Kurs ishi mavzu: 3-sinfda «Tengdoshlar» mavzusini o’rganish

1.3. Maktabgacha yoshdagi bolaning shaxsiyati va ijobiy fazilatlarini rivojlantirish
Bolani tengdoshlari bilan muloqot qilishni qanday o'rgatish kerak - har bir ota-ona o'zi uchun qaror qiladi. Ammo esda tutingki, siz chaqalog'ingizga qanchalik tezroq muloqot qilishni o'rgatsangiz va u hayotdagi qiyinchiliklarni engib, kichik muvaffaqiyatsizliklarga dosh berishni qanchalik tezroq o'rgansa, bu uning uchun shunchalik yaxshi bo'ladi. Axir, siz bolangizni g'amgin va befarq emas, balki baxtli ko'rishni xohlaysiz, to'g'rimi? Ehtimol, kimdir hayron bo'ladi, lekin do'stlar bilan muloqot muayyan qoidalarga rioya qilishni nazarda tutadi. Inson ularni qanchalik tez o'zlashtirsa, boshqalar bilan munosabatlari shunchalik yaxshi rivojlanadi. Do'stlar bilan muloqot qilish qoidalari intuitiv bo'lishi kerak, deb ishoniladi, ammo amaliyot buning aksini isbotlaydi.
Ko'pincha odam o'zining yolg'izligidan aziyat chekadi, nima uchun odamlar undan qochishlariga chin dildan hayron bo'lishadi. Ko'p sabablar bo'lishi mumkin. Ko'pchilik o'zlarining kamchiliklarini sezmaydilar, boshqa odamlarning sharhlarini e'tiborsiz qoldirib, ularni asossiz deb hisoblaydilar. Ammo aloqa muammosi mavjud, bundan tashqari u dolzarb va keng tarqalmoqda. Nurbek Dos Ishxona, O'qish yillari iliqlik va muloyimlik bilan esga olinadi. Har bir inson ertami-kechmi o'zining beparvo maktab o'quvchisi bo'lgan uzoq vaqtlari haqida o'ylaydi. Ammo nostalji o'nlab yillar o'tib keladi, ammo hozircha tengdoshlar bilan munosabatlarda muammolar bo'lishi mumkin.
Sinfdoshlar bilan muloqot qilish qoidalari ulardan qochishga yordam beradi. Bu erda bir ibora o'rinli: odamlar sizga qanday munosabatda bo'lishini xohlasangiz, shunday munosabatda bo'ling. Bu degani, siz haqoratli taxalluslar berolmaysiz, jismoniy nuqsonlar ustidan kula olmaysiz, hurmatsizlik va qo'pollik ko'rsata olmaysiz. Bu oddiy haqiqatlarni o'rganish kerak, ular jamiyat bilan uyg'un munosabatlarni o'rnatishga yordam beradi. Do'stlaringizga yolg'on gapira olasizmi? Ehtimol, kimdir hayron bo'ladi, lekin ba'zida siz do'stlaringizga yolg'on gapirishingiz mumkin. To'g'ri muloqot qoidalari siz doimo halol va samimiy inson bo'lib qolishingiz kerakligini aytadi, ammo hech kim "yaxshilik uchun yolg'on" tushunchasini bekor qilmagan. Xo'sh, qanday hollarda ayyorlik joiz? Agar haqiqat noxush oqibatlarga yoki hatto fojiaga olib kelishi mumkin bo'lsa, yolg'on oqlanadi. Misol uchun, yoqimsiz qiz: "Men xunukmanmi?" Bu savolga ijobiy javob berish mumkinmi? Haqiqat izlovchilar, albatta, har doim faqat haqiqatni aytish kerakligini aytadilar. Lekin shunday savol bergan odam haqiqatni xohlaydimi? Shuningdek, yolg‘on hayotni, qadr-qimmatni va sha’nini saqlab qolish haqida gap ketganda oqlanadi. do'stim? Mishel de Montaigne shunday degan edi: "Do'stlikda o'zidan boshqa hisob-kitoblar yo'q". Xo'sh, nega mehribon va ochiq odam uchun ba'zan odamlar bilan muloqot qilish qiyin? Muvaffaqiyatli muloqot qoidalari vaziyatni yaxshi tomonga o'zgartirishga yordam beradi. Va agar dialog va xulq-atvorning standart me'yorlari har bir insonga erta bolalikdan ma'lum bo'lsa, unda yanada nozik nuanslar hayratlanarli kashfiyot bo'lishi mumkin. Muloqotning psixologik qoidalari ruhni og'irlashtiradigan yolg'izlik uchun davodir: Muloqotdagi to'siq muloqot qobiliyatlarini engib o'tishga yordam beradi. O'z his-tuyg'ularingizni nazorat qilish o'zingizda rivojlanishi kerak bo'lgan narsadir. Kuzatish suhbatdoshga moslashishga imkon beradi, bu muloqotdan maksimal foyda olishni kafolatlaydi.
Mavzuni tanlash qobiliyati muvaffaqiyat kalitidir. Agar oddiy misolni oladigan bo‘lsak, uchta oliy ma’lumotli odam oddiy ishchi bilan gaplashib, Barrou teoremasi yoki genetika sohasidagi zamonaviy tadqiqotlar haqida gapirmaydi. Notanish mavzular suhbat ishtirokchisini chalg'itadi, u xijolat tortadi. Har qanday inson uchun eng shirin so'z unikidir.Muloqot paytida siz suhbatdoshni shaxsiyatsizlantirmasligingiz kerak, uning nomi bilan murojaat qilishingiz kerak. Do'stona tabassum mo''jizalar yaratadi. O'smirning shaxsiy muhiti uning uchun juda muhim omil. Tengdoshlar bilan muloqot qilishda muammolar mavjud bo'lsa, bolaga munosabatlarni o'rnatishga yordam berish kerak. 1. Avval siz bolaning nima uchun do'stlari yo'qligini, nima uchun ziddiyatli vaziyatlar paydo bo'lishining sababini bilib olishingiz kerak yoki ehtimol yigitlar sizning o'smiringizni shunchaki sezmaydilar va uni tashqariga chiqqan deb yozadilar. Bola bilan ochiqchasiga gaplashing, sababini bilib oling, vaziyatga qarab harakat qiling. To'g'ri yo'nalishda rivojlanishga yordam bering. Sizning o'smiringizda qanday fazilatlar yo'qligini aniqlang, ishonch, mustaqillik va hokazo. Farzandingizga kerakli fazilatlarni mustahkamlash ustida ishlashga yordam bering.
2. Bolaga o'smir bo'lishni xohlagan kompaniyaning manfaatlariga yaqinlashishiga yordam bering. Agar yigitlar fotosurat, musiqa, sport yoki boshqa sevimli mashg'ulotlar bilan shug'ullansa, bolangizni tegishli sinflarga yozing. Agar o'smiringiz do'stlar kabi ko'rinishni xohlasa, tushkunlikka tushmang va bu chiroyli soch turmagi va yangi jinsi shimlar sotib olishni anglatadi. 3. Agar o'smir o'zining dürtüselligi tufayli do'sti bilan janjallashsa va munosabatlarni tugatishga qaror qilsa, uni to'xtating. Sizga mojaroning sababini aytib berishni so'rang, vaziyatni birgalikda tahlil qiling, ehtimol mojaro do'stlaringizni sizdan uzoqlashtiradigan darajada jiddiy emas. Farzandingizga odamlarni qadrlashga, kechirishga, ikkinchi imkoniyat berishga o'rgating. 4. Agar o'smir juda uyatchan bo'lsa, unga odamlar bilan til topishish qiyin bo'lsa, unda o'ziga bo'lgan ishonch ustida ishlash kerak. Bolaga yanada jozibali ko'rinishga yordam bering, yangi soch turmagi, zamonaviy narsalar, o'smir yaxshi tikilgan va ozoda ko'rinishi va birinchi navbatda o'zini xursand qilishi kerak. Uni fitnesga, sinf xonasiga yuboring, yaxshi mos figura o'ziga ishonchni oshiradi. Muloqot ko'nikmalarini rivojlantiradigan va uyatchanlikka qarshi kurashadigan maxsus treninglar yoki kurslar ham yordam beradi. 5. Hamma odamlar juda boshqacha va hammani xursand qilishga intiladi, hamma uchun qiziqarli bo'lishi mumkin emas. O'smiringizni o'zi bo'lishga va o'zini kimligi uchun sevishga undash. Odamlar yolg'on va yolg'onni yoqtirmaydilar. Bola o'zini his qilganda, u, albatta, unga o'xshash qiziqishlarga ega bo'lgan do'stlarni jalb qiladi. 6. Bolaning muloqot qilish qobiliyatini rivojlantirish uchun ota-onalar har kuni unga vaqt ajratishlari va dunyodagi hamma narsa haqida gapirishlari kerak. Savollar bering, bolani ko'proq gapirishga undash, suhbatni davom ettirishga o'rgating, suhbat uchun yangi mavzularni toping.
Farzandingiz darsga borishni istamasligini, maktab hayoti va sinfdoshlari haqida hech narsa aytmasligini, hech qachon ularga yordam so'ramasligini sezgan bo'lsangiz, u yolg'iz bo'lishi mumkin. Farzandingizning sinf o'qituvchisi tashvishlaringizni tasdiqlashga yordam beradi. Ko'p yillar davomida maktabda ishlaganim sababli, men katta sinflarda ham ba'zi bolalar o'qishni tugatgunga qadar yolg'iz qolishlariga tez-tez duch kelaman. Yillar o'tib, ular istar-istamas maktab vaqtini eslashadi. Muammo allaqachon aniq bo'lsa, nima qilish kerak? Maktabga yugurib, do'stona sinfdoshlar bilan muomala qilyapsizmi? Bolani bosingmi? Yoki uni boshqa sinfga yoki maktabga o'tkazish kerakmi? Keling, bu vaziyatdan chiqish yo'lini birgalikda topaylik. Nega bola yolg'iz Avvalo, bola nima uchun chetlatilganlar ro'yxatida bo'lganini aniqlab olishingiz kerak. Maktabdagi yolg'izlikning eng keng tarqalgan sabablari:o'z-o'zidan shubhalanish, uyatchanlik, izolyatsiya; tartibsiz yoki nostandart ko'rinish; tajovuzkorlik yoki avtoritar xatti-harakatlar uslubi; qolgan bolalar (kam ta'minlanganlar va yuqori ta'minlangan oilalar farzandlari) bilan solishtirganda boshqa ijtimoiy maqom; muloqot qobiliyatlarining etishmasligi; disfunktsiyali oila; boshqa sinfdoshlardan ustunlik hissi. Ro'yxatni aniqroq holatlar bilan davom ettirish mumkin, ammo rad etish muammosi bolaning o'zi va uning ota-onasi sodir bo'lgan voqea uchun hammani ayblashi bilan og'irlashishi mumkin, lekin o'zlarini emas. Ammo biz, dono va mehribon ota-onalar, bunday oddiy yo'ldan bormaymiz, balki farzandimizga yordam berishga harakat qilamiz mashhur bo'lish sinf jamoasida.
2-qoida: agar siz do'st bo'lishni istasangiz, o'zingiz do'st bo'ling Bumerang qonuniga ko'ra, biz odamlarga ular bizga qanday munosabatda bo'lsa, shunday munosabatda bo'lamiz. Farzandingizni do'stlik o'rnatishda tashabbus ko'rsatishga undash. Bu, ayniqsa, talaba yangi jamoaga kirganda juda muhimdir. Agar siz bir-ikki oy davomida sinfdoshlaringizga diqqat bilan qarasangiz va kimdir sizni qiziqtirishini va sizni do'st sifatida sevishini kutsangiz, vaqt yo'qotishingiz va hech qachon kutishingiz mumkin. Quyidagi algoritmga muvofiq harakat qilish yaxshiroqdir: bir yoki ikki kun davomida biz jamoani kuzatamiz va sinfdagi bir nechta qiziqish guruhlarini ko'ramiz, yana muloqot qilishni istagan yigitlar guruhini tanlang, tanlangan guruhda biz gaplashayotganda ko'zlariga qaraydigan, tez-tez tabassum qiladigan va kuladigan, nafaqat guruh a'zolari bilan, balki qolganlari bilan ham muloqot qiladigan kishini ajratib ko'rsatamiz; biz bunday bolaga qandaydir iltimos yoki taklif bilan murojaat qilamiz, umumiy manfaatlar bo'yicha bilimlarni baham ko'ramiz, keyin biz tanlangan sinfdoshimiz va qolganlar bilan do'stona munosabatlarni rivojlantirib, sharoitga qarab harakat qilamiz.sehrli tarzda ishlaydi: yuborilgan salbiy energiya sizning biofildingizni yo'q qilishga ulgurmaydi, lekin ko'zgu tasvirida o'z manziliga qaytadi. Tantrums, haqorat va janjal yo'q. O'quvchingizga ushbu texnikani o'rgating - u tekshiriladi, ishlaydi! 6-qoida:
Etakchilik mahoratini rivojlantirish Hamma ham etakchi bo'lish uchun tug'ilmaydi, ko'pchilik odamlar boshqariladi va bir vaqtning o'zida o'zini o'zi etarli his qiladi. Biroq, bir qator etakchilik qobiliyatlari hayotda hech qachon to'sqinlik qilmaydi. Birinchi mahorat yangi g'oyalar va g'oyalarni birinchi bo'lib o'ylab toping. Ko'pincha uyatchan bolalar guruhdagi etakchilarga qaraganda yaxshiroq g'oyalarga ega, lekin ular ularni ifoda etishga jur'at etmaydilar. Ota-onalarning vazifasi bolaga o'z tanlovini amalga oshirish va uyda ba'zi rejalar tuzishga imkon berishdir. Bu mahorat sizga tengdoshlaringiz orasida o'zingizni isbotlash imkonini beradi. O'qituvchilar, shuningdek, maxsus o'yinlarni tashkil qilish orqali bolalarga qat'iyatsizlikni engishga yordam berishlari mumkin: "Sehrli stul", "Maqtovlar" va boshqalar. Biz bolalar bir-biriga mehrli ismlar beradigan, yoqimli so'zlarni aytadigan, eng yaxshi fazilatlarni ta'kidlaydigan o'yin faoliyati haqida gapiramiz. Bunday o'yinlar uyatchan bolalarga yaxshi munosabatda bo'lishlarini ko'rsatadi. Ikkinchi mahorat "yo'q" deyish qobiliyati. Ba'zi yigitlar sinfdoshlarining do'stligini qozonishga harakat qilib, hamma narsada ulardan pastroq. Bunday xatti-harakatlar juda xavfli oqibatlarga olib kelishi mumkin. Yuqorida tavsiflangan keyingi video yozuvlar bilan haqiqiy vaziyatlarni o'ynash usuli sizni boshqa odamlarning bosimiga qarshi turishga o'rgatishi mumkin. Va nihoyat, bir nechta oddiy maslahatlar. Bolaning tengdoshlari bilan muloqotini osonlashtiring, ularni tashrif buyurishga taklif qiling, uni mashg'ulotlarda, maktab bo'limlarida va hokazolarda qolishiga ruxsat bering. Farzandingizga turli klublarda, rivojlanish markazlarida va hokazolarda qiziqarli do'stlarni topishga yordam bering. Haqiqiy do'stning o'ziga xos namunasi bo'ling.
1. O’quvchilar va tengdoshlar orasidagi konfliktlar Yurtimiz mustaqillikka erishgach, o‘zining mustaqil taraqqiyot yo‘lini belgilab oldi. Bu yo‘l jamiyatimiz kelajagini o‘z qo‘llariga oluvchi - yoshlaiga beriladigan ta’lim-tarbiya asosida belgilanadi. Shu nuqtayi nazardan 1997-yil 29-avgustda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» va «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonun qabul qilinib, unda kadrlar tayyorlashning milliy modeli yaratildi. Mazkur model da shaxs bosh va markaziy o‘rinni egallab, modelninig qolgan qismlari shaxs manfaatlari uchun xizmat qiladi. Ayniqsa, uzluksiz ta’lim tizimi individ hayotga kelgandan boshlab, to maktabdan tashqari ta’lim muassasalaridagi «masofani» qamrab oladi. Ta’lim-tarbiya muassasalari o‘z vazifalarini amalga oshiraverishi mumkin. Ammo, hayot qarama-qarshilik va ziddiyatlardan iborat. Yoshlar, qolaversa, jamiyatning barcha a’zolari shu ziddiyatni yengib, ulardan to‘g‘ri xulosa chiqara oladimi?! Demak, ta’lim-tarbiya muassasalandan tashqari tarbiyaviy ta’sirlar, ya’ni kundalikdagi ijtimoiy voqeliklaming shaxsga ko‘rsatayotgan ta’siri, ulami ijtimoiy-pedagogik, ilmiy, nazariy va amaliy o brganish, pedagogikada shu kunga qadar yetarlicha e’tibor berilmagan pedagogik yondashuv zaruratini vujudga keltinnoqda. Ijtimoiy hayotning barcha jabhalari shaxsga ayniqsa, yoshlarga o‘z ta’sirini ko‘rsatmay qolmaydi. Bunga ommaviy axborot vositalari, iqtisodiyot, ko‘cha-ko‘y, mahalladagi voqeliklar, ota-ona, yoshi kichik va kattalar orasidagi munosabatlar, ishlab chiqish jarayoni, ilm fanning turli sohalari. Ammo, pedagoglar uchun o ‘sha jamiyatdagi hodisa, jarayonlar va munosabatlaming yoshlar ongiga, insonlaming ma’naviy hayotiga, odob-axloq me’yorlariga bo‘lgan ta’siri muhim. Inson shaxsining pedagogik-psixologik rivojlanishi va uning shakllanishi murakkab ijtimoiy jarayondir. Zero, uning o‘ziga xos xususiyatlari va qonuniyatlarini asosli ilmiy bilish, o‘quvchi shaxsiga pedagogik-psixologik jihatdan ta’sir ko‘rsatishning zarur shartidir. Pedagogik-psixologik korreksiya, yuqorida ta’kidlaganimizdek, o'quvchining qabul qilingan me’yorlarga mos kelmaydigan pedagogik-psixologik rivojlanish xususiyatlarini «to’g’rilashga» qaratilgan mutaxassis faoliyatini aks ettiradi. Psixologiya fanlari nomzodi Galina Sergeyevna Abramovaning fikricha, shaxsiy psixologik korreksiya odamning ichki dunyosini. Diskert tavsifiga (psixologning) asosli ta’sir qilishidir. Odam «Yerdagi jonli evolyutsiyaning so‘nggi pog‘onasidir», ijtimoiy tarixiy faoliyat subyektidir. Shaxs - ijtimoiy rivojlanish fonemeni, ong va tushunchaga ega aniq tirik odam. Shaxsga doir rivojlanish-ijtimoiylashuv va tarbiya natijasida odamzodning ijtimoiy xususiyati sifatidagi shaxsning shakllanish jarayonidir. Yosh inqirozi - keskin pedagogik-psixologik o‘zgarishlar bilan xarakterlanadigan ontogenezning alohida, nisbatan uzoq davom etmaydigan davrlaridir.
Asabiy va jarohatli xarakterga ega tangliklardan farqli ravishda shaxs rivojlanishining izchillik qonuniyatlariga bo‘ysunadi. Stress - turli xil ekstremal ta’sirlar - stressorlarga javoban yuzaga keluvchi keng doiradagi holatlami belgilovchi holat. Fnistratsiya - ma’lum maqsad yo‘lidagi mavjud mavhum to‘siqlami paydo bollishiga nisbatan hosil bo‘ladigan muvaffaqiyatsizlikni boshdan kechiruvchi ruhiy holat. O‘smirlik 10-11 yoshlardan 14-15 yoshlargacha bo‘lgan davmi tashkil etadi. Hozirgi o‘smirlar o'tmishdoshlariga nisbatan jismonan aqliy va siyosiy jihatdan binnuncha ustunlikka ega. Ularda jinsiy yetilish, ijtimoiylashuv jarayoni, psixik o‘sish oldinroq namoyon bo‘lmoqda. Aksariyat o4quvchilarda o'smirlik yoshiga o‘tish, asosan 5-sinfdan boshlanadi. «Endi o4smir boia emas biroq katta ham emas» - ayni shu ta'rif o‘smirlik davrining muhim xarakterini bildiradi.
О‘smirlik - bolalikdan kattalikka o ‘tish davri bo'lib, fiziologik va pedagogik-psixologik jihatdan o'ziga xos xususiyatlari bilan xarakterlanadi.
Bu bosqichda bolalarning jismoniy va psixik taraqqiyoti juda tezlashadi, hayotdagi turli narsaiarga qiziqishi, yangilikka intilishi ortadi, xarakteri shakllanadi, ma’naviy dunyosi boyib boradi, ziddiyatlar avj oladi. O’smirlik balog‘atga у etish davri bo’lib, yangi hislar, sezgilar va jinsiy hayotga taalluqli chigal masalalaming pay do bo‘lishi bilan ham xarakteri ana di. Bu yoshda o‘smir rivojida keskin o'zgarishlar ro‘y bera boshlaydi. Bu o‘zgarishlar fiziologik hamda psixologik o’zgarishlardir. Bo'yiga o'sish bir tekis bormaydi: qiz bolalar 5-7 sm o’ssa, o ‘g‘il bolalar 5-10 sm ga o‘sadilar. Bo’yiga qarab o‘sish paysimon ilik suyaklaming uzunlashishi va umurtqa qismining kattalashishi hisobiga ro’y beradi. O‘smirlar o’zlarini kattalardek tutishga harakat qiladilar. Ular o'zlarining layoqat, qobiliyat va imkoniyatlarini ma’lum darajada o'rtoqlari va o‘qituvchilariga ko‘rsatishga intiladilar. Bu holatni oddiy kuzatish yo‘li bilan ham osongina ko’rish mumkin. О’smirlik davri «о‘tish davri», “krizis davri”, «qiyin davr» kabi nomlarni olgan psixologik ko‘rinishlari bilan xarakterlanadi. Chunki bu yoshdagi o‘smirlaming xatti-harakatida muqobil yangi sharoitlarda o’z o ‘rnini topa olmaganligidan psixik portlash hollari ham kuzatiladi. O‘z davrida L. S. Vigotskiy bunday holatni «psixik rivojlanishdagi krizis» deb nomlagan. O‘smirlik davriga, ko'pincha so‘zga kirmaslik, o‘jarlik, tajanglik, o‘z kamchiliklarini tan olmaslik, urushqoqlik kabi salbiy xususiyatlar xosdir. O‘smirlar hayotda, ekranda va kitoblarda kattalarning mustaqilligini va erkinligini, ulami katta va qiziqarli ishlarini, dadil harakatlarini, qahramonliklarini, atrofdagilar orasidagi obro‘larini ko'radilar hamda havas qiladilar. O'smirda katta yoshli odam bo'lishga yoki hech bo'lmaganda katta yoshli odam bo’lib ko‘rinishga qiziqish, intilish paydo bo’ladi va bu xohishni amalga oshirish unga osondek bo‘lib ko‘rinadi.
O‘smirlaming ehtiyojlari va imkoniyatlari o’zaro mos kelmasligi o‘smirlar bilan ota-onalar, o‘qituvchilar va boshqa murabbiylar o‘rtasida qarama-qarshiliklami keltirib chiqaradi. Kattalar o‘smirlaming foydali jamoa ishlarida muvaffaqiyatga erishishlarida yordam berishlari va bu bilan ularning o‘z qadr qimmatini namoyon qilishlariga imkon berishlari lozim. Aks holda ular boshqalarning oldida o‘zlarini yuqori qo‘yishlari, bepisandlik qilishlari mumkin. Buni ular o‘zlarining qadr-qimmatlari tan olinmaganligi yoki kamsitilganligiga qarshi chiqib salbiy ishlar va xatti harakatlar orqali amaiga oshirishlari mumkin bocladi. O‘smirlar nihoyatda taqlidchan bo‘lib, ularda hali aniq bir fikr, dunyoqarash shakllanmagan bo‘ladi. Ular tashqi ta’sirlarga va hissiyotlarga juda beriluvchan bo‘ladilar. Shuningdek, ularga mardlik, jasurlik, tantiqlik ham xosdir. Tashqi ta’sirlarga beriluvchanIik o‘smirda shaxsiy fikrni yuzaga kelishiga sabab bo’ladi, lekin bu shaxsiy fikr aksariyat hollarda asoslanmagan bo’ladi. Shuning uchun ham ular ota-onalaming, atrofdagi kattalaming, ustozlarining to‘g‘ri yo‘lini ko‘rsatishlariga qaramay, o‘z fikrlarini o ‘tkazishga harakat qiladilar. O‘smirlarga farosatlilik, tejamkorlik (https://fayllar.org/reja-energiya-tejamkorligining-umumiy-muammolari-v2.html), ehtiyotkorlik va uzoqni ko‘ra bilishlik kabi psixik xususiyatlar hali yetishmaydi. Tengdoshlar va o‘quvchilar bilan kelishmovchilik kelib chiqishiga quyidagi toifadagi o‘quvchilar sabab bo‘ladi: Oilasi notinch, ota - onasi janjalkash bolalar, ko‘pincha sinfda jizzakilik qilib, arzimagan sabablar tufayli ham tengqurlari bilan nizolashadi, ularni odatda sinfdoshlari va o‘qituvchilari «tarbiyasi og‘ir» bolalar deb ta’riflaydilar
1. Kamol topishida nuqsoni bo‘lgan bolalarda erka tarbiyalangan bola va yoshlarda bilimlar bilan tizimli shug‘ullanish uchun iroda yetishmaydi. Hissiy qo‘zg‘alish va tonnozlanish jarayoni kamchiliklar ham bilimlami egallash va sinf jamoasiga kirishib ketishga to‘sqinlik qiladi.

2. Ruhiy rivojlanislii sustlashgan va aqli zaif bolalar va yoshlar ham darslar va berilayotgan bilimlami o‘zlashtirishi qiyinlashgani va murakkablashib borishi natijasida bilimlarnmg mazmuni va ma’nosini egallashga qiynaladilar, bu holat ularda janjalkashlikka moyillikni kuchaytiradi. Chunki dars ular uchun mashaqqatli ish, ular ilojini topsa darsga kelmaydi, kirmaydi (https://fayllar.org/1-quyidagilardan-qaysi-biri-togridan-togri-xorijiy-investitsiy.html), janjal qiladi.

3. Iqtidorli bolalar. Ular darsda berilayotgan bilimlar darajasidan qoniqmaydi. Zerikadi. Ko‘pincha sinfdan ajralib qoladi. O‘qituvchi bilan kelisha olmaydi, shu sababli o‘zlashtirishdan orqada qolayotgan tengdoshlari ham, uning talabi va istagi darajasida dars berilmayotgan pedagog bilan ham konfliktga kirishishga moyil bo‘lib qoladi.
4. Doimo hammadan norozi, atrofdagilarga muxolifatda bo‘lganlar. Bu o‘quvchilar ota-onasiga, o‘qituvchilarga va boshqa kattalarga salbiy munosabatda bo‘ladilar. Ularning gapiga ishonmaydilar. Mavjud tartib-intizomga bo‘ysunishni istashmaydi. Qasddan darsdan qochib ketadi, ota-onasiga azob berish uchun o‘g‘irlik qiladi, arzimagan narsalarga janjal ko’taradi.
5. Birovlarga taqlid natijasida yuzaga keladigan konfliktlar. Bolalar yoki yoshlar o'zidan katta kishilarga, ba’zan kino aktyorlarga va boshqa sevimli qahramonlarga taqlid qilib sinfdagi tartib-intizomga, axloq normalariga rioya qilishni istamaydilar. Endilikda pedagogik yoki sinf jamoasidagi konfliktning kelib chiqish sabablarini ко‘rib chiqamiz: Jamoada (sinf jamoasi, mehnat jamoasi va boshqalar) har xil mavqedagi shaxslar o‘rtasidagi kelishmovchiliklar ancha murakkab kechadi. Jamoaning rasmiy va norasmiy yetakchilari va ayrim tengdoshlar orasida kelib chiqadigan kelishmovchiliklarda, agar jismonan kuchli bo‘lsa salbiy xulq-atvori va xatti-harakati bilan o ‘z atrofiga o‘ziga o‘xshagan «mushtum zo‘rlarni to‘plagan bo‘lsa, sinfdagi jismonan kuchsiz (https://fayllar.org/3-amaliy-topshiriq-savollariga-javoblar-1-savol-guruhda-yuzaga.html), xavotirlanish darajasi yuqori, qo‘rqoq, o‘ziga ishonchsiz o‘quvchilami ta’qib qilishi, zo‘rlik bilan o‘ziga bo‘ysundirishi, ulami yomon yo‘llarga boshlashi mumkin. Ba’zan shunday jismonan kuchli va salbiy yetakchilar, kuchsiz o‘quvchilarga «soliq to‘lash»ga majbur qilingani yoki darsga yaxshi va a’lo baholarga tayyorlanib kelgan ocquvchilami qo‘rqitish (yoki haqorat) bilan darsda javob bermaslikka majbur qilinganini eshitib qolamiz. Bunday nizolar, albatta, sinf rahbari va boshqa o‘qituvchilaming beparvoligi, sinfdagi ichki o ‘zaro munosabatlami nazorat qilmasligi natijasida kelib chiqadi. Bunday holatning oldi tez olinmasa, jismonan kuchsiz o‘quvchi (yoki o ‘quvchilar) uchun yomon oqibatlarga olib kelishi mumkin. Kichik guruhlarda yuzaga keladigan konfliktlar. Jamoada 2-4 kishilik kichik guruhlarda yuzaga keladigan kelishmovchiliklarni o‘qituvchilar sezmasdan qolishi mumkin. Bordi-yu, bunday kelishmovchiliklarning oldi olinmasa, o‘z vaqtida janjalni keltinb chiqargan omillar bartaraf etilmasa 2 yoki 3 o‘quvchi orasidagi kelishmovchiliklarga boshqa o’quvchilar ham aralashib, bu nizo butun sinf jamoasiga tarqalishi mumkin.

Xulosa qilib aytganda muloqotga mutlaqo muhtoj bo'lmagan odamlar toifasi mavjud. Misantroplar, germitlar, introvertlar - bu shovqinli kompaniyadan to'liq yolg'izlikni afzal ko'rganlarga beriladigan epitetlarning bir nechtasi. Ammo ularning bir nechtasi bor va aholining asosiy qismi jonli muloqotning etishmasligi bilan ma'lum bir noqulaylikni boshdan kechirmoqda. Vaziyatni tuzatish uchun do'stlar bilan muloqot qilish qoidalarini o'zlashtirish kerak. Ushbu bosqichda bir nechta savollar mavjud: 1) Men yaxshi do'stmanmi? 2) Agar yaqin odam yordam so'rasa, men yordamga kelamanmi? 3) Men odamlarni so'z yoki ish bilan xafa qilamanmi? 4) Men etarlicha xushmuomalamanmi? 5) Men qanday qilib malakali o'tkazishni bilamanmi? 6) Men boshqalarni qiziqtiradigan darajada bilimdon va har tomonlama rivojlangan shaxsmanmi? Ushbu oddiy savollarga halol javob berish rasmni chizadi. O'qish yillari iliqlik va muloyimlik bilan esga olinadi. Har bir inson ertami-kechmi o'zining beparvo maktab o'quvchisi bo'lgan uzoq vaqtlari haqida o'ylaydi. Ammo nostalji o'nlab yillar o'tib keladi, ammo hozircha tengdoshlar bilan munosabatlarda muammolar bo'lishi mumkin.

Sinfdoshlar bilan muloqot qilish qoidalari ulardan qochishga yordam beradi. Bu erda bir ibora o'rinli: odamlar sizga qanday munosabatda bo'lishini xohlasangiz, shunday munosabatda bo'ling. Bu degani, siz haqoratli taxalluslar berolmaysiz, jismoniy nuqsonlar ustidan kula olmaysiz, hurmatsizlik va qo'pollik ko'rsata olmaysiz. Bu oddiy haqiqatlarni o'rganish kerak, ular jamiyat bilan uyg'un munosabatlarni o'rnatishga yordam beradi. Do'stlaringizga yolg'on gapira olasizmi? Ehtimol, kimdir hayron bo'ladi, lekin ba'zida siz do'stlaringizga yolg'on gapirishingiz mumkin. To'g'ri muloqot qoidalari siz doimo halol va samimiy inson bo'lib qolishingiz kerakligini aytadi, ammo hech kim "yaxshilik uchun yolg'on" tushunchasini bekor qilmagan. Xo'sh, qanday hollarda ayyorlik joiz? Agar haqiqat noxush oqibatlarga yoki hatto fojiaga olib kelishi mumkin bo'lsa, yolg'on oqlanadi. Misol uchun, yoqimsiz qiz: "Men xunukmanmi?" Bu savolga ijobiy javob berish mumkinmi? Haqiqat izlovchilar, albatta, har doim faqat haqiqatni aytish kerakligini aytadilar. Lekin shunday savol bergan odam haqiqatni xohlaydimi? Shuningdek, yolg‘on hayotni, qadr-qimmatni va sha’nini saqlab qolish haqida gap ketganda oqlanadi. do'stim? Mishel de Montaigne shunday degan edi: "Do'stlikda o'zidan boshqa hisob-kitoblar yo'q". Xo'sh, nega mehribon va ochiq odam uchun ba'zan odamlar bilan muloqot qilish qiyin? Muvaffaqiyatli muloqot qoidalari vaziyatni yaxshi tomonga o'zgartirishga yordam beradi. Va agar dialog va xulq-atvorning standart me'yorlari har bir insonga erta bolalikdan ma'lum bo'lsa, unda yanada nozik nuanslar hayratlanarli kashfiyot bo'lishi mumkin. Muloqotning psixologik qoidalari ruhni og'irlashtiradigan yolg'izlik uchun davodir: Muloqotdagi to'siq muloqot qobiliyatlarini engib o'tishga yordam beradi. O'z his-tuyg'ularingizni nazorat qilish o'zingizda rivojlanishi kerak bo'lgan narsadir. Kuzatish suhbatdoshga moslashishga imkon beradi, bu muloqotdan maksimal foyda olishni kafolatlaydi.