Laboratoriya biologiyaliq hasildarliqti aniqlaw

8-9 -LABORATORIYA
BIOLOGIYALIQ HASILDARLIQTI ANIQLAW
Biologiyalıq hasıldarlıqtı anıqlaw hám jıyın-terim waqtında ónim óliwsheńligin anıqlaw. Atız sharayatında biologiyalıq hasıldarlıqtı anıqlawdı úyreniw, sonıń menen birge, ónim jıynaw terim waqtında júzege keletuǵın óliwshenlikti aldın alıw.
Hasıldarlıqtı anıqlawda ónimniń ólshem birligi payda bolıwı ushın egisliklerdiń suw sarpın biliw zárúr bolıp tabıladı.
Suw tutınıwınıń jıyındısı (s/ga; t/ga)
Suw tutınıw koyeffisiyenti = ^{_______________________________________________________}
eritilgen biomassa ónimi (s/ga; t/ga)
Mahsulat ıǵallıq menen támiyinleniwine kóre alınatuǵın ónim (HOH) tómendegi formula járdeminde anıqlanadı :

100 ^. w

HOH = ^{______________.} Km = s/ga
Kv
W-mahsulat ızǵar rezervi, mm;
Kv - suw tutınıw koyeffisiyenti (qurǵaqlay biomassaniń hár bir ólshem birligine sarplanǵan suw muǵdarı suw tutınıw koyeffisiyenti dep ataladı )
Km - biomassadagi tavar ónimniń úlesi koyeffisiyenti.
Ósiw hám rawajlanıwdı támiyinleytuǵın turmıs faktorlarına bolǵan mútajlik qanshellilik tolıq qandirilgan bolsa, sol esapqa málim shegaraǵa shekem payda bolıp atırǵan biomassaning hár birligine suw tutınıwı páseyedi.
Ósimlikler ushın zárúrli bolǵan ıǵalıq rezervin anıqlawda tómendegi formuladan paydalanamız :
w = 0, 75. wb + 0, 64. ∑ r - 0, 03. ∑t > 10 0 S + 5, 2 = mm, bunda
w - jemisdor ızǵar rezervi, mm;
wb - topıraqtıń 1 m qatlamındaǵı ıǵalıq rezervi, mm;
∑r - vegetasiya dáwirindegi jawın muǵdarı, mm;
∑t > 10 0 S - vegetasiya dáwirindegi 10⁰C den joqarı bolǵan temperaturalar jıyındısı.
w =0, 75. 130 + 0, 64. 305- 0, 03. 2170 + 5, 2 = 97, 5 + 195, 2 - 65, 1 + 5, 2 = 233 mm
100. w 100x233
HOH = ______________ = ______________ = 62, 1 s/ga
Kv 375

Km=0, 43 bolǵanda tavar ónim ónimi 62, 1 x 0, 40 = 24, 8 s/ga ni quraydı.

Standart ıǵallıq (14 %) esabında alınıwı múmkin bolǵan hasıldarlıq 31,3 s/ga ni quraydı.
100xKm 100x0,40
Km (st) = ___________________ = ______________ = 0, 46, bunda
100 - St N 100 - 14
Km (st) - standart ıǵallıq esabındaǵı tavar ónim úlesi koyeffisiyenti;
St N - standart ıǵallıq, %
TH = 62, 1 x 0, 46 = 28, 5 s/ga
Túsip atırǵan FAR muǵdarı hám jasırın ıssılıqtaǵı suw parlanıw koyeffisiyentini (Ku = 586 kkal/l) bilgen halda mólsherlengen ónimdiń hár bir kg qurǵaqlay biomassasi payda bolıwı ushın zárúr bolǵan suw sarpın (E1) anıqlaw múmkin. 1 kg gúzgı bugdoyning absolyut qurǵaqlay biomassasi fotosintez processinde payda bolıwı ushın quyash energiyasınıń sarpı 4450 kkal ga teń. 1 litr (kg) suwdı bug'lantirish ushın energiya sarpı (ıssılıǵı ) 586 kkal ni quraydı.
FAR den paydalanıw koyeffisiyenti 3, 0 % bolǵanda 1 kg qurǵaqlay biomassaning payda bolıwı ushın 253 litr (kg) suw sarplanadı :
100x q 100x4450 445000
E1 = ________________ = ________________ = ____________ = 253, 1 ≈ 253 litr (kg)
Ku x KFAR 586x 3, 01758

E1 - 1 kg qurǵaqlay biomassaning payda bolıwı ushın suw sarpı ;

q - 1 kg qurǵaqlay biomassaning kaloriyaligi (kkal/kg);
Ku - jasırın ıssılıqtaǵı suw bug'lantirish koyeffisiyenti;
KFAR - FAR den paydalanıw koyeffisiyenti, %.
Mısalımızda gúzgı bugdoyning vegetasiyasi dawamında FAR dıń túsiwi 3, 52 mlrd kkal/ga ni shólkemlesken bolsa hám FAR den paydalanıw koyeffisiyenti 3, 0 % dep alsaq, bunda biomassaning potensial ónimi:

QFAR x KFAR 3, 53x 109x 3, 0

PH = ________________ = _______________________ = 23730, 3 kg/ga ≈ 237, 3 s/ga yamasa tavar
100x q 100 x 4450

yamasa TX = PX. Km = 237, 3. 0, 40 = 94, 9 s/ga tavar ónimdi quraydı.

Bunday biomassani payda bolıwı ushın zárúr bolǵan suw sarpı 2580, 6 t/ga (m3/ga) yamasa gektarına 258 mm jemisdor ızǵar rezervi bolıwın talap etedi.

E = 0, 1. UBIOL. e1 = 0, 1. 94, 9. 253 = 2400, 97 t/ga (m3/ga) ≈ 240
SHundan 233 mm yamasa 2330 m3/ga mikdori tábiyiy yogingarchilik ornına, jetiwmegen kismi bolsa jasalma sugorishlar esabına tugri keledi, yaǵnıy vegetasiya dáwirinde sugorish norması :
2400 - 2330 = 70 m3/ga ni quraydı.
Sonday qılıp, ıssılıq resursları hám FARning keliwin esapqa alǵan túrde joybarlastırılǵan ónimdi alıw ushın suw tankisligini vegetasion sugorishlar menen tuldirish kerek.