Kurs ishi mavzu: Bolalarni ijtimoiy tarbiyalashning ahamiyati va muhim jihatlari. Bajardi


Download 51.25 Kb.
bet5/9
Sana21.01.2023
Hajmi51.25 Kb.
#1107051
1   2   3   4   5   6   7   8   9
Bog'liq
Bolalarni ijtimoiy tarbiyalashning ahamiyati va muhim jihatlari

Kurs ishining vazifalari.
-.Bolalarning ijtimoiy va shaxsiy rivojlanishi aniqlash.
-. Bolaning ijtimoiy muhitda moslashuvini òrganish
-. Maktabgacha yoshdagi bolalarni ijtimoiy xususiyatlarini shakllantirish.
-.Balarni ijtimoiy tarbiyalashning ahamiyatini òrganish.
Kurs ishining predmeti.Ijtimoiy jihatdan tarbilanayotgan bolalar.
Kurs ishining ob`ekti. Zamonaviy sharoitda tarbilanayotgan bolaning ijtimoiy jihatdan berilgan tarbiyasi.
Kurs ishining gepotezasi. Ijtimoiy tabiyalangan bola qo’yilgan maqsad va vazifalar bilan bog’liqlikda egallashi lozim bo’lgan bilim, malaka, e’tiqod, shaxs sifati va xarakteri, xulq-atvor tizimi tushuniladi.
Kurs ishining metodologik asosi.O’rta Osiyolik mutafakkirlardan Forobiy va Abu Ali ibn Sino inson tarbiyasiga ta’sir etadigan asarlari.O’zbekiston Respublikasi 1-Prezidenti I.A.Karimovning asarlari. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, “Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni, Kadrlar Tayyorlash milliy dasturi.
Kurs ishining metodlari: kuzatish, faoliyat mahsulini tahlil qilish.
Kurs ishining nazariy va amaliy ahamiyati. Bolaning rivojlanishi – bu muhim jarayon hisoblanadi. Ma’lumki, hayot davomida inson jismoniy va ruhiy jihatdan o’zgarib boradi. Lekin bolalik, o’smirlik va o’spirinlik davrida rivojlanish nihoyatda kuchli bo’ladi. Bola mana shu yillarda ham jismoniy, ham ruhiy jihatdan o’sishi, o’zgarishi tufayli shaxs sifatida kamolga yetadi. 
Kurs ishining tuzilishi va hajmi: kirish, 2 bob, 4 bo`lim , xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro`yxatidan iborat.

I-BOB.BOLALARNING IJTIMOIY VA SHAXSIY RIVOJLANISHI.
1.1.Kichik maktab yoshi.

Bolalarning ijtimoiy va shaxsiy rivojlanishi muammosi maktabgacha ta’lim nazariyasi va amaliyotida faol ishlab chiqilgan muammolardan biridir. Shu bilan birga, hayot yo’lining har bir bosqichida, L.S. Vygovskiyning fikriga ko’ra, rivojlanishning ma’lum ijtimoiy vaziyatlari bolaning uni o’rab turgan ijtimoiy voqelikka o’ziga xos munosabati sifatida shakllanadi. L.S.ning fikricha. Vygovskiyning so’zlariga ko’ra, rivojlanishning ijtimoiy holati “to’liq va to’liq shakllar va yo’lni belgilaydi, buning natijasida bola yangi shaxsiy xususiyatlarni oladi, ularni ijtimoiy voqelikdan rivojlanishning asosiy manbai, ijtimoiy shaxsga aylanadigan yo’l sifatida oladi”. Rivojlanishning ijtimoiy holati, shu jumladan munosabatlar tizimi, ijtimoiy o’zaro ta’sirning turli darajalari, faoliyatning turli turlari va shakllari shaxs rivojlanishining asosiy sharti sifatida qaraladi. Bu holat inson tomonidan o’zgartirilishi mumkin, xuddi uning imkoniyatlariga mos kelmasligini tushunib, uning atrofidagi dunyoda o’z o’rnini o’zgartirishga harakat qiladi. Agar bu sodir bo’lmasa, bolaning hayot tarzi va uning imkoniyatlari o’rtasida ochiq qarama-qarshilik mavjud. Hissiy sohadagi asosiy yo’nalish – his-tuyg’ularni boshqarish qobiliyati. Tuyg’ular va his-tuyg’ular insonning voqelik ob’ektlari va hodisalarining hayotiy ma’nosini bevosita tajribasini aks ettiradi. Tuyg’ular inson faoliyati va xatti-harakatlarining barcha turlariga hamroh bo’ladi. Tuyg’ular va his-tuyg’ular orqali biz odamlarga sevgini ko’rsatamiz va ko’rsatamiz, boshqariladigan va nazoratsiz harakatlar qilamiz. Maktabgacha yoshda shaxsiy rivojlanish asoslari qo’yiladi, shaxsiy xatti-harakatlar mexanizmlari shakllana boshlaydi. Iroda va o’zboshimchalik shaxsiyatning eng muhim neoplazmalariga aylanadi. Irodaning rivojlanishi bolaning motivatsion sohasini shakllantirish bilan bog’liq, o’zboshimchalik rivojlanishi xabardorlikni shakllantirish va xatti-harakatlarning vositachiligi bilan belgilanadi. Maktabgacha yoshda shaxsning o’zagi – tushuncha shakllanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarda u ko’plab omillar ta’siri ostida juda plastik bo’lib qoladi. Bola uchun ma’lum bir jins vakili sifatida o’zini o’zi anglash komponentlari, o’z vaqtida (o’tmishda, hozirgi va kelajakda) o’zini namoyon qilish, huquq va majburiyatlarga nisbatan o’zini baholash muhim ahamiyatga ega. Bola shaxs sifatida tug’ilgach, asta-sekin shaxsiyat xususiyatlariga va ijtimoiy munosabatlar sub’ektiga ega bo’ladi. Bolaning jamiyatga kirishi sotsializatsiya deb ataladi. Ijtimoiy o’zaro ta’sir qilish qobiliyati hayot davomida, kattalar bilan o’zaro munosabat jarayonida rivojlanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalik davrida kattalar bilan muloqot rivojlanadi va turli shakllarni oladi. Ijtimoiy va shaxsiy rivojlanish – bu bolaning o’ziga, boshqa odamlarga, atrofdagi dunyoga ijobiy munosabatini, bolalarning kommunikativ va ijtimoiy kompetentsiyasini rivojlantirish. Bolaning to’liq ijtimoiy va shaxsiy rivojlanishining eng muhim asosi uning o’zini ijobiy his qilishidir: o’z qobiliyatiga ishonch, u yaxshi, uni sevadi. Darslikda Babunova T.M. quyidagi kontseptsiya berilgan: “Maktabgacha pedagogikada ijtimoiy va shaxsiy rivojlanish bola o’zi yashaydigan jamiyat yoki jamoaning qadriyatlari, an’analari, madaniyatini o’rganadigan murakkab jarayon sifatida qaraladi. Maktabgacha tarbiyachining muvaffaqiyatli ijtimoiy va shaxsiy rivojlanishini belgilovchi asosiy fazilatlar quyidagilardir: bolaning o’ziga nisbatan ijobiy munosabati (adekvat o’zini o’zi qadrlash, shakllangan o’zini o’zi anglash, o’ziga ishonch); boshqa odamlarga ijobiy munosabat (adekvat shaxslararo munosabatlar). Katta maktabgacha yoshda yaxlit o’z-o’zini tasavvurini shakllantirishga katta e’tibor beriladi: o’qituvchi bolalarni o’z his-tuyg’ularini tinglashga, his-tuyg’ulari va tajribalari haqida gapirishga undaydi. O’qituvchi va bolalarning uyushgan birgalikdagi faoliyati bolaning tengdoshlari jamiyatida o’z o’rnini topishga, o’zini ta’kidlashga, o’zini boshqalarga qarama-qarshi qo’yishga, turli xil ijtimoiy munosabatlarda faol pozitsiyani egallashga qaratilgan. Boshqalar bilan oyoqqa turish. Bu bolaning o’z-o’zini anglashning yangi darajasini rivojlanishini ta’minlaydi, maktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy va axloqiy rivojlanishi va tarbiyasi muammolarini hal qiladi. 4 yoshdan boshlab bolada nima bo’lishi mumkinligi haqida birinchi g’oyalar paydo bo’ladi. Asosiy harakatlantiruvchi kuchi qiziquvchanlik bo’lgan bolaning kognitiv faoliyati g’ayrioddiy baquvvat va qat’iyatli bo’ladi. Bola allaqachon erkin harakatlana oladi va savollar berish va olingan javoblarni tushunish uchun etarlicha gapiradi. Ota-onalar bolaning kognitiv faolligini bostirmasliklari juda muhimdir. E.Eriksoe bu davrning asosiy xavf-xatarini bolaning tashabbuskorlik tuyg’usini bostirishi mumkin bo’lgan qiziquvchanligi va faolligi uchun o’zini aybdor his qilish ehtimoli deb hisoblaydi. Allaqachon besh yoshli bolalar axloqiy tanlov holatlari bilan bog’liq holda o’z xatti-harakatlarini nazorat qilish qobiliyatiga ega. Besh yildan so’ng, bolalar insoniy munosabatlarning me’yorlari va qoidalariga, ularning xatti-harakatlariga jiddiy qiziqishadi va axloqiy tanlov me’yorlari va holatlariga ongli ravishda rioya qilishadi, bu S.N.ning tadqiqotlarida aks etadi. Karpova va L.G. Lysyuk (1986), shuningdek, E.V. Subbotskiy (1977). Bolaning ijtimoiy dunyo haqidagi tasavvurlari uning olgan bilimlari asosida shakllanadi. Bolalarda shakllangan ijtimoiy tajribada bilim turli funktsiyalarni bajarishi mumkin. Funksiyalardan biri informativdir, ya’ni bilim ijtimoiy voqelikning turli tomonlari haqida ma’lumot olib boradi. Bola oladigan boshqa bilimlardan farqli o’laroq, ijtimoiy dunyo, odamlar, ularning munosabatlari va faoliyati to’g’risidagi bilimlar, albatta, hissiy bo’lishi kerak, hissiyotlarni keltirib chiqaradi. Ular hissiyot bilan ranglanishi, hissiyotlarni keltirib chiqaradigan potentsialni o’z zimmasiga olishi kerak, chunki bunday bilimlarning asosiy maqsadi paydo bo’lgan dunyoqarashga, munosabatga va atrof-muhitga faol-samarali munosabatga ta’sir qilishdir. Emotsional funktsiyaning bolaga ta’siri o’rganilayotgan ob’ektga qiziqishda, jonli ekspressiv reaktsiyalarda (kuladi, yig’laydi), ko’p marta takrorlashni so’rashda (ertak o’qish va hokazo) namoyon bo’ladi. Maktabgacha tarbiyachi, go’yo, uni bosib olgan taassurotlar va his-tuyg’ulardan zavqlanadi. Bu holat ijtimoiy tuyg’ularni tarbiyalash, ularni rivojlantirish uchun juda muhimdir. Ba’zi ijtimoiy tuyg’ular bola uchun mutlaqo mumkin emas (burch tuyg’usi, milliy g’urur, vatanparvarlik va boshqalar). Har doim ham bolalar kattalarning qayg’usi yoki quvonchining sababini tushuna olmaydi, ya’ni bolada insoniy his-tuyg’ularning butun gamuti mavjud emas. Maktabgacha yoshdagi bolalar urushlar paytida kattalarning qahramonligi haqidagi bilimlarni hissiy jihatdan katta qiziqish bilan idrok etadilar (tartibga solish funktsiyasi – bu bilimlarni muayyan harakatlar va harakatlarga loyihalashda ko’rinadi). Faoliyat maktabgacha yoshdagi bolani ijtimoiy voqelik va shaxsiyat rivojlanishi bilan tanishtirishning muhim shartidir. Faoliyat, ayniqsa qo’shma faoliyat, ijtimoiy tajribani uzatishning o’ziga xos maktabidir. So’zda emas, balki amalda bola kattalarning bir-biri bilan qanday munosabatda bo’lishini, qanday qoidalar va me’yorlar o’zaro munosabatlarni yoqimli qilishini ko’radi va tushunadi. Bola kattalar va tengdoshlari bilan birgalikdagi faoliyat jarayonida ularni tabiiy sharoitda kuzatish imkoniyatiga ega. Faoliyatda bola nafaqat ta’lim ob’ekti, balki ushbu jarayonning sub’ekti hamdir. Maktabgacha yoshdagi bola empatiyani, tajribani o’rganadi, o’z munosabatini ko’rsatish va uni yoshga mos keladigan faoliyatning turli shakllari va mahsulotlarida aks ettirish qobiliyatini egallaydi. O’yin bolaga uning atrofidagi hayotni modellashtirishning qulay usullarini beradi, bu unga erishish qiyin bo’lgan haqiqatni o’zlashtirishga imkon beradi (A.N. Leontiev). Eng muhim voqealar bolaning o’yinlarida aks etadi, ulardan jamiyatni nima tashvishga solayotganini, bolalarda qanday ideallar shakllanayotganini kuzatish mumkin. O’yinda atrofdagi dunyo voqealarini aks ettirgan holda, maktabgacha tarbiyachi go’yo ularning ishtirokchisiga aylanadi, dunyo bilan tanishadi, faol harakat qiladi. U o’yinda o’zi tasavvur qilgan hamma narsani chin dildan boshdan kechiradi. Bolaning ijtimoiy dunyoni bilishida kuzatish alohida o’rin tutadi. Ko’pincha kuzatish maktabgacha yoshdagi bola tomonidan ongsiz ravishda amalga oshiriladi. Kuzatish jarayoni har doim faol, garchi tashqi tomondan bu faoliyat zaif ifodalangan bo’lsa ham. Kuzatish natijasida maktabgacha yoshdagi bola paydo bo’lgan dunyoqarash uchun materialni tortadi, u (kuzatish) kognitiv qiziqishlarning rivojlanishini rag’batlantiradi, ijtimoiy tuyg’ularni keltirib chiqaradi va mustahkamlaydi, harakatlar uchun zamin tayyorlaydi. Muloqot bolani va kattalarni birlashtiradi, kattalarga ijtimoiy tajribani maktabgacha tarbiyachiga etkazishga yordam beradi va bola bu tajribani qabul qiladi. Muloqot bolaning turli ehtiyojlarini qondirishga qodir: kattalar bilan yaqinlikda, uni qo’llab-quvvatlash va qadrlashda, bilishda va hokazo.O’quv faoliyati maktabgacha yoshda tug’iladi. Sinfdagi ta’lim jarayonida bola bilimlarni muloqot qilishni tashkil etuvchi va bolalar tomonidan ularning rivojlanishini nazorat qiluvchi va kerakli tuzatishlarni amalga oshiradigan kattalar rahbarligida bilim olish imkoniyatiga ega. Yuqorida aytilganlardan quyidagi xulosaga kelishimiz mumkinki, erta bolalikda, atrofdagi dunyoni bilish bilan parallel ravishda, bola o’zini o’zi bilishda davom etadi. Bu jarayonda o’z-o’zini anglash markaziy va tartibga soluvchi funktsiyani bajaradi. Maktabgacha yoshdagi bolaning rivojlangan shaxsiyat neoplazmalari empatiya va o’z-o’zini nazorat qilishning dastlabki ko’rinishi bo’lib, bu o’z navbatida bolaning yoshi rivojlanishining ushbu bosqichida axloqiy yo’nalishi va xatti-harakatlarini aniqlaydi. Maktabgacha yoshda birinchi axloqiy holatlar paydo bo’ladi: axloqiy ong va axloqiy baholar shakllanadi, xatti-harakatlarni axloqiy tartibga solish shakllanadi, ijtimoiy va axloqiy tuyg’ular jadal rivojlanadi. Shunday qilib, har bir faoliyat turi o’ziga xos xususiyatga muvofiq shaxsning ijtimoiylashuv jarayoniga hissa qo’shadi va shuning uchun ham o’z-o’zidan, ham boshqa turlar bilan o’zaro bog’liqlikda muhim ahamiyatga ega. Bolalar va o’smirlar ijod saroyi negizida bolalarni erta rivojlantirish guruhlari ochildi. Ushbu guruhlarga bolalar