Курс иши хажми

Бир кунлик ва бир соатлик сув сарфлари
Бир кунлик сув сарфи. Ахоли яшаш масканлари учун хисобга олинадиган йил бўйича ўртача бир кунлик ичиш-хўжалик сув сарфи м³/кун да қуйидаги формула орқали аниқланади.

Бу ерда q - ўртача бир кунда бир истеъмол қиладиган сув сарфи меъёри, N-ахолини ҳисобга олинган сони.
Бир кунда энг кўп ва энг кам сув ишлатиши миқдори қуйидаги формула билан аниқланади:
Q_{кун мак}=K_{кун мак}*Q_{кун ўрта};
Q_{кун мин}=K_{кун мин}*Q_{кун ўрта}

Бу ерда K_{кун мак} ва K_{кун мин} -сув истеъмолини энг кўп ва энг кам кун тенг эмаслик коэффициентлари бўлиб, бу коэффициентлар аҳолини ҳаёт тарзи,саноат корхоналарини ишлаш тартибини биноларни ободонлаштириш даражасини ва сув истеъмолини йил фасллари ва кунлари бўйича ўзгаришини ҳисобга олади.

К_{кун.мак} 1.1-1.3 ва К_{кун мин} 0.7-0.9 олинади.
Аҳоли яшаш масканлари қанча катта бўлса бу коэффициент бир сонига яқинлашиб боради.
Соат сув сарфлари. Истеъмоличилар бир куннинг хар соатида бир хил миқдорда сув сарфламайди. Шунинг учун ҳар хил ҳар соатда сарфлайдиган сувларини аниқлаб,уларни қўшиб чиқади. Сувларни сарфлаш сув ишлатувчилар турига ва шу сув ишлатувчиларни сув сарфлашини соат тенг эмаслик коэффициентига боғлиқ. Бунинг учун эса ҳар хил сув ишлатувчиларни ҳар соатда сарфлаётган сувини ўлчаб, уларни ўртачасини хисоблашлар учун қабул қилинади.
Бир соатда истеъмол қилинадиган ҳисобли сув миқдори – q соат қуйидаги формула билан аниқланади.

Аҳоли масканлари учун соат сув сарфи. Сув сарфини соат тенг эмаслик коэффициентини ҳисобга олиб аниқланади.
Сув сарфини соат тенг эмаслик коэффициентлари фуйидаги ифодалар орқали топилади.

Бу ерда α -биноларни ободонлаштириш даражасини, корхоналарни ишлаш тартибини ва бошқа ерли шароитларни ҳисобга олувчи коэффициент.
(α._мак 1.2-1.4 ва α _мин 0.4-0.6) олинади.
β -ахоли яшаш масканларидаги ахолини сонини ҳисобга олувчи коэффициент.
β коэффициент қийматлари ( ҚМҚ 2.04.02-97 бўйича)
Жадвал

коэффициент	Аҳоли масканида аҳоли сони қуйидагича минг одамгача бўлганда
	1	1.5	2.5	4	6	10	20	50	100	300	1000
максимал	2	1.8	1.6	1.5	1.4	1.3	1.2	1.15	1.1	1.05	1
минимал	0.1	0.1	0.1	0.2	0.25	0.4	0.5	0.6	0.7	0.85	1

