Laboratoriya ishi №4(4soat) D. I. Mendelyevning davriy qonuni,elementlar davriy sistemasini o’rganish uchun o’tkaziladigan tajribalar

Tajriba qismi. 
Probirka yoki stakanlarga tegishli gaogenidlaning eritmalaridan quyiladidą.Į 
tuzlaning formualari yozilgan et-ktkalar yopishtiriladi. Mis simlaig ucig 
esa xlorli yoki bromli suv shimdirilgan kichikroq, paxta yumaloqlanib mahkam 
lanadi: a) ikkita mis sim uchiga xlorli suv shimdirilgan paxta o'rnatilib, ular 
vaqtning o'zida kaliy bromid va kaliy yodid eritmalari bor probirkalargą 
tushiriladi. Tajriba xlorning tegishli tuzlaridan bromni va yodni siqib chiqarishinį 
ko'rsatadi: 
b) ikkita mis simga bromll suv shimdirilgan paxta bo'lakchalarini o'rnatib,ularni 
natriy xlorid va kaliy yodid eritmalari bor probirkalarga tushiriladi. Tajriba brom 
yodni siqib chiqarishini, ammo xlorni siqib chiqara olmasligini ko'rsatadi 
D. I. Mendeleevning davriy qonuni va kimyoviy elementlar sistemasini 
keltirib chiqarish uchun dinamik jadvallardan foydalanish 
Bunday jadvallar o'rnatilishi usllariga qarab ikkita gruppaga bo'linishi mumkin 
1.Magnit yordamida doskalarga mahkamlab qo'yiladigan jadvalar. Bular tunika 
listning ustiga kimyoviy elementlarning kartochka ko’rinishida yopishtiriladigan 
magnit bo’lakchalaridan iborat bo’ladi. Bu magnitli kartochkla doskaga
elementlarning atom massalari (yadro zaryadlari) ortib borishi tartibida 
joylashtirilishi mumkin. 
2. Flanelgrafiyaga asoslangan dinamik jadvallari. Ularni tayyorlash uchun flanel 
(paxmoq) olinib, o'ni teskari tomonini yuqoriga qaratgan holda karton yoki faner 
taxtaga tarang tortib o'rnatiladi. Qalin qog'ozdan kartochkalar (yoki doirachala) 
tayyorlanib, ularga ximiyaviy elementlarning belgilari yozilądi. BU 
karochkalarning (doirachalarning) teskari tomoniga ikkita marli lenta bir-biriga 
parallel qilib yopishtiriladi. 
Sirkul va qaychidan foydalanib, qalin qog'ozdan yettita doiracha kesib olinadi va 

---

ularga uchinchi davr kimyoviy elementlarining belgilari yozib qo’yiladi. 
belgilarning tepasiga elementning tartib nomeri (yadro zaryadi), ostiga yaxlitlaiga 
atom massalari yozib qo'yiladi. Davrlarda (asosan kichik davrlarda) tartib 
nomerlar ortish bilan atomLarning effektiv radiuslari sezilarli darajada kamayib 
boradi, buni doirachalarning o'Ichamlarida ifodalash mumkin; masalan, natriy 
belgisi yozilgan dorachaning diametrini 6 sm kattalikda olib,xlorning belgisiga 
kelguncha uni kamaytira borish (xlor belgisi yozilgan doira diametric 4 smga
keltirishi) lozim