bog’chasiga bormaydigan 3-5 yoshli maktabgacha yoshdagi bolalar kiradi. Ko’pgina bolalar bolalar bog’chalariga borish imkoniga ega emaslar, tengdoshlar va yangi odamlar bilan muloqot qilish har qanday yoshda juda muhimdir. Bizning dasturimiz bolaga boshqa odamlarning harakatlarini tushunish va baholashni o’rganishga, hamdardlik va tajriba kabi muhim fazilatlarni rivojlantirishga va axloqiy ko’rsatmalarni mustahkamlashga yordam beradi. Psixologik trening komplekslari bolalarga mushak va hissiy stressni engillashtirishga yordam beradi. “Ijtimoiylashtirish” fanidan dasturlar mavjud emas . Ushbu “Ijtimoiylashtirish” ta’lim dasturi erta va maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalash, o’qitish va rivojlantirish uchun namunaviy umumta’lim dasturiga asoslanadi. (L.A. Paramonova tomonidan tahrirlangan, M., 2004.) Bolalar bog’chasiga bormaydigan 3-5 yoshdagi bolalarga qaratilgan. “Ijtimoiylashtirish” dasturining maqsadi maktabgacha yoshdagi bolaning hissiy-irodaviy sohasini shakllantirish va muloqot qobiliyatlarini rivojlantirishdir. Vazifalar: ochiq havoda o’yinlar, qum terapiyasi, ertak terapiyasi orqali bolaning muloqot qobiliyatini rivojlantirish; salbiy xarakterli xususiyatlarning namoyon bo’lishiga salbiy munosabatni shakllantirish, ularni bartaraf etish yo’llarini topishni o’rganish; empatiyani rivojlantirish, ya’ni tushunish, empatiya va boshqa odamlarga yordam berish; o’zini namoyon qilish va ijodkorlik orqali bolaning shaxsiyatini har tomonlama rivojlantirishga hissa qo’shish; shaxsiy madaniyat va o’z individualligining asosini tashkil qiladi.Maktabgacha yoshi eng qizg’in ijtimoiy rivojlanish. Maktabgacha bolalik davrida bolaning nutqi va tafakkuri faol rivojlanmoqda. Bolaning shaxsiyatining rivojlanishi turli xil faoliyatlarda tengdoshlari va kattalar bilan muloqot qilishda eng samarali hisoblanadi.Maktabgacha yoshdagi bolaning ijtimoiy rivojlanishini umumiy tushunchasiz tasavvur etib bo’lmaydi ijtimoiylashuv.Ijtimoiylashuv – bu o’quvchining jamiyatda mavjud bo’lgan ijtimoiy-axloqiy me’yorlar va xulq-atvor qoidalarini o’zlashtirish jarayoni. Ijtimoiylashuv – bu butun hayot davomida davom etadigan doimiy jarayon. Maktabgacha yoshdagi bolalikda bu birinchi navbatda ijtimoiy hayot normalarini o’zlashtirishdir.Bolaning ijtimoiy rivojlanishida etakchi o’rinni o’z xalqining axloqiy qadriyatlarini o’zlashtirish va keyinchalik umuminsoniy axloqiy qadriyatlarni bilish va egallash egallaydi. Ijtimoiy taraqqiyot bilan chambarchas bog’liq maktabgacha yoshdagi bolalarning axloqiy tarbiyasi.Maktabgacha yoshdagi bolalarning axloqiy xulq-atvori tajribasi kattalar bilan muloqot jarayonida shakllanadi va tengdoshlari bilan turli xil qo’shma tadbirlar va munosabatlarda mustahkamlanadi.Maktabgacha yoshdagi bolalarning yuqori sezuvchanligi, asab tizimining plastikligi tufayli oson o’rganish muvaffaqiyatli bo’lish imkoniyatlarini yaratadi axloqiy tarbiya va shaxsning ijtimoiy rivojlanishi.Maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy tarbiyalashning etakchi vazifasi insonparvarlik munosabatlarini tarbiyalashdir. Ushbu munosabatlar shakllanishi uchun axloqiy tarbiyaning tarkibiy qismlarini bilish zarur. Bu birinchi navbatda axloqiy ongni, axloqiy his-tuyg’ularni, axloqiy xulq-atvorning ko’nikmalarini va odatlarini shakllantirishdir. Axloqiy tarbiya tizimida ushbu tarkibiy qismlar birdamlikda namoyon bo’ladi.Shaxsiyatning axloqiy va ijtimoiy rivojlanishi bolalar axloqiy munosabatlarga kirishish jarayonida sodir bo’ladi. Maktabgacha yoshda allaqachon ushbu munosabatlar kattalarning ma’lum qoidalari, ko’rsatmalari va talablari asosida qurilgan.Axloqiy tarbiya jarayoni, biz allaqachon aytib o’tganimizdek, bola shaxsining ijtimoiy rivojlanishidan tashqarida mumkin emas. Fuqarolik, mehnatsevarlik, muomala va xulq-atvor madaniyati asoslarini tarbiyalash – bularning barchasi maktabgacha yoshda, agar bolalar kattalar va tengdoshlari bilan munosabatlarda faol ishtirok etsa va o’zlarini baholashni va bilishni o’rgansalar, mumkin.Yoshlik davrida bolalar oilada kattalar bilan, do’stlari va qarindoshlari davrasida, bolalar bog’chasida muloqot qilishlari kerak – bu kognitiv aloqa deb ataladigan asr. O’yin davomida, sayr paytida bolalar ko’p savollar berishadi.Bolalar uchun kattalar hamma narsani biladigan, barcha savollarga javob beradigan va kerakli ma’lumotlarni beradigan odamdir. Kichikroq maktabgacha yoshdagi bola uchun kattalar shubhasiz hokimiyatdir va bolalar ularga so’zlar va xatti-harakatlar bilan taqlid qilishga harakat qilishadi. Bu yoshda ular nusxa ko’chirishga moyil. O’rta va katta maktabgacha yoshdagi oddiy muloqot va kattalar xatti-harakatlarini nusxalash endi bolani qoniqtirmaydi, u hamkorlik, birgalikdagi faoliyat va ushbu faoliyatda ma’lum natijaga erishishni xohlaydi. 6-7 yoshdan boshlab, bola hisob-kitob qilishni xohlaydi, uning fikrlarini diqqat bilan tinglaydi, uning muvaffaqiyatsizliklariga hamdard bo’lgan kattalarga sezgir.Kattalar va maktabgacha yoshdagi bolalar o’rtasidagi aloqa oson emas. Bolani haqiqiy dunyo bilan tanishtirish, uning qiziqishlarini qondirish asosan kattalarning xatti-harakatlariga bog’liq.Boshqacha qilib aytganda, kattalar bolaning ijtimoiy rivojlanishiga yordam berishi kerak. Bolalarning axloqiy tarbiyasida va ularning ijtimoiy rivojlanishida bir xil ahamiyatga ega tengdoshlari bilan muloqot.Bolalik dasturida “Bolalar orasida bola” deb nomlangan maxsus bo’lim mavjud. Bu erda tarbiyachi uchun maktabgacha yoshdagi bolalar o’z tengdoshlarining kayfiyatini tushunishni, zaiflarni qanday himoya qilishni va himoya qilishni bilishni va bolalarga g’amxo’rlik qilishda yordam berishni o’rganishlari muhimdir. Asosiy narsa – bolalarga nima uchun bolalar bog’chasida, keyin esa maktabda ba’zi qoidalarga rioya qilish kerakligini tushunishga o’rgatish. Katta maktabgacha yoshda, tengdoshlari bilan munosabatlarda bolalar xayrixohlik, sezgirlik, g’amxo’rlik va o’zaro yordamga tayyor bo’lishlari kerak. Kattalar va tengdoshlar bilan o’zaro munosabatlar jarayonida bolaning ijtimoiy rivojlanishi ham faolroq bo’ladi. U o’zini qadrlashni, o’zini o’zi bilishni o’rganadi.Maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy tarbiyalash ko’proq bog’liqdir dan hissiy soha bola, uning tajribalari.Chagrin va quvonch, zavq va xijolat – bularning barchasi maktabgacha yoshdagi bolalarga xosdir. Shu sababli, bolalarning axloqiy tarbiyasi va ijtimoiy rivojlanishi adabiyotlardan, filmlardan yorqin misollarni talab qilishi, bolalarning ertaklarni tayyorlashda, qo’g’irchoq teatrini yaratishda ishtirok etishi va hokazolarni talab qilishi tabiiydir va hokazo. Bunday tadbirlarda bolalarda paydo bo’ladigan axloqiy tuyg’ular qo’shma faoliyat uchun o’ziga xos turtki bo’lib xizmat qiladi. Bolalar va kattalar, ijobiy axloqiy munosabatlarni shakllantiradi.Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy rivojlanishi va ularni axloqiy tarbiyalash bilan bog’liq o’z vatanining madaniyati,uning o’tmishi va hozirgi kuni. Vatanga, uning madaniy merosiga bo’lgan muhabbatni tarbiyalash, avvalo, ayrim tarixiy voqealarga qiziqishni shakllantirishni, o’z xalqining madaniy merosiga hurmat tuyg’usini tarbiyalashni nazarda tutadi. Ushbu ish bolalarning yoshi va ularning hayotiy tajribalarini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. Vatan haqidagi she’rlar, qo’shiqlar, tarixiy mavzudagi hikoyalarni o’qish, dostonlar – bularning barchasi fuqarolik tarbiyasiga, o’z xalqining urf-odatlarini tushunishga yordam beradi.Axloqiy tarbiya eng samarali tarzda amalga oshiriladi turli xil turlari faoliyat, chunki bolaning faoliyatidagi ishtiroki xarakter xususiyatlari va shaxsiyat xususiyatlarini shakllantirishda iz qoldiradi. Tarbiyachining xulq-atvori, uning bolalarga munosabati, unga qo’yiladigan talablar bolaning shaxsiyatini shakllantiradi va bola shaxsiyatining umumiy yo’nalishi nihoyatda muhim – u yaratuvchi, faol faol yoki iste’molchi, o’zi uchun har kimdan iloji boricha ko’proq narsani olishga intiladigan egoist sifatida o’sadi.Bolalarni axloqiy tarbiyalash mazmunini rejalashtirishda yosh guruhlari, tarbiyachi bolalarda qanday axloqiy fazilatlarni tarbiyalaydi, bir vaqtning o’zida qanday vosita va usullarni qo’llaydi, deb o’ylaydi. Shunday qilib, maqsadga muvofiqlikni oshirishda tarbiyachi bolalarni o’z faoliyati uchun maqsad qo’yishga o’rgatadi, so’ngra bolalarga ushbu maqsadga qanday erishish kerakligini aytadi, vazifani bajarish uchun namuna keltiradi, bolalar bilan birgalikda maqsadga erishish yo’llarini belgilaydi. Asta-sekin, bolalar mustaqil ravishda o’yin maqsadi, tirik burchakda ishlash maqsadi va boshqalarni belgilashni o’rganadilar.Maktabgacha yoshdagi bolalarga kamtarlik o’rgatiladi, chunki bolalar ko’pincha o’zlari va ota-onalari haqida maqtanish, xayol qilishni yaxshi ko’radilar. O’qituvchi esa bolaga uning imkoniyatlarini, faoliyati natijalarini tanqidiy baholashga yordam beradi, bolalarni kuchli va kuchsiz tomonlarini to’g’ri baholashga o’rgatadi.Ijobiy axloqiy fazilatlarning shakllanishi tarbiyachilarning maqsadga muvofiq izchil ishlarining natijasidir. O’rnatilgan nomaqbul fazilatlarni engish uchun ishlash uchun katta sabr-toqat talab etiladi.Bolaning yomon xulq-atvorining sabablari boshqacha: bola oilada buziladi va aksincha, unga etibor berilmaydi; bolaga bo’lgan haddan tashqari muhabbat, uning har bir istagining zudlik bilan bajarilishida va bolani doimiy ravishda jazolashda, oilada bir xil talablarning etishmasligi va ularni taqdim etish tartibida namoyon bo’ldi. O’qituvchi kuzatuvlar, ota-onalar bilan suhbatlar va maxsus diagnostika yordamida bolaning o’zini tutish normasidan chetga chiqish sabablarini aniqlaydi, yo’llarini belgilaydi tarbiyaviy ishlar u bilan bunday bolaning barcha ijobiy ko’rinishlarini diqqat bilan kuzatib boradi va maqtash, rag’batlantirish, ishonch va boshqalar tizimidan foydalanadi.Shunday qilib, bolalarning axloqiy tarbiyasi va ijtimoiy rivojlanishi maktabgacha yosh ko’p qirrali jarayon bo’lib, uni amalga oshirishda tarbiyachilar va barcha maktabgacha ta’lim muassasalarining ijodiy yondashuvini talab qiladi.Barcha ota-onalar o’sib-ulg’aygan farzandining tengdoshlari bilan muloqotda muvaffaqiyatli bo’lishini orzu qiladilar. Zero, aynan muloqot orqali bolalarda jamiyatdagi fe’l-atvor, xulq-atvor turi yotadi va shaxsiyat shakllanadi. Shuning uchun ijtimoiy moslashuv maktabgacha yoshdagi bolalar uchun juda muhimdir. Har qanday jamoaga kelganda, odamlarga odatlanib qolish va o’zlarini “ochib berish” uchun vaqt kerak, bolalar esa ularning rivojlanishiga bevosita ta’sir ko’rsatadigan jamoada yashashni o’rganadilar.Bolaning ijtimoiy xususiyatlariMaktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy rivojlanishi bolalar tomonidan jamiyatda qulay yashashga yordam beradigan jamiyatning qadriyatlari, urf-odatlari va madaniyatini, shuningdek, shaxsning ijtimoiy fazilatlarini o’zlashtirish jarayonini o’z ichiga oladi. Ijtimoiy moslashuv jarayonida bolalar ma’lum qoidalar asosida yashashni o’rganishadi va xulq-atvor normalarini hisobga olishadi.Muloqot jarayonida bola unga eng yaqin muhiti: ota-onalar, bolalar bog’chasi o’qituvchilari va tengdoshlari tomonidan ta’minlanadigan ijtimoiy tajribani egallaydi. Ijtimoiy kompetensiya bolaning faol muloqot qilishi va ma’lumot almashishi tufayli erishiladi. Ijtimoiy jihatdan moslashmagan bolalar ko’pincha boshqa odamlarning tajribalarini rad etishadi va kattalar va tengdoshlari bilan aloqa qilishmaydi. Bu kelajakda madaniy ko’nikmalar va zarur ijtimoiy fazilatlarni o’zlashtirmaslik sababli antisosial xatti-harakatlarga olib kelishi mumkin.Har qanday faoliyatning maqsadi bor va bolaning maqsadga erishish qobiliyati unga o’ziga ishonch bag’ishlaydi va uning vakolatlari to’g’risida tushuncha beradi. Ahamiyatni anglash jamiyatni baholashni bevosita aks ettiradi va uning qadr-qimmatiga ta’sir qiladi. Bolalarning o’zini o’zi qadrlashi ularning ijtimoiy salomatligi va xulq-atvoriga bevosita ta’sir qiladi.Bolalarning ijtimoiy tajribasini shakllantirish usullariBolaning shaxsiyati uyg’un rivojlanishi uchun bolalarning ijtimoiy rivojlanishi ajralmas pedagogik tizimga asoslangan bo’lishi kerak. Bolaning ijtimoiy mavqeini shakllantirishga ta’sir qiluvchi usullarga quyidagi tadbirlar kiradi:Shunday qilib, bolalarning ijtimoiy rivojlanishi uchun sharoit yaratishda ularga nafaqat ijtimoiy tajribani bilim va ko’nikma shaklida o’tkazish, balki ichki salohiyatni ochib berishga ko’maklashish zarur.

Download 51.25 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling