Kurs jumíSÍ tema: “Jáhansha” dástanınıń leksikası orínlaǵAN: Baxawatdinova. Z 5120100 – Filologiya hám tillerdi oqıtıw (qaraqalpaq filologiyası) 3-kurs studenti qabíllaǵAN: Usenova. Q nókis – 2022 Joba: Kirisiw

Óz sózlik qatlam
Hár qanday tildiń sózlik quramınıń tiykarın kórsetetuǵın sózlik qatlam sol tildiń óz sózleri bolıp tabıladı. Olar sol xalıqtıń pútkil rawajlanıwı tariyxı menen birge jasap kiyatırǵan, onıń milliy ózgeshelikleriniń sózlik quramındaǵı tiykarǵı kórinisinen derek beretuǵın leksikalıq birliklerdiń toparınan turadı.Qaraqalpaq tiliniń óz sózlik qatlamı degende biz onıń tiykarǵı tábiyatın kórsetetuǵın,qaraqalpaqlardıń pútkil rawajlanıw tarıyxı menen birge jasap kiyatırǵan sózlik qatlamdaǵı milliy ózgeshelikleriniń tiykarǵı kórinislerinen derek beretuǵın sózleriniń jiynaǵın túsiniwimiz kerek² Máselen: bas, kóz, taw, jer, suw, eshki, ata, ana, sen, men jaqsı, jaman, kók, usaǵan sózler sol óz sózlik qatlamınıń elementlerinen ibarat. Biz usı sıyaqlı qaraqlpaq tiliniń óz sózlik qatlamında bar sózlerden kúndelikli turmıs barısında barqulla paydalanamız. Usı sıyaqlı qaraqalpaq tiliniń óz sózlik qatlamında bar sózler kórkem shıǵarmalarda, hám qaraqalpaq xalıq dástanlarında da kóbirek ushırasadı. “Sálimjan” dástanında da qaraqalpaq tiliniń óz sózlik qatlamına tiyisli sózler jumsalǵan. Mısalı:
Júrgen jeriń qıya tawdıń dalası,
Ashıqlardıń yarǵa jetpey nalası (266-bet).
Esheklerin keltirip,
Júk-jabıwın arttırdı(240-bet).
Tabanını tas qaǵıp
Mańlayinı kún qaǵıp (265-bet).
Bul mısallardaǵı taw, tas, eshek sózleri qaraqalpaq tiliniń óz sózlik qatlamındaǵı sózler bolıp tabıladı.
Házirgi qaraqalpaq tiliniń leksikologiyasında ulıwma túrkiy tiller ushın ortaq wózlik qatlamnıń tiykarın quraytuǵın sózler bir neshe túrlerge bólip qarawǵa boladı. “Sálimjan” dástanıniń sózlik quramında qollanılǵan sózlerdi biz tómendegidey toparlarǵa bólip qarawımızǵa boladı.

Adam músheleri, tuwısqanlıq qarım-qatnaslarǵa baylanıslı sózler
Biz kúndelikli turmısımızda adamlar menen piker alısqanımızda adam múshelerine, tuwısqanlıq qarım-qatnastı bildiretuǵin sózlerden paydalanamız. Bunday sózler “Sálimjan” dástanınıń liksikasında da kóp jumsalǵanlıǵın kóriwmizga boladı. Buni tómendegi mısallar járdeminde kórip ótiwmizge boladı. Mısalı: