Kukurt elementinin’ payda boliwi Kukurttin’ ta’biyatta ushirawi
Download 53.04 Kb.
|
Renat Ayapbergenov kukirt
|
O’zbetinshe jumis Tema: Kukurt elementi aliniwi, Fizikaliq ha’m ximiyaliq qasiyet. Joba: 1. Kukurt elementinin’ payda boliwi 2. Kukurttin’ ta’biyatta ushirawi 3. Kukurttin’ fizikaliq ha’m ximiyaliq qasiyetleri 4. Kukurttin’ reakciyalari AltıngugurtKukurt (Sulfur), S - Mendeleyev udayı tákirarlanatuǵın sistemasınıń VI toparına tiyisli ximiyalıq element. Tártip rakami 16, atom massası 32, 064. Tábiy AltıngugurtKukurt 4 dane barkaror izotop 32S, 33S, 34S, 36S den ibarat. Jasalma radioaktiv izotoplari 3IS, 35S, 37S da alınǵan. Jer qabıǵınń massa tárepten 5410~2% ini skólkemlestiredi. Teńiz suvida 0, 08—0, 09% AltıngugurtKukurt bar. Tábiyatda erkin (tug'ma AltıngugurtKukurt) hám birikpeler holida ushraydı. AltıngugurtKukurtning eń za’ru’rli tábiy birikpeleri metall sulfidlari, mas, FeS2 — temir kolchedan (pirit), ZnS — hıylea pyx, PbS — qorǵasın yaltirog'i yamasa glenit, Cu2S — mıs yaltirog'i hám t.b. AltıngugurtKukurt sulfatlar holida (angidrit CaSO4 gips CaSO4-2H2O, salmaqli shpat BaSO4, glau-ber duzı hám q. k.) da ushraydı. Bunnan tısqarı, AltıngugurtKukurt kumir, slanets, neft, tábiy gazlar, haywan hám ósimlik organizmlerinde organik hám anorganik birikpeler xrlida ámeldegi. Mas, belokda 0, 8—2, 4% AltıngugurtKukurt bar. Tug'ma AltıngugurtKukurt Meksika, AQSH, Italiya, Yaponiya, MDH mamla-katlarida bir neshe allotropik kórinislerde ushraydı. Olardan áhmiyetlileri romb hám monoklin singoniyali AltıngugurtKukurt bolıp tabıladı. Romb torlı AltıngugurtKukurt sarıtusli, qısıqlıǵı 2, 07 g/sm³ (20°da), suyıqlanıw temperaturası 112, 8°, qaynaw temperaturası 445°. Sak-kiz múyeshtegi halqasımon Sg strukturali molekulalardan dúzilgen. Monoklin AltıngugurtKukurt prizma formasındaǵı tınıq kristallardan ibarat, qısıqlıǵı 1, 96 g/sm³, suyıqlanıw temperaturası 118, 9°. AltıngugurtKukurt qizdirilsa, 112, 8° de erib, sarı tusli jıldam suyıqlıqka aylanadı. 160°da gúńgirt kóriniske kirip, qovushoq bolıp qaladı. AltıngugurtKukurt metalloidlar gápine kiredi. Ol inert gazlar, azot, yad, platina, altına&n tısqarı derlik barlıq elementler menen birikadi. Kis-lorodda 250°da, qavoda 360° de jalınlanadı. AltıngugurtKukurt birikpelerde —2, +4 hám +6 valentli. Sıltıiy metallar, mıs, gúmis hám sınap menen bólme temperaturasıda, qızdırılǵanda tek metallar menen emes, bálki metallmaslar menen da re-aksiyaǵa kiriwedi. Mas, ftor menen SF6, kislorod menen SO2 payda etadı. Onıń vodorodlı birikpesi — vodorod sulfid H2S 350°da AltıngugurtKukurt ústinen vodorod o'tka-zib, sonıń menen birge, SO2 ni qaytarib, H2S ni oksidlab payda etinadi. AltıngugurtKukurtning júdá kóp birikpeleri belgili. AltıngugurtKukurt kánlerden (tug'ma AltıngugurtKukurt holida) qazib alınadı. Kebirtang gaz kompleksında sol usılda ılaydan jasalıp qurǵatılǵan qurılıs materialımon (komovaya) AltıngugurtKukurt