Бир кунлик сув сарфини бўйича тақсимланиши

жадвал

Кун соатлари	Сув сарфлашни соат тенг эмаслик коэффициентлари қуйидагича бўлганда аҳоли масканларида сув сарфи
	1.2	1.25	1.3	1.35	1.4	1.45	1.5	1.7	1.8	1.9	2.0	2.5
0-1	3.5	3.35	3.2	3	2.5	2.0	1.5	1	0.9	0.85	0.75	0.6
1-2	3.45	3.25	3.25	3.2	2.65	2.1	1.5	1	0.9	0.85	0.75	0.6
2-3	3.45	3.3	2.9	2.6	2.2	1.85	1.5	1	0.9	0.85	1	1.2
3-4	3.4	3.2	2.9	2.6	2.25	1.9	1.5	1	1	1	1	2
4-5	3.4	3.25	3.35	3.5	3.2	2.85	2.5	2	1.35	2.7	3	3.5
5-6	3.55	3.4	3.75	4.1	3.9	3.7	3.5	3	3.85	4.7	5.5	3.5
6-7	4	3.85	4.15	4.5	4.5	4.5	4.5	5	5.2	5.35	5.5	4.5
7-8	4.4	4.45	4.65	4.9	5.1	5.3	5.5	6.5	6.2	5.85	5.5	10.2
8-9	5	5.2	5.05	4.9	5.35	5.8	6.25	6.5	5.5	4.5	3.5	8.8
9-10	4.8	5.05	5.4	5.6	5.85	6.05	6.25	5.5	4.85	4.2	4.5	6.5
10-11	4.7	4.85	4.85	4.9	5.36	5.8	6.25	4.5	5	5.5	6	4.1
11-12	4.55	4.6	4.6	4.7	5.25	5.7	6.25	5.5	6.5	7.5	8.5	4.1
12-13	4.55	4.6	4.5	4.4	4.6	4.8	5	7	7.5	7.9	8.5	3.5
13-14	4.45	4.55	4.3	4.1	4.4	4.7	5	7	6.7	6.35	6	3.5
14-15	4.6	4.75	4.4	4.1	4.6	5.05	5.5	5.5	5.35	5.2	5	4.7
15-16	4.6	4.7	4.55	4.4	4.6	5.3	6	4.5	4.65	4.8	5	6.2
16-17	4.6	4.65	4.5	4.3	4.9	5.45	6	5	4.5	4	3.5	10.4
17-18	4.3	4.35	4.25	4.1	4.6	5.05	5.5	6.5	5.5	4.5	3.5	9.4
18-19	4.35	4.4	4.45	4.5	4.7	4.85	5	6.5	6.3	6.2	6	7.3
19-20	4.25	4.3	4.4	4.5	4.5	4.5	4.5	5	5.35	5.7	6	1.6
20-21	4.25	4.3	4.4	4.5	4.4	4.2	4	4.5	5	5.5	6	1.6
21-22	4.15	4.2	4.5	4.8	4.2	3.6	3	3	3.	3	3	1
22-23	3	3.75	4.2	4.6	3.7	2.85	2	2	2	2	2	0.6
23-00	3.8	3.7	3.6	3.3	2.7	2.1	1.5	1	1	1	1	0.6
жами	100	100	100	100	100	100	100	100	100	100	100	100

Солиштирма сув сарфини аниқлаш.
Сув таъминоти тармоғини бир метр узунлигига тўғри келадиган сув сарфини солиштирма сув сарфи дейилади.
Агарда ҳамма сув сарфини Q л/сек десак. Ҳамма ҳисобланган тармоқ узунликлари йиғиндиси L_х десак, солиштирма сув сарфи қуйидагича бўлади.
Q_cc=Q_{мак л/сек}/L_х
Йўл сув сарфини аниқлаш тармоқни ҳар бир қисми узунлигига тўғри келадиган сув сарфи йўл сарфи дейилади. Ва у қуйидагича топилади.
Q_йй=q_сс*l л/сек
Бу ерда q_сс-солиштирма сув сарфи. л/сек. L-тармоқни ҳисобга олинган бўлаги узунлиги. метр

Участка номери №	Участка узунлиги L	Солиштирма сув сарфи q	Йўл-йўлакай сув сарфи qйй
1-2
2-3
---

Тугун сув сарфиларини аниқлаш.
Шахар сув таъминоти тармоқларини жуда кўп еридан кўчаларни икки оралари кўпинча катта бўлмайди. Шу кичик оралиқларни ҳаммасини диаметрини ҳисоблаш анча қийиндир. Шунинг учун тармоқни ҳисоблашни осонлаштириш учун тармоқ участкаларга бўлинади ва сувни шу участка чегараларидан олинади деб қаралади. Шу участка ўрталаридан олинадиган сувни ҳам шу участкадан олинади деб қаралади. Тармоқни бу участка узунликларини 1000 м гача олинади. Ана шу чегара нуқталаридан олинган сувни тугун сув сарфлари дейилади. Демак тармоқдаги ҳамма сув сарфларинитугун сув сарфларига келтирилади. Бошқача қилиб айтсак тармоқ бўлаги йўл сув сарфини йиғиндисини ярмига тенг деб олинади.

Q_t=q_a-b+q…/2

Қудуқ номери	Тугундаги сув сарфи
1
2
--

Ҳалқали тармоқларни мослаш.
Ҳар бир ҳалқада йўқолган босимлар йиғиндиси 0га тенг бўлса қувур диаметри ва сувни қувурларга тақсимлаш яхши ҳисобланади. Агар тармоқни бир бўлаги зўриқиш билан ишлаб кўп босим йўқотса ва тармоқни иккинчи бўлагидан сув кам ўтаётганлиги ёки диаметри катта олинган бўлса ҳар бир ҳалқадаги йўқолган босимлар йиғиндиси 0га тенг бўлмайди. Бу ҳолни тармоқ диаметри нотўғри олинган деб ёки сувни тармоқ участкалари бўйича нотўғри тақсимланган деб қаралади.
ҚМҚ хар бир кичик ҳалқадаги йўқолган босимлар йиғиндиси 0.5м дан кўп бўлмаслиги ва катта ҳалқадаги йўқолган босимлар йиғиндиси 1м дан катта бўлмаслиги кераклигига чегара белгилайди.
Кўпинча кичик ҳалқаларда ҳам катта ҳалқаларда ҳам йўқолган босимлар йиғиндиси катта бўлади. Шунинг учун бу тармоқга тузатишлар киритилади. Бу тузатишлар натижасида кичик тармоқда йўқолган босимлар йиғиндиси 0.5м дан кичик бўлиши катта ҳалқада йўқолган босимлар йиғиндиси 1м дан кичик бўлиши керак. Ана шундай тузатишларни ҳалқали тармоқларни мослаш дейилади.
Юқорида келтирилган шартларни яъни кичик ҳалқада йўқолган босимлар йиғиндиси 0.5м дан катта бўлмаслиги ва катта ҳалқада йўқолган босимлар йиғиндиси 1м дан катта бўлмаслиги учун тармоқни бир йўналишдан кетаётган сувни бир қисмини олиб бошқа йўналиш бўйича юборилади. Шундай иш бир неча марта қайтарилиб, юқориладиги шарт бажарилгунча давом этрилиади. Мана шу ишларни ҳалқали тармоқларни мослаш дейилади.
Ҳалқали тармоқларни мослаш икки хил усул билан амалга оширилади. Биринчи усул Лобаяев В.Г усули дейилиб, тармоқни ҳисоблашда кенг қўлланилади. Лобачев В.Г. усулида ҳамма ҳисоблар жадвал шаклида келтирилиб, сувни тармоқни бир йўналишдан бошқа йўналишга қанча берилиши ёзиб борилади ва шу кейинги сув сарфи учун тармоқда йўқолган босим яна аниқланади. Бундай ҳисоблаш давом эттирилиб,кичик ҳалчада йўқолган босимлар йиғиндиси 0.5м га келгунча давом эттирилади.
жадвал

Участка номери	Участка узунлиги	Диаметри	Сувни тезлиги	Йўқотилган босим	Сув сарфи	Тугундаги сарф
1-2
----

Тармоқ тугунларидаги эркин босимни аниқлаш.
Тармоқдаги эркин босим тармоқни ҳамма қисмида истеъмолчиларни сув олиши учун етарлибўлиши керак. Шунинг тармоқни ҳамма тугунларидаги эркин босим етарли эканлиги текширилиб кўрилади. ҚМҚ бўйича эркин босим бир қаватли бинолар олдида 10м олинади, ундан юқори бинолар учун ҳар қаватига 4м дан олинади. мисол учун 4 қаватли бинолар учун эркин босим 22м. 5 қавтли бинода 26м ва 6 қаватли бинода 30м бўлиши керак.
Ёнғинни ўчириш учун эркин босим биноларни қаватидан қатъий назар 10м олинади. Ёнғин вақтида керакли катта босим ёнғинни ўчирувчи автомашиналарда ўрнатилган насослар орқали таъминланади.