munosabatining o‘rinli ekanligini isbot- lang. 158 IV. Normalangan fazolar Yechimi. M to‘plamidan ixtiyoriy x nuqtani olamiz. U holda x ⊥ M ⊥ , ya’ni x ∈ (M ⊥ ) ⊥ . Demak, M ⊂ (M ⊥ ) ⊥ . 4.3.20. H Hilbert fazosida M, N to‘plamlari uchun M ⊂ N bo‘lsa, M ⊥ ⊃ N ⊥ munosabatining o‘rinli ekanligini isbotlang. Yechimi. N ⊥ to‘plamidan ixtiyoriy x nuqtani olamiz. U holda x ⊥ N. M ⊂ N bo‘lganligidan, x ⊥ M , ya’ni x ∈ M ⊥ . Demak, N ⊥ ⊂ M ⊥ . 4.3.21. Hilbert fazoda polyarlashtirish tengligining o‘rinli ekanligi isbotlang: hx, yi = kx + yk 2 − kx − yk 2 4 + i kx + iyk 2 − kx − iyk 2 4 . Yechimi. 1) kx + yk 2 = hx + y, x + yi = = hx, x + yi + hy, x + yi = hx + y, xi + hx + y, yi = hx, xi + hy, xi + hx, yi + hy, yi = = hx, xi + hx, yi + hx, yi + hy, yi 2) kx − yk 2 = hx − y, x − yi = = hx, x − yi − hy, x − yi = hx − y, xi − hx − y, yi = = hx, xi − hy, xi − hx, yi + hy, yi = = hx, xi − hx, yi − hx, yi + hy, yi 1) va 2) tengliklardan quyidagiga ega bo‘lamiz: kx + yk 2 − kx − yk 2 4 = 2hx, yi + 2hx, yi 4 = = 2[hx, yi + hx, yi] 4 = Re(x, y) 3) kx + iyk 2 = hx + iy, x + iyi = = hx, x + iyi + ihy, x + iyi = = hx + iy, xi + ihx + iy, yi = = hx, xi − ihy, xh + ihx, yi + hy, yi = = hx, xi − ihx, yi + ihx, yi + hy, yi 4) kx − iyk 2 = hx − iy, x − iyi = § 4.3. Evklid va Hilbert fazolari 159 = hx, x − iyi − ihy, x − iyihx − iy, xi − ihx − iy, yi = = hx, xi + ihy, xi − ihx, yi + hy, yi = = hx, xi + ihx, yi − ihx, yi + hy, yi 3) va 4) tengliklardan quyidagiga ega bo‘lamiz: i kx + iyk 2 − kx − iyk 2 4 = i[−2ihx, yi + 2ihx, yi] 4 = = 2[hx, yi − hx, yi] 4 = iIm(x, y) Natijada Re(x, y) + iIm(x, y) = (x, y) munosabati o‘rinli. 4.3.22. Quyidagi normalangan fazolarning Evklid fazosi bo‘lmasligini isbotlang: a) ` p , (p ≥ 1, p 6= 2) fazosi; b) C[0, 1] fazosi. Yechimi. a) l p (p ≥ 1, p 6= 2) fazosida x = (1, 1, 0, . . .), y = (1, −1, 0, . . .) vektorlarni qaraymiz. U holda x + y = (2, 0, . . .), x − y = (0, 2, 0, . . .) va kxk = kyk = 2 1 p , kx − yk = kx + yk = 2 bo‘lganligi sababli kx + yk 2 + kx − yk 2 = 2(kxk 2 + kyk 2 ) parallelogramm tengligi o‘rinli bo‘lmaydi. b) C[0, 1] fazosida x(t) = 1 2 , y(t) = 1 2 t elementlarni qaraymiz. Ushbu kxk = kyk = 1 2 , kx − yk = 1 2 , kx + yk = 1 munasobatlardan parallelogramm tengligi o‘rinli bo‘lmaydi. 4.3.23. Hilbert fazosida kxk = kyk bo‘lsa, u holda x − y ⊥ x+y (romb diagonallari perpendikulyar) bo‘lishini ko‘rsating. Yechimi. hx + y, x − yi = hx, xi + hy, xi − hx, yi − hy, yi = = kxk 2 − kyk 2 = kxk 2 − kxk 2 = 0. 160 IV. Normalangan fazolar Mustaqil ish uchun masalalar 1. C 2 [a, b] fazosida 1 2 , cos 2πnt b − a , sin 2πnt b − a , n = 1, 2, . . . ortogonal sistemaning to‘la ekanligini isbotlang. 2. Separabel bo‘lmagan Evklid fazosiga misol keltiring. 3. Har qanday cheksiz o‘lchamli separabel Evklid fazosida sanoqli ortonormal bazisning mavjud ekanligini isbotlang. 4. Birorta ham ortogonal bazisga ega emas separabel bo‘lmagan evklid fazosiga misol keltiring. 5. To‘la Evklid fazosida ortonormal bazisning mavjud ekanligini isbotlang. 6. Evklid fazosida xohlagan x, y, z, t elementlar uchun ushbu kx − zk · ky − tk ≤ kx − yk · kz − tk + ky − zk · kx − tk tengsizligining o‘rinli ekanligini isbotlang. 7. Haqiqiy L normalangan fazosining xohlagan x, y elementlari uchun ushbu kx + yk 2 + kx − yk 2 = 2(kxk 2 + kyk 2 ) parallelogramm tengligi o‘rinli bo‘lsin. Unda hx, yi = 1 2 (kx + yk 2 − kx − yk 2 ) formula hx, xi = kxk 2 tenglikni qanoatlantiruvchi skalyar ko‘paytmani aniqlashini isbotlang. 8. C[0, 1] da hx, xi = kxk 2 tenglikni qanoatlantiradigan skalyar ko‘paytmani aniqlash mumkin emas ekanligini isbotlang. 9. L Evklid fazosi bo‘lib x, y 1 , y 2 ∈ L elementlar uchun x⊥ y 1 va x⊥ y 2 munosabatlar o‘rinli bo‘lsa, u holda xohlagan α va β sonlar uchun x⊥ (αy 1 + βy 2 ) munosabatning o‘rinli ekanligini isbotlang. 10. L Evklid fazosining x elementi A ⊂ L to‘plamning har bir ele- mentiga ortogonal bo‘lsa, u holda x element A to‘plamiga ortogonal deyiladi va x ⊥ A ko‘rinishda belgilanadi. Agar x⊥ A bo‘lsa, u holda x ⊥ [L (A)] ekanligini isbotlang. 11. L Evklid fazosidagi A qism to‘plamining har bir elementiga ortogonal bo‘lgan barcha elementlar to‘plamini A ning ortogonal to‘ldiruvchisi deb ataymiz va A ⊥ orqali belgilaymiz. A ⊥ to‘plam L ning qism fazosi bo‘lishini isbotlang. § 4.3. Evklid va Hilbert fazolari 161 12. Evklid fazosining to‘ldiruvchisi ham Evklid fazosi bo‘lishini is- botlang. 13. Hilbert fazosining qa’tiy normalangan fazo ekanligini isbotlang. 14. M va N lar H Hilbert fazosining qism fazolari bo‘lib, M ⊥N bo‘lsa, u holda M + N to‘plamining ham qism fazo bo‘lishini isbotlang. 15. ` 2 fazoda shunday M to‘plamiga misol keltiringki, M + M ⊥ to‘plami ` 2 bilan teng bo‘lmasin. 16. ` 2 da berilgan ushbu x k = µ 1, 1 2 k , 1 2 2k , 1 2 3k , . . . ¶ , k ∈ N ketma-ketlikning chiziqli qobig‘i l 2 ning hamma yerida zich ekanligini isbotlang. 17. H Hilbert fazosida yopiq qavariq M to‘plami berilgan bo‘lsin. M to‘plamda eng kichik normaga ega elementning bor ekanligini isbotlang. 18. ` 2 fazoda normasi eng kichik normaga teng elementi bo‘lmagan yopiq to‘plam tuzing. 19. [a, b] segmentda barcha uzluksiz differensiallanuvchi funksiyalar H 1 [a, b] fazosida skalyar ko‘paytmani hx, yi = b Z a [x(t)y(t) + x 0 (t)y 0 (t)] dt ko‘rinishda aniqlaymiz. H 1 [a, b] Hilbert fazosi bo‘ladimi? V BOB Topologik fazolar 5.1. Topologik fazolar Metrik fazolarda metrika yordamida ochiq shar, atrof tushunchalari- ga ta’riflar berilib, ular yordamida ochiq to‘plam aniqlanadi. Boshqa fundamental tushunchalar asosida ham ochiq to‘plam tushunchasi yotadi. Ochiq to‘plamni metrika yordamida emas, aksiomalar orqali aniqlash g‘oyasi natijasida topologik fazolar nazariyasi paydo bo‘lgan. Ta’rif. Aytaylik, X to‘plamning qism to‘plamlaridan iborat τ sis- tema quyidagi shartlarni qanoatlantirsin: 1) ∅ ∈ τ, X ∈ τ ; 2) τ sistemasiga tegishli G α , α ∈ I (I indekslar to‘plami) to‘plamlarning birlashmasi S α G α va chekli sondagi n T k=1 G k kesishmasi yana τ sistemasiga tegishli. U holda τ sistemasi X to‘plamda berilgan topologiya deyiladi. (X, τ ) juftlikga topologik fazo deyiladi. τ sistemaning elementlarini ochiq to‘plamlar deb, ochiq to‘plamlarning to‘ldiruvchilarini yopiq to‘plamlar deb ataymiz. Topologik fazoning elementlari uning nuqtalari deb ham ataladi. Topologik fazolardagi boshlang‘ich fundamental tushunchalar ro‘yxatini keltiramiz: – x ∈ X nuqtaning atrofi — shu nuqtani o‘z ichiga oluvchi ixtiyoriy ochiq to‘plam; – X ⊃ M to‘plamning urinish nuqtasi — ixtiyoriy atrofida M to‘plamning kamida bitta elementi mavjud bo‘lgan nuqta; – X ⊃ M to‘plamning yopilmasi [M] — M ning barcha urinish nuqtalari to‘plami; – X ⊃ M to‘plamning limit nuqtasi — ixtiyoriy atrofida o‘zidan boshqa M to‘plamning kamida bitta nuqtasi mavjud bo‘lgan nuqta; – X ⊃ M to‘plamning hosila to‘plami M 0 — M ning barcha limit nuqtalari to‘plami; – M to‘plamning ichi int(M) — M to‘plamdagi barcha ochiq qism to‘plamlar birlashmasi; § 5.1. Topologik fazolar 163 – X fazoning hamma yerida zich to‘plam — yopilmasi X fazoga teng bo‘lgan to‘plam; – Separabel fazo — hamma yerida zich sanoqli qism to‘plamga ega fazo. Berilgan X to‘plamning qism to‘plamlaridan iborat turli sis- temalar topologiya shartlarini qanoatlantirishi, ya’ni X to‘plamda turli topologiyalar kiritilishi mumkin. Bunda turli topologik fazolar hosil bo‘ladi. X to‘plamda τ 1 , τ 2 topologiyalar berilgan bo‘lib, τ 1 ⊂ τ 2 munosabat o‘rinli bo‘lsa, u holda τ 2 topologiya τ 1 topologiyaga nisbatan kuch- liroq topologiya deyiladi va τ 1 ≤ τ 2 ko‘rinishda yoziladi. Bu holda τ 1 topologiya’ni τ 2 topologiyaga nisbatan kuchsizroq (sustroq) ham deyi- ladi. X topologik fazoda ochiq to‘plamlardan iborat B sistema berilgan bo‘lsin. Agar X fazodagi har bir ochiq to‘plamni B sistemaga te- gishli to‘plamlarning birlashmasi ko‘rinishda ifodalash mumkin bo‘lsa, u holda B sistemani X fazodagi topologiyaning bazasi deb ataladi. Sanoqli bazaga ega bo‘lgan topologik fazoga sanoqli bazaga ega fazo yoki sanoqlilikning ikkinchi aksiomasini qanoatlantiruvchi fazo deyiladi. x ∈ X nuqtaning biror atroflaridan iborat sistemasini B x orqali belgilaylik. Agar x nuqtani o‘z ichiga oluvchi ixtiyoriy U ochiq to‘plam uchun, shunday V ∈ B to‘plam topilib, V ⊂ U bo‘lsa, u holda B x sistema x nuqta atroflarining aniqlovchi sistemasi deb ataladi. Agar sanoqli B x sistema mavjud bo‘lsa, u holda x nuqtada sanoqlilikning bi- rinchi aksiomasi bajarilgan deyiladi. Agar X fazoning har bir nuqtasida sanoqlilikning birinchi aksiomasi bajarilsa, u holda X ni sanoqlilikning birinchi aksiomasiga ega fazo deb ataymiz. {M α } to‘plamlar sistemasi va A to‘plam uchun A ⊂ S α M α bo‘lsa, u holda {M α } sistema A to‘plamning qoplamasi deb ataladi. Agar {M α } qoplamaning biror {M α i } qismi ham A uchun qoplama bo‘lsa, u holda {M α i } sistema {M α } qoplamaning qism qoplamasi deyiladi. Agar {M α } qoplamaga tegishli har bir to‘plam ochiq (yopiq) bo‘lsa, u holda {M α } sistemani ochiq (yopiq) qoplama deb ataymiz. X topologik fazoda {x n } ketma-ketlik berilgan bo‘lsin. Agar x nuq- taning ixtiyoriy U atrofi uchun, shunday n 0 soni topilib, n ≥ n 0 tengsiz- likni qanoatlantiruvchi barcha n natural sonlar uchun x n ∈ U o‘rinli bo‘lsa, u holda x nuqta {x n } ketma-ketlikning limiti deyiladi. X va Y topologik fazolar, f : X → Y akslantirish bo‘lib, x ∈ X nuqta berilgan akslantirishning aniqlanish sohasiga tegishli bo‘lsin. 164 V. Topologik fazolar Agar y = f (x) nuqtaning ixtiyoriy U y atrofi uchun, x nuqtaning shun- day V x atrofi mavjud bo‘lib, f (V x ) ⊂ U y bo‘lsa, u holda f akslantirish x nuqtada uzluksiz deb ataladi. X fazoning barcha nuqtasida uzluksiz bo‘lgan akslantirishga X fazoda uzluksiz akslantirish deyiladi. Quyida ajratish aksiomalari deb ataluvchi shartlarni keltiramiz. T 0 – aksiomasi: X topologik fazoning ixtiyoriy ikkita har xil x va y nuqtalari uchun bu nuqtalarning kamida bittasining ikkinchicini o‘z ichiga olmaydigan atrofi mavjud. T 1 – aksiomasi (ajratishning birinchi aksiomasi): X topologik fazo- ning ixtiyoriy ikkita har xil x va y nuqtalari uchun, x ning y nuqtani o‘z ichiga olmaydigan O x atrofi, y ning x nuqtani o‘z ichiga olmaydigan O y atrofi mavjud. T 2 – aksiomasi (ajratishning ikkinchi yoki xausdorf aksiomasi): X topologik fazoning ixtiyoriy ikkita har xil x va y nuqtalari o‘zaro kesish- maydigan O x va O y atroflarga ega. Topologik fazoda berilgan to‘plamning atrofi deb, shu to‘plamni o‘z ichiga oluvchi ixtiyoriy ochiq to‘plamga aytiladi. T 3 – aksiomasi (ajratishning uchinchi aksiomasi): X topologik fazoda ixtiyoriy nuqta va bu nuqta tegishli bo‘lmagan ixtiyoriy yopiq to‘plam o‘zaro kesishmaydigan atroflarga ega. T 0 (i ∈ {0, 1, 2, 3}) aksiomasini qanoatlantiruvchi topologik fazoni T i — fazo deb ataymiz. T 1 va T 3 aksiomalarni qanoatlantiruvchi topologik fazo regulyar de- yiladi. T 4 aksiomasi (normallik aksiomasi). T 1 -fazoda ixtiyoriy ikkita o‘zaro kesishmaydigan yopiq to‘plamlar o‘zaro kesishmaydigan atroflarga ega. T 4 aksiomasini qanoatlantiruvchi fazo normal deb ataladi. Masalalar 5.1.1. Ikki elementdan iborat X = {a, b} to‘plamda τ = {∅, {b}, X} sistemaning topologiya bo‘lishini ko‘rsating. Yechimi. Topologiya aksiomalarining bajarilishini tekshiramiz: 1) τ sistemaning berilishiga ko‘ra ∅, X ∈ τ ; 2) ∅ ∪ {b} = {b} ∈ τ, ∅ ∪ X = {b} ∪ X = X ∈ τ, ∅ ∩ {b} = ∅ ∩ X = ∅ ∈ τ, {b} ∩ X = {b} ∈ τ. § 5.1. Topologik fazolar 165 5.1.2. X metrik fazoda barcha ochiq to‘plamlardan iborat τ sistemaning topologiya bo‘lishini ko‘rsating. Yechimi. τ sistemaga tegishli to‘plamlarning ixtiyoriy birlashmasi G = S α∈I G α va chekli sondagi S = n T k=1 G k kesishmasining ochiq to‘plam bo‘lishini ko‘rsatamiz. G to‘plamga tegishli ixtiyoriy x nuqta olaylik. U holda bu nuqta S α∈I G α birlashmadagi to‘plamlarning kamida bittasiga, aytaylik, G α 0 to‘plamga tegishli bo‘ladi. G α 0 to‘plam ochiq bo‘lganligidan, x nuqta- ning bu to‘plamda yotadigan V x atrofi mavjud. Natijada V x ⊂ G α 0 ⊂ G munosabatni yoza olamiz. Bu munosabatdan G to‘plamning ochiq ekanligi kelib chiqadi. Endi S = n T k=1 G k to‘plamdan ixtiyoriy x nuqta olaylik. Bu nuqta G k , k = 1, n to‘plamlarning har biriga tegishli bo‘ladi. x nuqtaning G k to‘plamda yotadigan V ε k = B(x, ε k ) atrofini olamiz. Bundan x nuq- taning ε = min{ε 1 , ε 2 , . . . , ε n } atrofi uchun V ε ⊂ V ε k , k = 1, . . . , n munosabatni yoza olamiz. U holda V ε ⊂ S, ya’ni S ochiq to‘plam. 5.1.3. X to‘plamda berilgan topologiyalarning ixtiyoriy Download 1.55 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling