Kurs ishi mavzu: zamonaviy jahon xo`jaligi sub`ektlari va mamlakatning jahon iqtisodiyotidagi o`rnini tavsiflovchi ko`rsatkichlar tizimi

Reyting	Davlat
Indeks
1	Швей­цария	90.79
2	Нидер­ланды	90.68
3	Бельгия	90.46
4	Швеция	89.44
5	Велико­британия	89.39
6	Германия	88.83
7	Австрия	88.56
8	Дания	87.96
9	Финлян­дия	87.70
10	Франция	87.69
132	Узбеки­стан	52.40

3-Jadval. Davlatlarning globallashtirish indeksi bo'yicha reyting.³
II BOB. ZAMONAVIY GLOBALLASHUVNING IJOBIY TAMONI VA MUAMMOLARI.
2.1 Globallashuvning ijobiy va salbiy tomonlari.

Hech shubha yo'qki, globallashuv zamonaviy hayotning ajralmas qismiga aylandi. Ko'pchilik bu dunyoga zararli ta'sir ko'rsatadi, deb o'ylaydi, boshqalari esa bu nuqtai nazarga qo'shilmaydi.

Menimcha, globallashuv odamlar hayotiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Birinchidan, ular tovar, pul va g'oyalarni har qachongidan ham tezroq va arzonroq ayirboshlashlari mumkin, chunki bugungi kunda turli mamlakatlar o'rtasida uzatish juda yaxshi rivojlangan. Ikkinchidan, odamlar va tashkilotlar ishlash va o'zaro bog'lanish imkoniyatiga ega. Shunday qilib, ko'plab mamlakatlar bir-biriga yaqinlashmoqda. Nihoyat, iste'molchilar uchun kengroq bozor va tanlash erkinligiga ega bo'lish foydalidir.
Globallashuvning ijobiy tomonlari:

• 
  Jahondagi xalqlarning tinchlik uchun kurashi;
  
• 
  Turli hil mamlakatlarning iqtisod-siyosat, fan-texnika, madaniyat, ta’lim va boshqa sohalardagi xamkorlik;
  
• 
  Qurollanish poygasiga qarshi kurash;
  
• 
  Terrorizm va giyoxvandlikka qarshi kurash;
  
• 
  Yuqumli kasalliklar epidemiyalariga qarshi kurash;
  
• 
  Tabiiy ofatlar ya’ni zil-zila, suv toshqinlari, yong‘inlar, vulqon otilishi, sunami va boshqalardan zarar ko‘rgan aholiga boshqa mamlakatlarning beg‘araz yordami. Biroq, globallashuv odamlarga foydadan ko'ra ko'proq zarar keltiradi deb o'ylaydiganlar ham bor. Ularning fikriga ko'ra, bu ishsizlikka sabab bo'ladi, chunki mamlakatlar o'z fabrikalarini arzonroq ishchilarni olish mumkin bo'lgan joylarga ko'chirishadi. Bundan tashqari, turli madaniyatlarning o'ziga xosligi kompaniyalar va ularning brendlari bilan almashtiriladi.
  

Shunga qaramay, men bu bayonotlarga qo'shila olmayman. Agar inson yaxshi ta'lim va yuqori malakaga ega bo'lsa, u yirik xalqaro korporatsiyalarda yuqori maoshli ishga kirishi mumkin. Bundan tashqari, mamlakatlar o'rtasidagi yaqin hamkorlik ularga boshqa madaniyatlarni yaxshiroq bilishga va o'z mahsulotlarini dunyo bo'ylab tarqatishga yordam beradi. Turli madaniy an'analarning, iqtisodiyotning, siyosiy tizimning, dinning o'ziga xos xususiyatlarining global uyg'unligi - bu globallashuv. Globallashuv - bu turli xalqlarning haqiqiy yaqinlashishi, aslida ularning ko'p darajalarda birlashishi. Tanganing bir tomonida integratsiya, o'zaro kirish va madaniy boyitish. Boshqa tomondan, globallashuv birlashishga - ya'ni bir-biriga o'xshash yagona tizimlarni yaratishga olib keladi.
Globallashuv - ijobiy yoki salbiy, yaxshi yoki yomon, yaxshi yoki yomon? Jahon rasmiylari bahslashmoqda va bahslashmoqda, ammo hamma bu jarayon insoniyat tarixida tabiiy va tsiklik ekanligini tan oladi, chunki global integratsiya tendentsiyalari hatto Buyuk Aleksandr Makedonskiy va Rimliklarning global imperiyalarini yaratish davrida ham sezilgan.
Globallashuvning asosi odatda iqtisodiyotdir. Oldin bir-biridan ajratilgan xalq va davlatlarning iqtisodiy tizimlari jahon bozoriga, umumiy tizimga kiritiladi. Albatta, butun xalqlarning madaniyati, turmush tarzi, diniy qarashlari o‘zgarmoqda. Bularning barchasini oddiy misol bilan kuzatish mumkin. Agar qariyb yetmish yil oldin yopiq yapon jamiyatida odamlar kimonodan boshqa kiyimlarni deyarli bilishmagan bo'lsa, hozirda Evropa va Amerika uslublari yapon jamiyatini butunlay bosib oldi. Jinslar, korsetlar, ayollar shim kostyumlari - bularning barchasi butunlay o'zgardi va tashqi ko'rinish yaponlar va ularning munosabati.
Globallashuv butun insoniyatning yangi ixtirolar, ilg'or texnologiyalar va bilimlardan foydalanishini osonlashtiradi, taraqqiyot va ijodkorlikdagi taqiq va cheklovlarni olib tashlaydi. Ammo shu bilan birga, Suriyadagi urush xuddi shu Rossiya yoki uzoq Argentina iqtisodiyotiga sezilarli ta'sir ko'rsatishi mumkin. Kuchli Amerika yoki transmilliy korporatsiyaning har qanday mamlakat bozoriga yirik moliyaviy in'ektsiyalari bilan bostirib kirishi bu mamlakatning kichik biznesini yo'q qilishi, kichik ishlab chiqaruvchilarga, oddiy fermerlarga va hokazolarga qattiq zarba berishi mumkin. Zaif mamlakatlar va iqtisodlar ko'pincha bir muddat sun'iy ravishda oshirib yuborilgan moliyaviy yirtqichlarga berilib ketadi.
Har qanday global jarayon suiiste'mol qilinishi mumkin. Globallashuv sharoitida bu ko'pincha iqtisodiy jihatdan eng rivojlangan davlatlarning kam rivojlangan davlatlarning ichki siyosatiga aralashuvi, ya'ni o'z davlatlarining suverenitetini haqiqatda tenglashtirishdir. Bu esa ushbu davlatlarning milliy iqtisodiyotlarining beqarorligiga, siyosiy qarama-qarshiliklarga, ijtimoiy portlashlarga olib keladi. Jahon iqtisodiy va siyosiy tizimida "zaif bo'g'in" mavjudligi umuminsoniy tizimdagi muammolarni keltirib chiqaradi.
