Kurs jumisi tema: Fotometriya usilinda metall emeslerdi aniqlaw Mazmuni

Kurs jumistin` maqseti. Analitik ximiya ximiyalıq analizdiń teoriyalıq tiykarları hám usılların uyretedi. Usı pánniń maqseti hám wazıypası studentlerge házirgi zaman Analitik ximiyasınıń teoriyalıq tiykarları, onıń túrli qospa daǵı ionlardı ashıw quramalı qospanıń strukturalıq bólimlerin bir-birinen ajıratıw usılların ayriqsha tárepleri, múmkinshiliklerin kórsetiwden ibarat.
Kurs jumistin' obyekti. Analiz qilinatug'in elementti bul usil jàrdeminde úlken aniqliqta tabiw ushin analiz qilinatug'in eritpeni birdey mug’darda qosimsha qosiw qosiw menen emes, balki birneshe qiyli mug’dardag’i qo’simshalar qosiw menen fotometrlew kerek. Bu usil menen analizni to’mendegishe àmelge asiriw metodikasi usinis etiledi.


I BAP. Àdebiyatlarǵa sholiw
I.1. Fotometrik analiz haqqında ulıwma túsinik
Fotometriya (foto. hàm metriya) — fizikalıq optikanin` dereklerden shıg’ıp, túrli ortalıqlarda tarqalatug’ın hàm deneler menen o’z-ara tàsirlesetug’ın optikalıq nurlanıwdın’ energetikalıq ko’rsetkishlerin úyrenetug’ın bo’limi. Fotometriya fotometrik shamalardı o’lshewdin’ eksperimental usılları hàm quralların tag`ida sol shamalarg’a tiyisli teoriyalıq qag’ıydalar hàm esaplardi o’z ishine aladı. Fotometriyanin` tiykarǵı energetikalıq túsinigi nurlanıw ag’ımı F (, bolıp, onın’ fizikalıq mànisi elektromagnit nurlanıw tasıytug’ın ortasha quwat bolıp tabıladı. Tar màniste fotometriya dep, jaqtiliq shamaları sistemasına tiyisli (kórsetilgenlik, jaqtiliq kúshi, ayqınlıq hám t.b. ) shamalardı o’lshew hàm esaplaw túsiniledi. Fotometrik shamalardın’ nurlanıw tolqın uzınlıg’ına baylanıslılıg’ın hàm energetikalıq shamalardın’ spektral tıg’ızlıqların úyreniw spektrofotometriya hàm de spektroradiometriya mazmunın quraydı. Fotometriyanin` tiykarg’ı nızamın I. Kepler 1604-jıl tariyplegen:
Y_e=1/R (bunda Y_e — jaqtılıq kúshi / bolg’an jaqtılıq dereginen / aralıqtag’ı ko’rsetilgen). Fotometriyani P. Buger eksperimental tiykarlap bergen. Zatlar hàm denelerdin’ fotometrik qasiyetleri o’tkeriw koefficienti t, qaytarıw koefficienti r hám jutıw a menen xarakterlenedi. Bir jiyemnin’ o’zi ushın t+r+a=1 qatinas orınlı. Nurlanıwdın’ jin’ishke dàstesi element arqalı o’tiwinde nurlanıw ag’ımının’ pàseyiwi Buger — Lambert — Ber nızamı arqalı anıqlanadı. Fotometriya usılları astronomiyada spektrnin` túrli diapazonlarında nurlanatug’ın kosmik dereklerdi izertlewde, jaqtılıq texnikasında, signalızaciya texnikasında, astronomiya, astrofizika hàm t.b. de qollanıladı.
Jaqtılıq tolqınları màlim bir qalın’lıqtag’ı element (eritpe) arqalı o’tkende energiyasının’ màlim bir bo’legin element elektronlardın’ shayqalıwına sarplaydı, yag’nıy elementtın’ ishki energiyasın asıradı. Usının’ sebebinen jaqtılıq ag’ımının’ intensivligi elementten o’tkennen keyin màlim mug’darda azayadı, sonday eken jaqtılıq elementda jutıladı. Element (eritpe) elektronlarının’ màjbúriy shayqalıwı yag’nıy jaqtiliqtin’ jutiliwi rezanons jiyliginde júdà intensiv boladı. Bul to’mendegi 1-suwrette keltirilgen. Bug’an jutiliw iymek sızig'i dep ataladı [1].

Element (eritpe) tàrepinen jaqtılıqtin’ jutiliwin jetiliskenin ko’remiz.. Qalın’lıg’ı l - bolǵan elementten tolqın uzınlıg’ı l – bolg’an parallel monoxromatik jaqtılıq ag’ımı o’tip atırg’an bolsın. Bunnan l d elementar qalın’lıqtı ajıratıp alamız (2-súwret).

Elektromagnit nurlar tàsirinde elementtı (nur shıg’arıw, nurni jutıw, tarqatıw, sındırıw, nurdi polyarlandiriw) sıyaqlı optikalıq o’zgesheliklerin o’lshewge tiykarlang’an usıllar analizdi optikalıq usılları dep ataladı. Optikalıq analiz usılları to’mendegishe klassifikaciyalanadı :
a) úyrenilip atırg’an ob'ektke ko’re:
1. Atom
2. Molekulyar spektral analiz
Elektromagnit nurlardıńn’ element menen tàsirlesiwi o’zgesheligine ko’re: Atom-adsorbsion analiz - gaz fazasında element atomlarinin monoxromat nur jutıwı.
Emission spektral analiz - element tàrepinen shıg’arılıp atırg’an nur intensivligi Jalınlı fotometriya – qozg’awtıwshı gaz jalınsı tàsirindegi nur taralıwi. Molekulyar absorbsion - element molekulaları yamasa ionları tárepinen jutilg`an nur mug’darı.
Lyuminessent izzetlewi - lyuminessensiya intensivligin o’lshew
Nefelometrik izzetlewi - dispers sistema shashıp atırg’an nur intensivligi. Turbidimetrik analiz - dispers sistema arqalı o’tken nur intensivligin o’lshew hàm basqalar.
Jaqtiliqtin` jutiliwi Lambert-Buger-Ber nızamına tiykarlanadı. Bul nızamg’a ko’re: jaqtılıqtı jutiliwi jaqtılıq o’tip atırg’an kyuveta qalın’lıg’ına hàm jaqtılıq element konsentraciyasına tuwrı proporsional.
lg J_o / J = k• C• l
A = k• C• l yamasa A = 10 ^{- k• C• l}
A- optikalıq tıg’ızlıq.
J_o- kyuvetag’a kiretug’ın nur intensivligi J - kyuvetaden shıg’ıwshı nur intensivligi.
k- jaqtılıqnı jutiliwi koefficienti ( εm yamasa E% )
S- konsentraciya l- kyuveta qalın’lıg’ı.
Optikalıq tıg’ızlıqtın’ fizikalıq mànisi: kiretug’ın hàm shıg’ıwshı nurlar intensivligi qatnasının’ logarifmi ma`nisine ten’. Nızam qatan’ monoxromatik nur ushın tuwrı keledi. Nızamnan shetleniwinin` sebepleri:
1. Ximiyalıq ten’ salmaqlılıqtın’ jılısıwı ;
2. Polixromatik nur qollanilg`anda;
3. Àsbap buzılg’anlıg’ı àqibetinde bolıwı múmkin [4, 5, 6].