Kurs ishi mavzusining dolzarbligi

II.BOB. XIV va XV asrlarda Gʻarbiy Yevropa mamlakatlarida diplomatik munosabatlar
2.1. XIV – XV asrlardagi savdo aloqalari orqali kechgan diplomatik munosabatlar
XI - XIII asrlarda Evropa va Sharq mamalkatlari o‘rtasidagi ko‘p qirrali aloqalar kengaydi va mustahkamlandi. Bunga ham salib yurishlari, ham Genuya, 40 Piza, Venetsiya kabi italyan dengiz respublikalarining savdo faoliyati, hamda Vizantiyaning vositachilik roli imkoniyat yaratib berdi²².
XIII asrning 40 - yillarida Markaziy Evropaga mo‘g‘ullar istilosi xavf soldi. Mo‘g‘ul - tatarlarning ilg‘or otryadlari Adriatikagacha etib bordi. Salib yurishlari va ichki nizolar oqibatida zaiflashgan G‘arbiy Evropa yaqinlashib kelayotgan tahdid oldida ojiz bo‘lib ko‘rinardi. Biroq, ushbu davrga kelib Rusning qarshiligi sababli obdan darmoni qurigan mo‘g‘ullar Qora dengiz bo‘yi va Volga orti dashtlariga burilib ketishdi²³.
XIII asr oxiri - XIV asr boshida Muqaddas Rim imperiyasi xalqaro siyosatda etakchilik rolini o‘ynamasdi. Papalikning qudrati ham pasaydi. Xalqaro siyosatda Angliya, Fransiya, Kastiliya, Aragon kabi mamlakatlar asosiy o‘rinni egallashardi.
O'rta asrlar dunyosida savdo shu darajada rivojlandiki, hatto nisbatan kichik jamoalar ham haftalik bozorlarga kattaroq, ammo kamroq tez-tez bo'lib o'tadigan yarmarkalarga kirish imkoniga ega edilar, bu yerda o'sha davrdagi iste'mol tovarlarining barchasi toʻliq xolda sotilar edi. Bozorlar va yarmarkalar yirik mulk egalari, shahar kengashlari va ba'zi cherkovlar va monastirlar tomonidan uyushtirilar edi, ularga hokimyat tomonidan buning uchun litsenziya berilib, do'kon egalari to'lovlaridan daromad olishga va xaridorlar ijtimoiy xizmatlardan foydalangan holda mahalliy iqtisodiyotni ko'tarishga umid qilishdi . Xalqaro savdo Rim davridan beri mavjud bo'lgan, ammo transport va bank ishlarining yaxshilanishi, shuningdek Shimoliy Yevropaning iqtisodiy rivojlanishi, milodiy IX asrdan yuksala boshlagan edi.
 Masalan, ingliz movuti Flandriyadagi ishlab chiqaruvchilarga juda ko'p miqdorda yuborilgan. Salib yurishlari tufayli venetsiyaliklar o'zlarining savdo manfaatlarini Vizantiya imperiyasi va Levantga kengaytirdilar va yangi moliyaviy vositalar rivojlandi, bu hatto kichik investorlarga ham Yevropani dengiz va quruqlik orqali kesib o'tgan savdo ekspeditsiyalarini moliyalashtirishga imkon berdi²⁴.
Savdo yarmarkalari odatda, har yili yirik shaharlarda o'tkaziladigan keng ko'lamli savdo tadbirlari bo'lib, u erda odamlar o'zlarining mahalliy bozorlaridan ko'ra ko'proq assortimentni topishlari va savdogarlar tovarlarni ulgurji xarid qilishlari mumkin edi. Narxlar ham arzonroq bo'ldi, chunki muayyan tovarlar hamda turli sotuvchilari o'rtasida ko'proq raqobat bor edi. Miloddan avvalgi 12-13-asrlarda Fransiya, Angliya , Flandriya va Germaniyada yarmarkalar gullab-yashnagan, ular uchun eng mashhur joylardan biri Fransiyaning Shampan viloyati edi²⁵.
Iyun va oktyabr oylarida Troyada, may va sentyabr oylarida Sent-Ayoulda, Bar-sur-Obedagi Lentda va yanvarda Lagnida o'tkazilgan yarmarkalar Shampan graflari tomonidan rag'batlantirildi, ular politsiya xizmatlarini ko'rsatdilar va ularga maosh to'ladilar. Jun, mato, ziravorlar, vino va boshqa turdagi tovarlar savdogarlari butun Fransiyadan to'plangan va hatto chet eldan, xususan, Flandriya, Ispaniya, Angliya va Italiyadan kelishgan. Ushbu yarmarkalarning ba'zilari 49 kungacha davom etdi va graflarga sog'lom daromad keltirdi; ularning ahamiyati shunday edi, fransuz qirollari hatto yarmarkalarga boradigan va qaytib kelgan savdogarlarni himoya qilishni kafolatladilar. Shampan vinosi yarmarkalari nafaqat butun Yevropada mashhur bo'ldi, balki ular shampan vinosining xalqaro obro'sining oshishiga katta turtki bo'ldi²⁶.
Berilgan ma’lumotlar shuni koʻrsatadiku xalqaro savdo munosabatlari oʻz-oʻzidan xalqaro aloqalar, diplomatik munosabatlarni yoʻlga qoʻyadi. Chunki savdo aylanmalardagi boj masalalari, savdogarlarning mulkiy havfsizliklari, oʻz tovarlarini erkin sota olish imkoniyatlari muayyan mamlakatlarning talab hamda kelishuvlari asosida yoʻlga qoʻyilgan edi. Tabiiyki yuqorida tilga olingan jihatlar va munosabatlarni tartibga solish oddiy savdogarlar emas, davlat boshliqlari yoxud hukumatni ijro etuvchi shaxs yoki kollegiyalar tomonidan olib borilgan²⁷.
Ilk o'rta asrlarda Yvropada savdo Rimliklar davrida bo'lgani kabi ma'lum darajada davom etdi, yuk tashish O'rta yer dengizining bir chetidan ikkinchisiga, daryolar va suv yo'llari orqali janubdan shimolga va yuk tashish uchun asos bo'lgan . Biroq, bu dastlabki davrda xalqaro savdo hajmi tarixchilar o'rtasida bahsli. Tovarlar, xususan, hashamatli buyumlar (qimmatbaho metallar, otlar va qullar) harakati sodir bo'ldi, ammo qancha miqdorda va pul, ayirboshlash yoki sovg'a almashinuvi bilan bog'liq munosabatlar aniq emas. Yahudiy va suriyalik savdogarlar rimliklar halokatidan keyin qolgan bo'shliqni miloddan avvalgi 7-asrgacha to'ldirgan bo'lishi mumkin, Levant esa Shimoliy Afrika bilan ham savdo qilgan. Ehtimol, xalqaro savdo hali ham faqat elita zodagonlarining ishi bo'lib qolgan va u iqtisodlarni rag'batlantirish o'rniga ularni qo'llab-quvvatlagan²⁸.
Milodiy -asrda xalqaro savdoning aniqroq tasviri paydo boʻla boshlaydi. Vizantiya imperiyasining nominal hukmronligi ostidagi Italiya shahar-davlatlari O'rta er dengizi savdo tarmoqlarini, xususan, keyinchalik Piza va Genuya va Italiyaning janubidagi tegishli portlarni qo'shadigan Venetsiya va Amalfi savdo tarmoqlarini egallashga kirishdilar. Arab dunyosi va Yevropa o'rtasidagi savdo tovarlari qullar, ziravorlar, parfyumeriya, oltin , zargarlik buyumlari, charm buyumlar, hayvonlarning terilari va hashamatli to'qimachilik, ayniqsa ipak edi.. Italiya shaharlari zig'ir, yigirilmagan paxta va tuz kabi matolarni eksport qilishga ixtisoslashgan (dastlab Ispaniya, Germaniya, Shimoliy Italiya va Adriatikadan kelgan tovarlar). Milan kabi muhim ichki savdo markazlari rivojlangan, ular keyinchalik eksport qilish yoki ko'proq shimoliy shaharlarga tovarlarni qirg'oq shaharlariga o'tkazgan. O'rta er dengizi bo'ylab savdo aloqalari arab geograflari asarlaridagi Yevropa portlarining tavsifida va, masalan, Italiyaning janubiy qismlarida topilgan arab oltin tangalarining ko'pligidan dalolat beradi.
Milodiy 10-11-asrlarda Shimoliy Yevropa ham xalqaro miqyosda eksport qilgan, vikinglar oʻzlarining bosqinlari natijasida koʻp sonli qullarni yigʻib, keyin ularni sotishgan. Saksoniya konlaridan kumush , Norvegiyaga Angliyadan don, boshqa yoʻnalishda esa Skandinaviya yogʻochlari va baliqlari olib kelingan. Milodiy 1066 yilda Normanlar Britaniyani bosib olgandan so'ng , Angliya savdo-sotiqni Fransiya va Quyi mamlakatlarga o'tkazdi, mato va vino import qildi va flamand to'quvchilari to'qimachilik ishlab chiqaradigan don va junni eksport qildi .
Italiyaning Venetsiya, Piza va Genuya triosi tobora ko'proq boylik orttirgani sayin, ular o'zlarining savdo chodirlarini yanada kengaytirdilar, Shimoliy Afrikada savdo nuqtalarini o'rnatdilar, shuningdek, Vizantiya imperiyasining ayrim qismlarida savdo monopoliyalarini qo'lga kiritdilar. XII asrda Shimoliy salib yurishlari janubiy Yevropani yana ko'proq qullar bilan ta'minladi. Janubga ham temir, mis kabi qimmatbaho metallar sayohatkirib kelgan. Milodiy 13-asrda savdogarlar yaxshi yo'llar, kanallar va ayniqsa texnologik jihatdan ilg'or kemalardan foyda ko'rganligi sababli, kamroq qimmatli, kundalik tovarlar bilan uzoq masofalarga savdo qilishning guvohi bo'ldi shuningdek, tashish vaqtini qisqartirish, quvvatni oshirish, yo'qotishlarni kamaytirish va xarajatlarni yanada kamaytirish uchun harakat qildilar. Bundan tashqari, tovarlar sotuv joyiga kelganida, ishlab chiqarishda ishlagan yoki o'zlari savdogar bo'lgan o'sib borayotgan shahar aholisi tufayli ko'proq odamlar ortiqcha boylikka ega bo'lishdi²⁹.
Oʻsha davrda xalqaro savdo jadal rivojlanib bordi, chunki ko'plab shahar portlari chet ellik savdogarlarga vaqtincha yashash va o'z tovarlarini sotishga ruxsat berilgan³⁰ xalqaro savdo punktlarini tashkil etdi. Masalan, milodiy 13-asr boshlarida Genuyada 198 nafar savdogar boʻlgan, ulardan 95 nafari flamandlar va 51 nafari fransuzlar edi. Nemis savdogarlari Venetsiyaning mashhur (va hozir ham turgan) Rialto ko'prigida, Londonning Stilyard hududida va Norvegiyadagi Bergenning Tyske brygge kvartalida joylashgan edi. Marsel va Barselonadan kelgan savdogarlar Shimoliy Afrika portlarida doimiy ravishda qarorgoh qurishgan. Iqtisodiy migratsiya shunchalik ko'p bo'ldiki, bu portlar o'z fuqarolarining huquqlarini himoya qilish uchun o'z konsulliklarini ishlab chiqdilar va ularning oziq-ovqat, kiyim-kechak va dindagi o'ziga xos didlarini qondirish uchun do'konlar va xizmatlar paydo bo'ldi .
Milodiy 14-asrning oʻrtalariga kelib, Italiya shahar-davlatlari hatto moʻgʻullar kabi uzoq sheriklari bilan savdo qilardilar, garchi bu global aloqaning kuchayishi istalmagan nojoʻya taʼsirlarni keltirib chiqardi, masalan, Qora oʻlim (milodiy 1347-52 yillar choʻqqisi ) . Italiya savdo kemalarini bosib olgan kalamushlar. Yevropalik kashshoflar - ham diniy, ham tijorat - boshqa yo'nalishga yo'l olishdi va shuning uchun Kabo-Verde orollari portugallar tomonidan milodiy 1462- yilda kashf qilindi va o'ttiz yil o'tgach, Xristofer Kolumb Yangi Dunyoga yo'l ochdi . Keyin, milodiy 1497 yilda Vasko da Gama Hindistonga etib borish uchun Umid burni atrofida dadil suzib ketdi.Shunday qilib, o'rta asrlarning oxiriga kelib, dunyo birdaniga ko'proq bog'langan, bir necha kishi uchun boylik va ko'pchilik uchun umidsizlik keltiradigan joyga aylandi.