alınadı. AltıngugurtKukurtning 50%ga shamalası sulfat kislota, 25% ga shamalası sulfat sellyuloza, qalǵan bólegi rezina sanaatıǵa, jasalma talshıq, portlaytuǵın statiyalar óndiriske, organik sintez hám medicina mútajliklerine sarplanadı. damzot altıngugurtKukurtni júdá áyyemgi zamanlardan jaqsı biladi. LekinBiraq, altıngugurtKukurt ózbetinshe ximiyalıq element retinde tek ǵana 1777-jılǵa kelip tán alınǵan. AltıngugurtKukurtni bólek ximiyalıq element ekenligin tastıyıqlaǵan alım belgili francuz ximiki Antuan Lavuaze (1743-1794) boladı. AltıngugurtKukurtning latınsha nomlanishi, yaǵnıy, " sulfur" dıń kelip shıǵıw túbiri belgili emes. ózbek tilindegi biz bilgen nomlanishi bolsa turkiy tildegi " altın" hám parsısha " shırpı" sózlerinń qosılıwıdan jasalǵan. Onıń " janıw", " órt" sózlerine baylanıslılıǵı shama etiledi. AltıngugurtKukurt haqıyqattan da jaqsı janadı hám biykarǵa ol parsılarda shırpı menen salıstırıwlanbaǵan. Orıs tilinde altıngugurtKukurtni sera (" sera") dep ataladı. Áyyemgi orıs tilinde hár qanday janǵısh statiyanı sera delingen. Element atı da sonnan kelip shıqqan bolıwı múmkin. Áyyemgi grekler altıngugurtKukurtni " tion" dep atawǵanı tariyxıy dereklerde belgilengenler etiledi. Quramında altıngugurtKukurt ámeldegi bolǵan ximiyalıq birikpelerdiń nomlanishida "-tio" qosımshası bar ekenligi naǵız ózi fakt menen baylanıslı. Udayı tákirarlanatuǵın kestede altıngugurtKukurt shundoqqina kislorodnıń tagidagi ketekshede jaylasqan. AltıngugurtKukurt atomlari kóbinese ózin tap kislorod menen uqsaw tárzde tutadı. LekinBiraq, sırtqı kórinisinen bul eki element hesh qanday ulıwmalıqka iye emes. Siz jaqsı bilesizki, kislorod bul - reńsiz hám hidsiz gaz. AltıngugurtKukurt bolsa jaqtı sarı reńli qattı statiya bolıp tabıladı. AltıngugurtKukurtning bir neshe qıylı allotropik formaları ámeldegi. Mısalı, erib turǵan altıngugurtKukurtni suwıq suvga to'kib jiberilse, gúńgirt tusli elastik talshıqlar payda boladı. Usı statiyanı plastik altıngugurtKukurt dep ataladı. LekinBiraq waqıt ótiwi menen bunday plastik altıngugurtKukurt da az-azdanlıq menen biz jaqsı teńiytuǵın sarı ápiwayı altıngugurtKukurt qayta aylanadı. Kislorod, altıngugurtKukurt hám usı gruppaǵa tiyisli basqa elementlerdi ximikler geyde xalkogenlar dep da júrgiziwedi. Usı nomning kelip shıǵıwı grekshedegi " mıs tug'diruvchi" degen sóz menen baylanıslı. Haqıyqattan da, kóplegen metallarning rudası, atap aytqanda mıs rudası da, ádetde usı metalldıń yamasa kislorod menen, yamasa altıngugurtKukurt menen birikpesi kórinisinde boladı. Tábiyatda sap haldaǵı altıngugurtKukurt Italiyanıń Sitsiliya atawıda, AQSHning Luiziana hám Texas shtatlarındaǵı kánlerde mol ushraydı. Usı kánlerde altıngugurtKukurt ádetde suyıq halda qazib alınadı. Sebebi, sonısı qolaylaw. Kondan altıngugurtKukurtni suyıq halda qazib alıw procesi injenerlikde Frash procesi dep ataladı. Bunda, altıngugurtKukurt qatlamları jaylasqan oyıqlıqlarǵa burawlaw arqalı ekew tuynuk ashıladı hám tuynuklardan biri arqalı tereńligin qaynab turǵan suw basım astında haydaladi. Bilesiz, suw 100 °C de qaynaydi. AltıngugurtKukurtning erib, suyıqlanıwı ushın 113 °C kerek boladı. Oradagi 13 °C farqni jer qa'riga basım menen kirip baratırǵan suwdiń kúshi payda etıp beredi hám nátiyjede, ishkeridegi suwdiń temperaturası altıngugurtKukurtning eritiwge jetkilikli bolıp kirip baradı. Erib, suyıqlanǵan altıngugurtKukurt basqa bir, yaǵnıy, ekinshi tuynukdan sıpab alınadı. AltıngugurtKukurtni ádetde eki qıylı kóriniste ushratıw múmkin. Eger altıngugurtKukurtni qaynatib, bug'lanib shıǵıp atırǵan bólegin qandayda bir suwıq maydan menen tásirlashishiga sharayat jaratıp berilsa, altıngugurtKukurt puwi untaq formasında qaytıp túsedi hám biz jaqsı teńiytuǵın, ádetde uzumni zıyankeslerden qorǵaw ushın isletiletuǵın altıngugurtKukurt untaqı payda boladı. Eger, qaynab suyıqlanǵan altıngugurtKukurtni óz holiga qoyıp, ózi tábiy suwıwını kutilsa, nátiyjede altıngugurtKukurt qumoq-qumoq bolıp to'planib, altıngugurtKukurt keseklerin payda etadı. AltıngugurtKukurtning Jer qa'rida tarqalıw úlesi da talayyin qızıq statistikanı usınıs etedi. Atap aytqanda, Jer qabıǵınń sırtqı qatlamlarında altıngugurtKukurt úlesi atiga 0, 03% átirapında boladı. LekinBiraq litosfera boylap oyıqlasqan tárepke, altıngugurtKukurt úlesi artıp baradı. Esap -kitaplarǵa kóre, Jer planetasıda altıngugurtKukurtning ulıwma úlesi 3% ga jaqın muǵdardı skólkemlestiredi. AltıngugurtKukurt kesagi menen baylanıslı qolaysız bir tásirler ámeldegi. Gáp sonda, XIX ásirdiń oxirlarigacha da adamlar bólmelerdi dezinfeksiya etiw ushın altıngugurtKukurtning sonday qumoqlarini tutatib qosıwar edi. AltıngugurtKukurt janıw processinde kók hám shitirlab dawıs shıǵarıwshı órt payda boladı. Bul processda altıngugurtKukurt hawadaǵı kislorod menen birika baslaydı hám altıngugurtKukurt dioksidi (SO2) payda etadı. AltıngugurtKukurt dioksidi atınan da ekenin aytıw kerek, bir altıngugurtKukurt atomi hám ekew kislorod atomidan ibarat boladı. Ol keskin ótkir hidli, qurtıwshı gaz boladı. Xananı dezinfeksiya etiw ushın altıngugurtKukurt qumoqlari tutatilganda, xananı álbette altıngugurtKukurt dioksidining usı ótkir qolaysız hidi qamtıp alardı hám ol adamlarǵa júdá jaman tásir qılatuǵın edi. LekinBiraq, sol zamanlarda adamlar soǵan shıdawǵa májbúr edi. Sebebi, olardan keseller jatqan xananı zıyansizlentiriw ushın basqa nátiyjelilew usıl bolmaǵan. AltıngugurtKukurt dioksidi qanshellilik sasıq iyisli bo'lmasin, lekinbiraq, sap haldaǵı altıngugurtKukurt ózi hidga iye emes. AltıngugurtKukurt dioksidi ádetde altıngugurtKukurt janǵanda, yamasa kúyewinenda payda boladı. AltıngugurtKukurtni mudamı da adamlar ózi kózaba qosıwmaydı. Joqarıda, Jer qa'rida altıngugurtKukurt muǵdarı ádewir kóp ekenin eslab ótkendik. sol oyıq jer qatlamlarında to'planib qalǵan altıngugurtKukurt