Kurs ishi mavzu: Mass-spektrometrik analiz usullari. Kurs ishi rahbari: Mamurova M. M. Andijon – 2023 Mundarija Kirish I bob. Mass-spektrometrik metodining mohiyati

Alanga spektrofotometriyasi yoki alanga fotometriyasi emission spektral analizning bir turi bo‘lib, tekshirilayotgan modda elementlarining zaifroq qo‘zg‘atish manbalari ta’sirida hosil bo‘luvchi emission spektrlarini tekshirishga asoslangan. Bu usul tekshiriluvchi namunada, asosan, ishqoriy va ishqoriy – yer metallar, shuningdek, galliy, indiy, talliy, qo‘rg‘oshin, marganes, mis singari metallarning miqdori haqida fikr yuritishga imkon beradi.
Atom-adsorbsion spektrofotometrik analiz usuli alanga gazlarida metall erkin atomlarining shu elementga xos to‘lqin uzunligidagi yorug‘lik energiyasini yutishiga asoslangan. Bu usulda emission alanga fotometriyasi usulida aniqlab bo‘lmaydigan surma, vismut, selen, rux, simob kabi elementlarni aniqlash mumkin.
Adsorbsion spektroskopiya moddalarning har biriga xos bo‘lgan yutish spektrlarini o‘rganishga asoslangan. U quyidagi usullarga bo‘linadi:
Spektrofotometrik usul spektrning ultrabinafsha, ko‘rinuvchi va infraqizil sohalarida muayyan to‘lqin uzunlikda yorug‘lik yutilishini o‘lchashga asoslangan.
Fotokolorimetrik usul spektrning ko‘rinuvchi sohasida nur yutilishini yoki yutilish spektrini aniqlashga asoslangan. Analizning lyuminessent yoki fluoressent usulida moddalar ultrabinafsha nurlar bilan nurlantirilganda ulardan tarqaluvchi ko‘rinuvchi nurlarning intensivligi (fluoressensiya) aniqlanadi.
Turbodimetriya rangsiz suspenziyaning qattiq zarrachalariga yutiladigan nurning intensivligini o‘lchashga asoslangan.
Nefelometriya suspenziyaning qattiq zarrachalari tomonidan qaytarilgan yoki sochilgan nurning intensivligini o‘lchashga asoslangan.
Sindirish koeffitsientini o‘lchashga asoslangan refraktometrik usul, qutblanish tekisligining aylanishini o‘rganishga asoslangan polyarometrik usullar ham optik analiz usullariga kiradi.
Molekular-absorbsion spektroskopiya
Analizning molekular-absorbsion spektroskopiya usullari elektromagnit nurlanishning optik qismini moddalarning molekulalari (yoki ionlari) tomonidan yutilishini o‘lchashga asoslangan.
Kvant nur – hv ning yutilishida zarrachalar juda yuqori energetik holatga o‘tadi. Agar emission spektroskopiyada atom yoki ionlar qo‘zgalgandagi nurlanishga e’tibor berilgan bo‘lsa, absorbsion spektroskopiya usulida kvant nurni tanlab yutish jarayoniga e’tibor beriladi.Optik diapazon sohasiga, o‘lchash usuliga, o‘lchanuvchi nurlanish dastasining kengligiga qarab molekular-absorbsion usullar quyidagilarga bo‘linadi: kolorimetriya, fotokolorimetriya, spektrofotometriya va boshqalar.
Kolorimetriya so‘zi ikkita lotin so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, color– rang, metreo – o‘lchash, ya’ni rang intensivligini o‘lchash ma’nosini bildiradi. Kolorimetrik analiz usulida aniqlanishi zarur bo‘lgan komponent biror reaktiv bilan o‘zaro ta’sirlashuvi natijasida eritmada rangli birikmaga aylanadi. Hosil bo‘lgan rangning intensivligi (och-to‘qligi)dan foydalanib aniqlanayotgan komponentlarning miqdori to‘g‘risida xulosa qilinadi. Bu usul tekshirilayotgan modda tomonidan to‘lqin uzunligi qat’iy aniq biror songa teng bo‘lgan nurlarning yutilishiga asoslanadi.
Har xil turdagi nurlanishning to‘lqin uzunligi ham har xil bo‘ladi. Agar nurlanish faqat bir to‘lqin uzunligida xarakterlansa, u monoxromatik nurlanish deb ataladi. Bir qancha to‘lqin uzunligidan iborat nurlanish polixromatik deyilib, u hosil qiluvchi nurlarga ajralishi mumkin.