Kurs jumíSÍ Teması: Qaraqalpaq tilindegi pısıqlawısh gáp aǵzasın oqıtıw usılları

T А P S Í R М А L А R
1. Kurs jumısınıń teması:__________________________________________
______________________________________________________________
2. Kurs jumısın tapsırıw múddeti: ____________________________________
3. Ádebiyatlardı úyreniwge tapsırma: ________________________________
__________________________________________________________________
4. Qоsımsha tapsırma hám kórsetpeler:_______________________________
_______________________________________________________________
5. Jumıstıń bólimlerin basshıǵa tapsırıw múddeti: _______________________
Jumıstıń ilimiy basshısı: _________________________________________
Student: _____________________________________________________
_________ ________________
(qоlı) (sáne)
Kirisiw
Qaraqalpaq tili Qaraqalpaqstan Respublikasiniń mámleketlik tili bolip, oniń uliwma bilim beretuǵin orta mekteplerde oqitiliwi mámleketlik siyasiy dárejedegi áhmiyetli másele bolip tabiladi.
Ana tilinen bilim beriwdiń mazmunin birinshi áhmiyetli bólegi oqiwshilardiń iyelewi zárúr bolǵan bilimler izbe-izligi bolip esaplanadi. Ana tilinen bilimlerdiń izbe-izligi degende bir-birine tiǵiz baylamsli bolǵan til faktleri, túsinikler, qaǵiydalar izbe-izligi túsiniledi.
Bizge belgili, ásirler dawaminda insaniyat tárepinen toplanǵan barliq til ilimin orta mektep oqiwshisina uyretiwdiń ilaji hám zárurligi de joq. Demek, ana tilinen en zánurli bilimlerdi tańlaw tiykarǵi máselelerdiń biri bolip sanaladi. Sonliqtan oqiwshilardiń sóylew mádeniyatin rawajlandiriw, dúnyaǵa kóz-qarasin qáliplestiriw, átirapindagi bolip atirgan ózgerislerge hár tárepleme baha bere alatuǵin dárejede oqitilip, bilim hám tárbiya beretuǵin bilimlerdi paydali bilimler dep túsinemiz. Solay etip qaraqalpaq tilin oqitiwshi muǵallimler oqitiwdiń jańa turlerin, jańa metodlarin, jana pedagogikaliq texnologiya usillarinan paydalanip, oni turmista qollana biliw mamanliǵin iyelep, ruwxiy hám aǵartiwshiliq tendenсiyalarinin kúsheyiwi, watandi súyiw hám qorǵaw ideyasinda ózbekstanniń jana nizamlarina muwapiq qaraqalpaq tilinin sóz bayliǵin rawajlandiriw. Oqiwshilardiń sawathliǵinin bayip, rawajlanip bariwin basshiliqqa alip, oqitiwdiń mazmunin hár tárepleme jetistiriwdi maqset etedi.
Kómekshi sózler til ilimindegi eń úlken hám quramali temalardiń biri, sonliqtan orta mekteplerde kómekshi sózler 4-klastan baslap oqitilip, tirkewish hám dáneker sózlerdi úyreniwden baslanadi.
Bul kurs jumisimizdaǵi orta mekteplerde kómekshi sózlerdiń oqitiliwi máselesi qaraqalpaq tili metodikasiniń quramali máselelerinen bolip, oni oqitiw muǵallimnen kushli bilimdi, úlken sheberlikti hám uqipliliqti talap etedi.
Kómekshi sózlerdi oqitiw ushin oqitiwshi oqiwshilardiń jas ózgesheligine sáykes usillardi qollaniw arqali oqiwshilarǵa úyretiwi lazim. Pitkeriw qánigelik jumisinda bul talaplar esapqa alinǵan. Bul jumis kirisiw, eki bap, juwmaqlaw hám paydalanǵan ádebiyatlar diziminen turadi.
Birinshi bapta bilim beriwdiń mazmuni haqqinda hám kómekshi sózler oniń túrleri haqqinda toqtap ótilgen.
