Лаборатория иши №1

Laboratoriya ishi №8 
SIRKA KISLOTASINING ETERIFIKATSIYASI 
 
Ishdan maqsad:Eterifikatsiya jarayoniga ta’sir qiluvchi omillar, reagentlar 
nisbati, katalizatorlar miqdori va suvni tortib oluvchi komponentlarni butil atsetat 
hosil bo‘lishiga ta’sirini o‘rganish. 
Nazariy ma’lumotlar 
Sirka kislotasi efirlari aviatsiya va avtomobil ishlab chiqarish sohasida 
ishlatiladigan yuqori sifatli himoya plyonkalari hosil qiluvchi nitrotsellyuloza va 
boshqa laklar uchun yaxshi erituvchi sifatida keng ko‘lamda ishlatiladi. Efirlar 
suvda erigan organik moddalarni ekstraksiya qilishda, masalan yog‘ochni quruq 
haydab pista ko‘mir olishda hosil bo‘ladigan smola osti suvlaridan sirka kislotasi 

---

27 
olishda, qattiq yoqilg‘ilarni gazifikatsiyalash va kokslash jarayonida hosil bo‘lgan 
fenol suvlaridan fenollarni ajratib olishda qo‘llaniladi. 
Butil spirtining sirka kislotasi bilan reaksiyasi qaytar jarayonlar qatoriga 
kiradi. 
С
4
Н
9
ОН + СН
3
СООН 

СН
3
СООС
4
Н
9
+ Н
2
О. 
Butil atsetatni eng ko‘p miqdorda hosil qilish uchun jarayonga sirka 
kislotasining miqdorini keragidan ortiqroq darajada qo‘shish yoki reaksiya 
natijasida hosil bo‘layotgan suvni haydab yuborish yoki kimyoviy bog‘lash yo‘li 
bilan yo‘qotish zarur. 
Eterifikatsiya asta sekin boradigan jarayondir, ammo mineral kislotalar yoki 
organik sulfokislotalar ishtirokida bir muncha tezlashadi. Chunki bu kislotalar 
reaksiya jarayonida katalizator vazifasini bajaruvchi vodorod ionlarining 
konsentratsiyalarini yuqori bo‘lishini ta’minlaydi. Eterifikatsiya jarayonida 
qo‘llaniladigan konsentrlangan sulfat kislotasi, o‘zining katalitik ta’siridan tashqari, 
suvni bog‘lovchi agent rolini ham bajaradi. Bu reaksiya suyuq holatda 
almashadigan gomogen- katalitik reaksiyaga yorqin misol bo‘la oladi. Reaksiya 
bosqichma-bosqich boradi: 
С
4
Н
9
ОН + НОSО
2
ОН 

С
4
Н
9
ОSO
2
OH +H
2
O 
С
4
Н
9
ОSО
2
ОН + СН
3
СООН

Н
3
ОСОС
4
Н
9
+ Н
2
SO
4
Qo‘shimcha quyidagi reaksiya ham boradi. 
С
4
Н
9
ОSО
2
ОН + С
4
Н
9
ОН

С
4
Н
9
ОС
4
Н
9
+ Н
2
SO
4
Tajriba utkazish uchun kerakli buyumlar, jixozlar va reaktivlar 
1.Tagi yumaloq kolba, hajmi 0,5 l. 
2.Elektr plitkasi. 
3.Turbkali sovutkich. 
4.Ajratish voronkasi. 
5.Konsentrlanagan sirka kislotasi.