kánleri shamalasıda Jer mantiyasining tektonik aktivligi júzege kelsa, yaǵnıy, vulqanlardıń túbirine jaqın orınlarda úlken altıngugurtKukurt muǵdarları ámeldegi bolsa, vulqan aktivligi júzege kelgen payıtlarda altıngugurtKukurt dioksidi jer qa'ridan da atmosferaǵa kóterile baslaydı. Mısalı, Sitsiliya atawıdaǵı vulqanlar shamalasıda altıngugurtKukurt dioksidining ótkir hidini tezlik penen bayqaw múmkin. AltıngugurtKukurt dioksididan tısqarı altıngugurtKukurtning taǵı basqa kóplegen birikpeleri mavjudki, olar da hidining xosh iyisliligi menen maqtana almaydı. AltıngugurtKukurtning derlik barlıq birikpeleri qanday da sasıq iyisli, qolańsa hidga iye boladı, yamasa, uluwma hidsiz boladı. Kópshilikka yoqmaydigan sarımsaqpiyozning hidi, yamasa, ápiwayı piyaznıń hidi da, onıń quramındaǵı altıngugurtKukurt statiyası menen baylanıslı boladı. Sonıń menen birge, gorchica hám rediskaning hidi da odaǵı altıngugurtKukurt statiyası menen baylanıslı boladı. Qolańsa hidli hám quramında altıngugurtKukurt tutadıǵan statiyalar ulıwma tárzde merkaptanlar dep ataladı. Birinshi jáhán urısı waqtıda tárepler bir-birine salıstırǵanda qollaǵan eń uwlı zatlı gazlardan biri gorchica gazı dep atalǵan. Negizi-g'oy, bul gaz da emes, bálki uchuvchan suyıqlıq bolıp, hidi sarımsaqpiyozning oǵada qolańsa hidiga uqsaw bolǵan. Tariyx sabaqlıqlarında usı gaznı " iprit" formasında belgilengenler etiledi. Onıń ximiyalıq formulası bolsa C4H8Cl2S formasında keltiriledi. Usı gaz odan nápes alǵan adamǵa oǵada qurtıwshı unamsız tásir kórsetip, kóriw shólkemlerin da zálellegen. Onıń suyıq halda teriga kelip túsiwiden bolsa, uzaq waqıt qichishib azap beretuǵın hám oǵada áste bitadigan jara -isikler payda bolǵan. LekinBiraq, usı bayanlainganlar arqalı altıngugurtKukurt turmıs ushın qáwipli statiya eken degen juwmaq shıǵarmaslik kerek. Sebebi, altıngugurtKukurt turmıs ushın oǵada zárúr bolǵan vitaminlar quramında, sonıń menen birge, penitsillinda, sulfanilamid preparatlarida, hámde, maishiy turmısda isletiletuǵın boyaw statiyalar quramında boladı. Sonıń menen birge, barlıq túrdegi tiri toqımalarda álbette altıngugurtKukurt birikpeleri ámeldegi boladı. Jaqsıyamki, adam organizminde ámeldegi bolatuǵın altıngugurtKukurt birikpeleri hidga iye emes. Biraq, arnawlı bir sharayatlarda olar da hidlanib qalıwı hesh gáp emes. Terida, shash talshıqlarında hám qusnıń patida altıngugurtKukurt birikpeleri kóp boladı. Siz shoqmarǵan tawıq, úyrek, yamasa ǵaz patini kuydirib tazalaw procesin kórgen bolsańız kerek. sol órtew processinde átirapǵa tarqalatuǵın iyis áyne párlerdegi altıngugurtKukurt birikpelerinen taraladi. Shash kúygende da soǵan uqsaw iyis shıǵadı hám ol iyis da sochdagi altıngugurtKukurt birikpeleri sebepli júzege keledi. Máyek da strukturaan altıngugurtKukurt jáne onıń birikpelerine bay boladı. Máyek gónergeni tárepke odaǵı usı altıngugurtKukurt birikpeleri salıstırǵanda ápiwayı molekulalarǵa úzindilandi. Sol processda, quramı bir atom altıngugurtKukurt hám eki atom vodoroddan ibarat serovodorod statiyası payda boladı. Serovodorod - aynıǵan máyekke sonday qolańsa iyis beretuǵın birikpe bolıp tabıladı. Yaǵnıy, palag'da bolǵan máyektiń hidi áyne serovodorod sebepli júzege keledi. Hidi or i qolańsa hám chidab bo'lmas dárejede sasıq iyisli bolıwına qaramay, serovodorod anaǵurlım paydalı ximiyalıq statiya esaplanadi. Ol menen islewde ańsat bolıwı ushın ximikler serovodorodni suvda eritiwedi. Suvda kúyewinen serovodorod basqa kóplegen atomlar menen birigiwi múmkin hám bunday birigiw processinden sulfidlar dep atalıwshı bólek gruppa ximiyalıq statiyalar payda boladı. Sulfidlarning hár qıylıları ámeldegi bolıp, olardıń ózin tutıwı da hár qıylı bolıp tabıladı. Olardan ayırımları ápiwayı suvda da eriwi múmkin; basqaların eritiw ushın bolsa kúshli yamasa kúshsiz kislotalar zárúr boladı. Ximikler notanish arnawlı bir statiyanıń neden struktura tapqanın anıqlaw ushın, oǵan serovodorod menen tásir kórsetip kóriwedi. Bunda, serovodorod menen tásir ko'rsatilgach Sulfidlarning ózin qanday tutıwını gúzetiledi. Bul ximiyalıq analiz usılları ishinde keń tarqalǵan usıllardan biri esaplanadi. Serovodorod arqalı ximiyalıq analiz usılı usı tarawdaǵı eń ápiwayı hám ańsat uyreniletuǵın usıllardan biri bolǵanı ushın, kolledj hám institutlardıń ximiya laboratoriyalarında ádetde usı statiya hidi anqib turadı. Álbette, serovodorod uwlı zatlı gaz esaplanadi jáne onıń unamsız tásiri iyis gazinikidan da kúshlilew boladı. LekinBiraq, serovodorodning júdá tómen konsentratsiyasini da murın iyis sezimleri tezlik penen parıqlaydı hám bólme hawasını asıǵıslıq menen samallatıw arqalı odan tez qutulish múmkin. Serovodorodni júdá tómen muǵdarın da insan burni júdá tez sezgani sebepli, ayırım hidsiz gazlardıń xanada jıynalıp qalıwını hám nátiyjede jarılıw, yamasa, órt kelip shıǵıwın aldın alıw ushın kózaba usı gazdan qosıp jiberiledi. Mısalı, tábiy gaz trubaları arqalı xojalıqlarimizga jetip keletuǵın metan gazı - CH4 negizi hidsiz gaz boladı. Usınıń sebepinen, sap metanni qanday konsentratsiyada bo'lmasin, adam burni seza almaydı. Eger sap metan xanada jıynalıp qalsa, tegerań ushqınnan da bır jola jalın aladı hám úlken órt, yamasa, jarılıw kelip shıǵıwı múmkin. Sonday páleket júzege keliwin aldın alıw maqsetinde, tábiy gaznı xalıqqa jetkiziwden aldın oǵan kózaba altıngugurtKukurt birikpeleri, yaǵnıy, merkaptanlar qosıladı. Merkaptan qosılǵan gaz hidini bolsa, ol sizib shıǵıwdı baslaǵan zamatiyoq seziw múmkin. AltıngugurtKukurt insanǵa payda keltiretuǵın tarawlardan taǵı biri - rezina óndiris tarawı bolıp tabıladı. Qısqa etip aytqanda, altıngugurtKukurt bolmasa, rezina óndiristiń da múmkinshiligi joq. Rezina qatlamı qóllaw arqalı kiyim-boshni suw ótkermeytuǵın etiw ideyasın dáslepki bora ámeliy sınap kórgen shaxs - Shotlandiyalıq sheber Charlz Makintosh boladı. Házirgi kúnde da, yomg'ir ótkermeytuǵın plash kiyimlerin makintosh dep ataladı. Suw ótkermeytuǵın hám usınıń sebepinen, kúshli yomg'irda da biymálel kiyip júriw múmkin bolǵan dáslepki kiyimler onsha da qolay bolmaǵan. Sebebi, ıssı temperaturada kiyim ústindegi rezina qatlamı jabısatuǵın bolıp qolardi hám asabga tegardi. Suwıq temperaturada bolsa rezinalı kiyim qattı bolıp, turpayı hám qopal buyımǵa sheńberrdi. 1839 -jılda AQSHlik Charlz Gu bolıp tabıladı kútilmegende, altıngugurtKukurt hám rezina qospasını qizib turǵan tancha ústine to'kib jiberedi. Ol to'kilib ketken usı qospanı sidirib alar eken, rezina aldınǵıdan kóre jáne de elastik bolıp qalǵanı, boz ústine, hamon óziniń suw shimmaslik ayrıqshalıqın saqlap qalǵanın payqadi. Sol tárzde, Charlz Gu bolıp tabıladı biz házirde vulkanizatsiya dep ataydigan processni kashf etken edi. AltıngugurtKukurtni selitraga hám uglerodqa qosıp qayta islew menen dári tayarlanadı. Álbette, altıngugurtKukurtni qóllaw tarawları ishinde bul eń bo'lmag'ur tarawdıń bolıwı múmkin pikrimcha. Biz joqarıda altıngugurtKukurt dioksidi haqqında biroz toqtalıp ótken edik. Ol adamǵa uwlı zatlı tásir kórsetkeni menen, lekinbiraq, jaqsıǵana oqartiruvchi statiya da esaplanadi. Xlorning o'yuvchi ózgesheligi zálel keltiretuǵın orınlarda, oqartirish ushın áyne altıngugurtKukurt dioksididan paydalanıladı. AltıngugurtKukurt dioksidi járdeminden mısalı, qoy junini, ipaki, topandı yamasa, qus patini tazalaw hám oqartirish (juwıw ) múmkin. Sonıń menen birge, ayırım orınlarda altıngugurtKukurt dioksidini suyıqlantırıw arqalı, odan xladagent retinde da paydalansa boladı. AltıngugurtKukurt dioksidi sonıń menen birge qaǵaz sanaatıda da keń qollanıladı. Bilesiz, qaǵaznı mayda -mayda etip úzindilengen taxta qırındılarsınan tayarlanadı. Taxtanıń qaǵaz ushın eń zárúr bólegi bul onıń sellulozasi boladı. Terek sellulozasi, onıń denein quraytuǵın talshıqlarda jıynanǵan bolıp, usı talshıqlar bolsa óz-ara bir-biri menen lignin statiyası arqalı birikkan (jelimlengen) boladı. AltıngugurtKukurt eritpesiniń suvdagi eritpesi, yamasa, sulfit taxta qırındılarları massasına aralastırılsa, ol sol ligninni eritib jiberedi hám sellulozani bólek ajıratıp alıw imkaniyatın beredi. AltıngugurtKukurt dioksidi molekulası ózine úshinshi bir kislorod atomini da biriktirip alıwı múmkin. Bul halda endi altıngugurtKukurtning trioksidi (SO3) payda boladı. AltıngugurtKukurt trioksidini sonıń menen birge altıngugurtKukurt gazı da dep ataladı. AltıngugurtKukurt gazı suvda ańsat hám jaqsı eriydi. Onıń suvda eriwi processinde usı gaz molekulasına suw molekulası da birika baslaydı hám nátiyjede altıngugurtKukurt kislotası payda boladı. AltıngugurtKukurt kislotasınıń molekulası jetew atomdan ibarat boladı : bir altıngugurtKukurt, ekew vodorod hám tórtew kislorod atomlari (H2SO4). AltıngugurtKukurt kislotası kúshli kislota bolıwı menen birge, arzanlıǵı ornına da eń kóp isletiletuǵın kislotalar qatarında jetekshilik etedi. Statistikalıqlar qandayda bir mámlekettiń sanaat qudıretin bahalaw ushın, onıń jılıǵa neshe tonna altıngugurtKukurt kislotası tutınıw etip atırǵanıǵa itibar qaratıw jetkilikli boladı dep da esaplaydilar. AltıngugurtKukurt kislotası molekulaları suw molekulaları menen ańsat birikadi hám usı processda úlken muǵdarda ıssılıq ajralıp shıǵadı. LekinBiraq, usı process anaǵurlım abırjı bolıp tabıladı. Sebebi, altıngugurtKukurt kislotasın suw menen bılǵaw procesin óreski tezlestirip jiberilse, reaksiya oǵada kúshli tús alıwı hám ajralıp shıǵıp atırǵan ıssılıq muǵdarı keskin artıp ketiwi múmkin. Bul bolsa, átirapǵa kúshli altıngugurtKukurt kislotasın sochib jiberiwge beyim bolǵan qaynaw hám tamaqtasısh procesin keltirip shıǵaradı. AltıngugurtKukurt kislotası bolsa, kúshli kislota bolǵan ushın, adam deneine tushsa, kúshli ximiyalıq kúyiwdi keltirip shıǵaradı. Eger kózge tushsa, kózning kóriw dárejesin jamanlastıradıJa’mlestiredi hám hátte kóriw qábiletin joytıwına shekem alıp keliwi múmkin. Usınıń sebepinen da, altıngugurtKukurt kislotası menen mámile etiwde oǵada xushyor bolıw, hámde, belgilengen qaǵıydalarǵa iyiwmay ámel etiw kerek hám shárt! Basqa molekulalar menen birigiw processinde, altıngugurtKukurt kislotası molekulası olardan vodorod yamasa, kislorod atomlarini tartıp alıwı múmkin. Organik molekulalar menen tásirlashganda altıngugurtKukurt kislotası odaǵı vodorodnı da kislorodnı da tartıp alıwı hesh gáp emes. Bunday jaǵdayda, organik molekulada tek uglerod atomi qaladı. Mısalı, shakarga altıngugurtKukurt kislotası tomizilsa, ol qorayib, kóbiklasha baslaydı. Taxtaǵa altıngugurtKukurt kislotası to'kilsa, ol da az-azdanlıq menen qorayib qaladı. Látte shúbereklerdi hám qaǵaznı bolsa altıngugurtKukurt kislotası júdá tez yemiradi hám ózi túsken orında tesik qaldıradi. Terini bolsa usı kislota kúshli kuydiradi. Soǵan qaramay, altıngugurtKukurt kislotası zamanagóy sanaatda eń kóp tutınıw etiletuǵın ximiyalıq statiyalardan biri bolıp tabıladı. Házirgi zaman sanaat civilizatsiyası usı kislotasız isley almaydı. Ol metallarni tazalawdan baslap, janar maynı tazalawda, ótkeriwshi sımlar óndirisde, hámde, ximiya sanaatınıń derlik barlıq baǵdarlarıda júdá keń isletiledi. 2H2S + SO2 = 3S↓ + 2H2O (1) H2S + O2 = 2S↓ + 2H2O (2) S +2H2SO4 = 3SO2 + 2H2O 3S + NaOH = K2SO3 + 2K2S + 3H2O
H2S↔H+ + HS— HS— ↔ H+ + S2- H2S + 4Cl2 + 4H2O = H2SO4 + 8HCl H2S + 3H2SO4=4SO2 + 4H2O H2S + 4Br2 = S + 3HBr H2S + Pb(NO3)2 = PbS↓ + 2HNO3 S2- + Pb2+ = PbS↓ 4FeS2 + 11O2 =2Fe2O3 + 8SO2↑ (1) Na2SO3 + 2HCl = 2NaCl + SO2↑ + H2O (2) H2O + SO2 ↔ H2SO3 ↔H+ + HSO3— ↔ 2H+ + SO32- Ca(OH)2 + SO2 = CaSO3↓ + H2O (1) Na2SO3 + Cl2 + H2O = Na2SO4 + 2HCl (2) SO2 + C= S↓ + CO2↑ (3)
Zn + H2SO4 = ZnSO4 + SO2↑ +2H2O Cu +2H2SO4= CuSO4 + SO2↑ +2H2O
Qabillag’an: Quwatbergen Qosnazarov. 2019-2020 oqiw jili Download 53.04 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|