Ekinshi bapta da jumisimizdiń temasina baylanisli orta mekteplerde komekshi sózlerdiń oqitiliw máselelerine keńnen toqtap ótilgen. Orta mekteplerde qaraqalpaq tili sabaqliqlariniń mazmunin oqiwshilarda óz betinshelikti, erkin sóylew hám pikirlewge úyretiw bolǵanliqtan, jumisimizdiń ekinshi babiniń ekinshi bóliminde janapay hám dánekerlerdi oqitiw máseleleri haqqinda sóz etilgen.
Juwmaqlaw bóliminde biziń pitkeriw qánigelik jumisinda baslawish klasslarda kómekshi sózlerliń oqitiliw máselelerine baylanisli sóz etilgen máselelerge qisqasha jawmaq berilgen.
Bilim beriwdiiv mazmuniniń ekinshi bir bólegi tanlanǵan ilimiy-teoriyaliq bilimlerge sáykes keletuǵin ámeliy kónlikpe hám dárejeler izbe-izligi quraydi. Ilimiy ádebiyatlarda kónlikpe hám dáreje tómendegishe táriplenedi. Kónlikpe insanniń aldaǵi tájiriybeleri tiykarinda belgili bir iskerlik yáki háreketti ámelge asiriw qábileti bolip tabiladi. Dáreje bolsa qanday da bir háreketlerdi orinlaw hám basqariw jaǵdaylariniń avtomatlastiriw bolip tabiladi.
Baǵdarlama hám sabaqliqlar tek oqiwshilardiń ana tilinen biliwi kerek bolǵan til qubilislarin emes, bálkim olardiń ámeliy hám dárejelerin de óz ishine aliwi kerek. Soniń menen birge ana tili muǵallimleriniń aldina qoyilip otirǵan tiykarǵi waziypalardiń- oqiwshilarda duris oqip, oni erkin sawatli pikirley aliw mamanliǵin payda etiw.
Bizge málim, kóp jaǵdaylarda ana tilinen shiniǵiwlar islegende oqiwshilar iyelep atirǵan kónlikpeler, tiykarinan, tildiń grammatikaliq qurilisin úyreniwge qaratiladi, olardiń sóz bayliǵin asiriw, sózden tuwri hám orinli paydalaniw, pikirdi bayanlawdiń sapali jollarin aniqlaw siyaqli paydali ámeliy kónlikpeler bir qansha dáredejede itibardan shette qalip qoyadi. Soniń ushin ana tili baǵdarlamasi oqiwshilardi kóbirek ana tilinen paydali ámeliy kónlikpeler menen qurallandiriwǵa, qaraqalpaq xalqiniń bay til bayliǵinan, milliy úrp-ádetlerinen, dástúderinen paydalanip oqiwshilardiń duris oqip - oni endi, sawatli pikirley aliw mamanliǵin payda etiw. Til bilimlerinen beriletuǵin bilimniń fonetikaliq, grammatikaliq, stilistikaliq túsiniklerdi xaliq awizeki dóretpelerinen, kórkem shiǵarmalardan paydalanip oqitiw arqali oqiwshilarda bilim kónlikpelerin payda etiw, jazba sawatliliǵin rawajlandirip bariwda áhmiyetli máselelerden bolip tabiladi.
Bilim beriwdiń úshinshi bólegi oqiwshilardi dóretiwshilik iskerlik usillarina úyretiw bolip tabiladi. Iskerlik qayta yadqa túsiriw, atap aytqanda doretiwshilik hám dóretiwshilik dárejesinde boliwi múmkiń, oqiwshilardiń tákrarlaw iskerligi úyrenilgen bilimlerin qayta eslew, oni yadtta tiklew, muǵallim tárepinen kórsetilgen yaki sabaqliqta berilgen úlgige qarap orinlawǵa tiykarlanǵan iskerlik bolip tabiladi. Muǵallimge súyeniw yaki úlgige qarap islew balaniń aktivlik dárejesin shegaralaydi. Sebebi, bul jaǵdayda oqiwshi izleniwge zárúrlikti sezbeydi. Ayirim pedagogikaliq ádebiyatlarda aktivliktiń bul kórinisin reproduktiv iskerlik dep te ataǵan.
Orta mekteplerde qaraqalpaq tiliniń máseleleriniń nátiyjeli oqitiliwi keying dawirde oqiwshilardiń til qubilislarin ańsat ózlestiriwine tiykar sanaladi. Sonliqtan biziń kurs jumisimizǵa usi tema saylap alindi.