Globallashuvning salbiy tomonlari:
Ekologik muammolar ya’ni ozon teshiklari er xaroratining oshib borishi, o‘rmonlarining kamayishi, ya’ni cho‘l va saxrolarning paydo bo‘lishi, orol dengizi fojiasi va boshqalar;
· Turli mamlakatlarga kasallik epidemiyalarini tarqalishi, ayniqsa OITS;
· Terrorizm va giyoxvandlikning oshishi;
· Ommaviy ma’naviyat tahdidi.
· Qurol va giyoxvand moddalar savdosining kengayishi va boshqalar.
Inson va insoniyat hayotining har bir davri, yili, kuni, daqiqalari o`z qadr qimmati, ma`nosi va murakkab muammolariga ega. Lekin bugungi kunda insoniyat boshdan kechirayotgan davr mutloq o`zgacha , mislsiz murakkab va ziddiyatli. CHunki, ayni shu davrga kelib insoniyat hayotida muayyan bir davr o`z xotimasiga etib, yangi davr boshlanayotganini ko`rsatadigan misli ko`rilmagan o`zgarishlar sodir bo`lmoqda, butun insoniyat taqdiriga bevosita ta`sir etuvchi murakkab va keskin muammolarni echish zarurati vujudga keloqda. Bu davr muammolarining murakkab o`ziga xosligi shundaki, unda nafaqat ayrim mamlakatlar, davlatlar, mintaqalarning ayrim siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va b. muammolari va xatto nafaqat G`arb yoki SHarq tsivilizatsiyalariga oid umumiy muammolar, balki butun insoniyatga va uning hayotining barcha tomonlariga oid murakkab va umumbashariy muammolar keskin ko`ndalang bo`lmoqda. Bugungi kunda butun insoniyat hayoti va mamoti masalasini qamrab olgan global muammolar misli ko`rilmagan dolzarbligi va keskinligi bilan maydonga chiqarkan, bu vaziyat avvalo G`arb va SHarq tsivilizatsiyalari ma`anaviy qadriyatlarini davr tarozusiga qo`yilmoqda.
Masalaning behad keskinligi va dolzarbligi atrof tabiatda sordir bo`layotgan inqirozli ahvolda (katastrofalarda) ham, siyosiy alg`ov-dalg`ovlarda ham, ijtimoiy va iqtisodiy krizis vaziyatlarida ham, kichik bir oilaning bola tarbiyasi yoki sog`liq bilan bog`liq muammolarida ham har qadamda ochiq-oydin namoyon bo`lmoqda. Bunday sharoitda harqanday inson oxirzamon haqida, o`z hayotining ma`no va maqsadi haqida chuqur o`yga tolishi tabiiy. Bunday sharoitda, kema xalokatga uchrayotgan xolatida bo`lgani kabi ko`pchilik taxlikada, o`zini har yoqqa urmoqda. Kimdir o`z vaandoshlarni qullikka sotib bo`lsa ham, jon jahdi bilan boylikka intiladi. Zero nazarida uni faqat boylik qutqaradi. Kimdir zo`r berib hukmronlik martabalari bo`ylab tinimsiz yuqoriga ko`tarilish yo`lini izlaydi. Go`yo yuqori martabaning mas`uliyati kamday. Kimdir maishatga intiladi. Kimdir bu sharoitdan qutulish yo`lini topa olmay, tushkunlikka tushadi, xastalanadi. Lekin mamlakat
hayoti uchun jiddiy mas`uliyat hissini tuygan davlat rahbariyatining, chin ma`nodagi ziyolilarning, avvalo, faylasufning boshqalar tutgan yo`ldan borishga haqi yo`q. Zero , faylasuf chindan ham faylasuflikka da`vo qilsa, u yashash hikmatini, ya`ni to`g`ri yo`lni bilgan va boshqalarga uni ko`rsata oladigan odam hisoblanadi.

3-Rasm. Dunyo bo’yicha YAIM hajmi.⁴
Globallashuv hodisasiga kim qanday (ijobiy yoki salbiy) munosabatda bo`lishidan qat`iy nazar bu jarayon hozirgi davrda avj olmoqda va ijtimoiy munosabatlarda o`z aksini topmoqda. SHunga qaramasdan har qanday ongli inson globallashuvning ma`no va mohiyati nimada, globallashuv inson va insoniyatga nima beradi, bu uning kelajak taqdiriga qanday ta`sir etadi, globallashuvning mevasi bo`lgan umumbashariy tartibsizlanish (xaos) sharoitida inson, jamiyat, davlatlar to`g`ri yo`lni qanday topishi mumkin kabi savollarga tinimsiz javob izlashiga to`g`ri kelmoqda CHunki , bu jarayon ham yaratish, ham vayronkorlik keltiradigan ziddiyatli jarayon ekani endilikda yuzaki qarashdayoq ko`rinib turipti.
Agar bu globallashuv dunyoda har biri o`z qonuniy “men”iga ega bo`lgan tengxuquqli millatlarlarning hamjihat YAgona Umumiy Fikri , YAgona Umumiy Ezgu tuyg`ulari, YAgona Umumiy Irodasining shaklanishi yo`lidan ketayotgan bo`lsa, u holda insoniyat, qanchalar qiyin bo`lsa hamki, unga shaksiz shubhasiz va tinimsiz intilishi joiz. Zero bu YAgona ilohiy hikmatning idealidir. Lekin, jahon ijtimoiy sahnasida namoyon bo`layotgan hozirgi hodisalar - rivojlangan mamlakatlar olib borayotgan globallashuv siyosatining rivojlanayotgan mamlakatlarga etkazayotgan turli zararlari, ularning ikkiyuzlamachiligi, xususan, yordam berish bahonasida ularning tovar va resurs bozorlarini ochishga majbur qilib, o`z bozorlarini esa yopiq saqlashlari, umuman, jahon savdo tizimidagi barcha adolatsizliklar hozirgi globallashuv yuqorida nazarda tutilgan yuksak ma`nodagi globallashuv emas, balki buning aksi - tor manfaatparastlardan tashkil topgan egoelitar guruhning butun dunyo boyligiga ega bo`lishga intilishi yo`lida dunyo xalqini eng boylar va eng qashshoqlarga ajralib ketishiga, qashshoqlarga nisbatan “oltin milliard” genotsid siyosatining olib borilishida, milliy o`zlik o`rniga xalqaro ziddiyatlar va terrorchilik olovi yondirilayotganida va shu kabi ko`plab hollarda yuz ochayotgan o`ta salbiy jarayon ekanini ko`rsatmoqda.
Ko`pchilik olimlar globallashuvning dastlabki paytlarida masalaning asl mohiyatini yaxshi tasavvur eta olmaganlari uchun globallashuvga erkin savdo yo`lidagi to`siqlarni olib tashlaydigan va barcha milliy iqtisodiyotlarni jamul jam qiladigan (integrallaydigan) ijobiy hodisa deb qaragan edilar. Lekin, bugungi kunda bu globallashuv faqat rivojlangan mamlakatlarga foyda keltirib, rivojlanyotgan mamlakatlarga, ayniqsa, juda kambag`al mamlakatlarga inqiroz olib keluvchi hodisa ekani ma`lum bo`ldi. Bu, rus faylasufi I.I.Belyaevning ta`kidlashicha, globallashuvning keyingi mamlakatlarga nisbatan genotsid quroli bo`lib xizmat qilayotganini ko`rsatadi.
2.2 Globallashuvning zamonaviy muammolari.
Zamonaviylikning global muammolarini hal qilish sivilizatsiyaning keyingi mavjudligi bog'liq bo'lgan muammolar to'plami sifatida tushunish kerak.
Global muammolar zamonaviy insoniyat hayotining turli sohalarining notekis rivojlanishi va odamlarning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, mafkuraviy, ijtimoiy-tabiiy va boshqa munosabatlarida yuzaga keladigan qarama-qarshiliklardan kelib chiqadi. Bu muammolar butun insoniyat hayotiga ta'sir qiladi. Bizning zamonamizning global muammolariga quyidagilar kiradi:
Bu to'plam doimiy emas va insoniyat tsivilizatsiyasi rivojlanishi bilan mavjud global muammolarni tushunish o'zgaradi, ularning ustuvorligi moslashtiriladi va yangi global muammolar paydo bo'ladi (kosmik tadqiqotlar, ob-havo va iqlim nazorati va boshqalar).
Shimol-janub muammosi- Bu muammo iqtisodiy munosabatlar rivojlangan davlatlar bilan rivojlanayotgan davlatlar. Uning mohiyati shundan iboratki, ijtimoiy darajadagi bo'shliqni bartaraf etish uchun iqtisodiy rivojlanish Rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar o'rtasida, ikkinchisi talab yoki rivojlangan mamlakatlar turli xil imtiyozlar, xususan, o'z tovarlarining rivojlangan mamlakatlar bozorlariga kirishini kengaytirish, bilim va kapital oqimini oshirish (ayniqsa, yordam ko'rinishida), qarzlarni bekor qilish va ularga nisbatan boshqa chora-tadbirlar.
Asosiy global muammolardan biri qashshoqlik muammosi. Qashshoqlik deganda ma'lum bir mamlakat aholisining ko'pchiligi uchun eng oddiy va eng arzon turmush sharoitlarini ta'minlay olmaslik tushuniladi. Katta miqyosdagi qashshoqlik, ayniqsa rivojlanayotgan mamlakatlarda nafaqat milliy, balki global barqaror rivojlanishga ham jiddiy tahdid solmoqda.
Dunyo oziq-ovqat muammosi Insoniyat hozirgi kunga qadar o'zini hayotiy oziq-ovqat bilan to'liq ta'minlay olmasligidadir. Bu muammo amaliyotda muammo sifatida namoyon bo'ladi mutlaq oziq-ovqat etishmovchiligi kam rivojlangan mamlakatlarda (to‘yib ovqatlanmaslik va ochlik), rivojlangan mamlakatlarda esa oziqlanish muvozanatining buzilishi. Uning qarori ko'p jihatdan bog'liq bo'ladi samarali foydalanish , ilmiy-texnikaviy taraqqiyot dalada Qishloq xo'jaligi va davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash darajasi.
Global energiya muammosi hozirgi vaqtda va yaqin kelajakda insoniyatni yoqilg'i va energiya bilan ta'minlash muammosi. asosiy sabab global energiya muammosining paydo bo'lishini hisobga olish kerak tez o'sish XX asrda mineral yoqilg'i iste'moli. Agar rivojlangan davlatlar hozirda bu muammoni birinchi navbatda energiya intensivligini pasaytirish hisobiga o‘z talabining o‘sishini sekinlashtirish yo‘li bilan hal etayotgan bo‘lsa, boshqa mamlakatlarda energiya iste’moli nisbatan tez sur’atlar bilan o‘sib bormoqda. Bunga jahon energetika bozorida rivojlangan mamlakatlar va yangi yirik sanoat mamlakatlari (Xitoy, Hindiston, Braziliya) o'rtasida kuchayib borayotgan raqobatni qo'shish mumkin. Bu holatlarning barchasi, ayrim hududlardagi harbiy va siyosiy beqarorlik bilan birgalikda, energiya resurslari darajasida sezilarli tebranishlarga olib kelishi va talab va taklif dinamikasiga, shuningdek, energiya mahsulotlarini ishlab chiqarish va iste'mol qilishga jiddiy ta'sir ko'rsatishi, ba'zida inqirozli vaziyatlarni keltirib chiqarishi mumkin.
Jahon iqtisodiyotining ekologik salohiyati tobora yomonlashmoqda iqtisodiy faoliyat insoniyat. Bunga javob shunday edi ekologik barqaror rivojlanish kontseptsiyasi. Bu dunyoning barcha mamlakatlarini hozirgi ehtiyojlarni hisobga olgan holda, lekin kelajak avlodlar manfaatlariga putur etkazmasdan rivojlantirishni o'z ichiga oladi.
Himoya muhit rivojlanishining muhim qismidir. 70-yillarda. 20-asr iqtisodchilari tushundilar ahamiyati iqtisodiy rivojlanish uchun ekologik muammolar. Atrof-muhitning buzilishi jarayonlari o'z-o'zidan paydo bo'lishi mumkin, bu esa jamiyatni qaytarib bo'lmaydigan darajada yo'q qilish va resurslarning tugashi bilan tahdid qiladi.
Global demografik muammo ikki jihatga bo'linadi: rivojlanayotgan dunyoning bir qator mamlakatlari va mintaqalarida va rivojlangan va o'tish davridagi mamlakatlar aholisining demografik qarishi. Birinchisi uchun yechim iqtisodiy o'sish sur'atlarini oshirish va aholi o'sish sur'atlarini kamaytirishdir. Ikkinchisi uchun - emigratsiya va pensiya tizimini isloh qilish.
Aholining o'sishi va iqtisodiy o'sish o'rtasidagi bog'liqlik uzoq vaqtdan beri iqtisodchilarning tadqiqot ob'ekti bo'lib kelgan. Tadqiqotlar natijasida aholi oʻsishining iqtisodiy rivojlanishga taʼsirini baholashning ikkita yondashuvi ishlab chiqildi. Birinchi yondashuv aholining o'sishi o'sishdan oshib ketadi va shuning uchun dunyo aholisi muqarrar deb hisoblagan Maltus nazariyasi bilan ko'p yoki kamroq bog'liq. Aholining iqtisodiyotdagi rolini baholashning zamonaviy yondashuvi murakkab bo'lib, aholi o'sishiga ta'sir qiluvchi ijobiy va salbiy omillarni ochib beradi.
Ko'pgina ekspertlarning fikricha, haqiqiy muammo aholining o'sishi emas, balki quyidagi muammolar:

• 
  kam rivojlanganlik - rivojlanishda qoloqlik;
  
• 
  dunyo resurslarining tugashi va atrof-muhitning buzilishi.
  

Inson taraqqiyoti muammosi mos keladigan muammodir sifat xususiyatlari zamonaviy iqtisodiyotning tabiati. Postindustrizatsiya sharoitida xodimning jismoniy fazilatlariga va ayniqsa uning bilimiga, shu jumladan uning malakasini doimiy ravishda oshirish qobiliyatiga qo'yiladigan talablar kuchaymoqda. Biroq, sifat xususiyatlarini rivojlantirish ish kuchi jahon iqtisodiyotida juda notekis. Bu borada eng yomon ko'rsatkichlarni rivojlanayotgan mamlakatlar ko'rsatmoqda, ammo ular dunyoni to'ldirishning asosiy manbai hisoblanadi. mehnat resurslari. Bu inson taraqqiyoti muammosining global mohiyatini belgilaydi.
Vaqtinchalik va fazoviy to'siqlarning kamayishi o'zaro bog'liqlikni oshiradi turli tahdidlardan jamoaviy ishonchsizlik holati undan insonni har doim o'z davlati qutqara olmaydi. Bu insonning xavf va tahdidlarga mustaqil ravishda qarshi turish qobiliyatini kuchaytiradigan shart-sharoitlarni yaratishni talab qiladi.
Okean muammosi saqlash muammosi hisoblanadi va oqilona foydalanish uning joylari va resurslari. Hozirgi vaqtda Jahon okeani yopiq ekologik tizim sifatida ko'p marta ortib borayotgan antropogen yukga deyarli bardosh bera olmaydi va haqiqiy tahdid uning o'limi. Shuning uchun Jahon okeanining global muammosi, birinchi navbatda, uning omon qolishi muammosi va demak, zamonaviy insonning omon qolishidir.
Zamonamizning global muammolarini hal qilish yo'llari.
Bu muammolarni hal etish bugungi kunda butun insoniyatning dolzarb vazifasidir. Odamlarning omon qolishi ular qachon va qanday hal qilina boshlaganiga bog'liq. Zamonamizning global muammolarini hal qilishning quyidagi yo'llari ajralib turadi.
Jahon urushining oldini olish foydalanish termoyadro qurollari va tsivilizatsiyaning yo'q qilinishiga tahdid soladigan boshqa ommaviy qirg'in vositalari. Bu qurollanish poygasini cheklash, ommaviy qirg'in qurollari tizimlarini, inson va moddiy resurslarni yaratish va ulardan foydalanishni taqiqlash, yadro qurolini yo'q qilish va hokazolarni nazarda tutadi; yengish iqtisodiy va madaniy tengsizliklar G'arb va Sharqning sanoati rivojlangan mamlakatlari va Osiyo, Afrika va Lotin Amerikasining rivojlanayotgan mamlakatlarida yashovchi xalqlar o'rtasida;
Inqirozni yengish atrof-muhitning misli ko'rilmagan ifloslanishi va kamayishi ko'rinishidagi halokatli oqibatlar bilan tavsiflangan insoniyat va tabiatning o'zaro ta'siri. Tabiiy boyliklar. Bu tabiiy resurslardan tejamkorlik bilan foydalanish va chiqindilarni ifloslanishini kamaytirishga qaratilgan chora-tadbirlarni ishlab chiqish zarurligini taqozo etadi. moddiy ishlab chiqarish tuproq, suv va havo;
Aholi o'sishining pasayishi rivojlanayotgan mamlakatlarda va rivojlangan kapitalistik mamlakatlarda demografik inqirozni bartaraf etish; Oldini olish salbiy oqibatlar zamonaviy ilmiy-texnik inqilob; Alkogolizm, giyohvandlik, saraton, OITS, sil va boshqa kasalliklarga qarshi kurashni nazarda tutuvchi ijtimoiy salomatlikning pasayish tendentsiyasini bartaraf etish.
Zamonamizning global muammolari eng keskin, hayotiy universal muammolar to'plamidir, muvaffaqiyatli yechim bu barcha davlatlarning birgalikdagi sa'y-harakatlarini talab qiladi. Bular keyingi ijtimoiy taraqqiyot, butun jahon sivilizatsiyasi taqdiri hal etilishiga bog'liq muammolardir.
Bularga, birinchi navbatda, quyidagilar kiradi:
yadro urushi xavfining oldini olish;
yengish ekologik inqiroz va uning oqibatlari;
energiya, xom ashyo va oziq-ovqat inqirozlarini hal qilish;
G'arbning rivojlangan davlatlari va "uchinchi dunyo"ning rivojlanayotgan mamlakatlari o'rtasidagi iqtisodiy rivojlanish darajasidagi tafovutni kamaytirish,
barqarorlashtirish demografik vaziyat sayyorada.
transmilliy uyushgan jinoyatchilik va xalqaro terrorizmga qarshi kurash;
Sog'liqni saqlash va OITS, giyohvandlik tarqalishining oldini olish.
yadro urushi xavfining oldini olish;
yengish ekologik inqiroz va uning oqibatlari;
energiya, xom ashyo va oziq-ovqat inqirozlarini hal qilish;


5-Diagramma. Dunyodagi davlatlarning ishsizlik ko'rsatichi bo'yicha ro'yxati.⁵
Bularga, birinchi navbatda, quyidagilar kiradi:
G'arbning rivojlangan davlatlari va "uchinchi dunyo"ning rivojlanayotgan mamlakatlari o'rtasidagi iqtisodiy rivojlanish darajasidagi tafovutni kamaytirish,
barqarorlashtirish demografik vaziyat sayyorada.
transmilliy uyushgan jinoyatchilik va xalqaro terrorizmga qarshi kurash;
Sog'liqni saqlash va OITS, giyohvandlik tarqalishining oldini olish.
Umumiy xususiyatlar global muammolar quyidagilardan iborat:
barcha davlatlar xalqlari manfaatlariga daxldor bo'lgan chinakam sayyoraviy, global xususiyatga ega bo'ldi;
insoniyatni ishlab chiqaruvchi kuchlarning keyingi rivojlanishida, hayotning o'zi sharoitida jiddiy orqaga ketish bilan tahdid qilish;
bartaraf etish va oldini olish uchun shoshilinch echimlar va harakatlar kerak xavfli oqibatlar fuqarolarning hayoti va xavfsizligiga tahdidlar;
barcha davlatlar, butun jahon hamjamiyatining birgalikdagi sa'y-harakatlari va harakatlarini talab qiladi.
Ekologik muammolar:
Ishlab chiqarishning chidab bo‘lmas o‘sishi, ilmiy-texnikaviy taraqqiyotning oqibatlari va tabiiy resurslardan asossiz foydalanish bugungi kunda dunyoni global ekologik halokat xavfi ostida qolmoqda. Hozirgi zamonni hisobga olgan holda insoniyatning rivojlanish istiqbollarini batafsil ko'rib chiqish tabiiy jarayonlar ishlab chiqarish sur'atlari va hajmini keskin cheklash zaruriyatiga olib keladi, chunki ularning keyingi nazoratsiz o'sishi bizni chegaradan tashqariga chiqarishi mumkin, undan tashqarida endi inson hayoti uchun zarur bo'lgan barcha zarur resurslar, shu jumladan, etarli bo'lmaydi. toza havo va suv. Iste'mol jamiyati, bugungi kunda shakllangan, o'ylamasdan va to'xtovsiz resurslarni isrof qilish, insoniyatni global halokat yoqasiga qo'yadi.
So'nggi o'n yilliklarda umumiy holat sezilarli darajada yomonlashdi suv resurslari - daryolar, ko'llar, suv omborlari; ichki dengizlar. Ayni paytda global suv iste'moli ikki baravar oshdi 1940-1980 yillar oralig'ida va ekspertlarning fikriga ko'ra, 2000 yilga kelib yana ikki baravar ko'paydi. Iqtisodiy faoliyat ta'siri ostida suv resurslari tugaydi, kichik daryolar yo'qoladi, katta suv omborlarida suvning tortilishi kamayadi. Hozirda dunyo aholisining 40 foizini tashkil etuvchi sakson mamlakat boshdan kechirmoqda suv tanqisligi.
Aniqlik demografik muammo iqtisodiy va mavhumlikda baholab bo'lmaydi ijtimoiy omillar. Jahon iqtisodiyotini taqsimlashda davom etayotgan chuqur nomutanosibliklar sharoitida o‘sish sur’atlari va aholi tarkibidagi o‘zgarishlar ro‘y bermoqda.Shunga ko‘ra, yirik iqtisodiy salohiyatga ega mamlakatlarda umumiy daraja sog'liqni saqlash, ta'lim, tabiatni muhofaza qilish xarajatlari tabiiy muhit va natijada o'rtacha umr ko'rish rivojlanayotgan mamlakatlar guruhiga qaraganda ancha yuqori.
Davlatlarga kelsak Sharqiy Yevropa Va sobiq SSSR, dunyo aholisining 6,7% istiqomat qiladi, ular iqtisodiy rivojlangan mamlakatlardan 5 barobar ortda qolmoqda. Ijtimoiy-iqtisodiy muammolar, yuqori rivojlangan davlatlar va uchinchi dunyo mamlakatlari o'rtasidagi tafovutning ortib borishi muammosi ("Shimol-janub" muammosi).
Hozirgi zamonning eng jiddiy muammolaridan biri ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish muammolaridir. Bugungi kunda bitta tendentsiya mavjud - kambag'allar qashshoqlashadi, boylar esa boyib ketadi. “Tivilizatsiyalashgan dunyo” (AQSh, Kanada, Yaponiya, davlatlar G'arbiy Yevropa- atigi 26 shtat - dunyo aholisining taxminan 23%) bu daqiqa ishlab chiqarilgan tovarlarning 70 dan 90% gacha iste'mol qiladi.
«Birinchi» va «Uchinchi» olamlar o'rtasidagi munosabatlar muammosi «Shimol-Janub» muammosi deb ataldi. Unga kelsak, bor ikki qarama-qarshi tushuncha: "Janubiy" qashshoq mamlakatlarning qoloqligining sababi "qashshoqlikning shafqatsiz doirasi" deb ataladigan, ular tushib qolgan va hisoblashni boshlamaydilar. samarali rivojlanish. Bu nuqtai nazar tarafdorlari bo‘lgan “Shimol” iqtisodchilarining ko‘pchiligi o‘z muammolariga “janubiy” aybdor, deb hisoblashadi.
Zamonaviy “uchinchi dunyo” mamlakatlari qashshoqligi uchun asosiy javobgarlik aynan “tsivilizatsiyalashgan dunyo”da ekanligi, chunki aynan dunyoning eng boy davlatlarining ishtiroki va diktasi bilan zamonaviy davlatning shakllanishi jarayoni sodir bo'lgan. iqtisodiy tizim, va, albatta, bu mamlakatlar ataylab ko'proq foydali mavqega ega edilar, bu bugungi kunda ularga atalmishlarni shakllantirishga imkon berdi. “oltin milliard” insoniyatning qolgan qismini qashshoqlik tubiga botirdi, zamonaviy dunyoda ishsiz qolgan mamlakatlarning ham mineral, ham mehnat resurslarini shafqatsizlarcha ekspluatatsiya qildi.