Лаборатория иши №6 Мавзу: Битумнинг мармарга ёки қумга ёпишувчанлигини аниқлаш

Лаборатория иши № 6
Мавзу: Битумнинг мармарга ёки қумга ёпишувчанлигини аниқлаш.
Қовушқоқ битумнинг мармар ёки қум ёрдамида икки хил ёпишқоқлиги аниқланади: а) Сув таъсиридаги “Пассив ёпишқоқлик” ва б) Сув иштирокида “Актив ёпишқоқлик”.

Керакли жихозлар:

диаметри № 0,7, 2 ва 5 мм.ли элаклар, темир қошиқ, дистилланган сув, фильтр қоғози, оқ мармар, қум, диаметри 32 мм.ли шиша пробиркалар, диаметри 110 мм.дан баландлиги 160 мм.дан кам бўлмаган сувли ҳаммом, иссиқ сақловчи материалдан чехол, диаметри 0,25 ёки 0,5 мм.ли сетка, қуритиш жавони, лаборатория тарозиси

Синовга тайёргарлик
Лаборатория иши мармар ва қум билан ўтказилади, бунда мармар билан алоҳида, қум билан алоҳида тажрибалар ўтказилади. Тажрибалар ўтказиш ГОСТ 11508 га асосан амалга оширилади. Мармар майдаланиб диаметри 5 ва 2 мм ли элаклардан ўтказилади. Юзаси ялтироқ доначалар олиб ташланади. 5 ва 2 мм оралиқдаги мармар қолдиқлари ва ўлчамлари 0,5-0,8 мм.ли қум намуналари дистилланган сувда алоҳида-алоҳида ювилади ва 105-110 С⁰ ҳароратда қуритиш жавонида мармар 5 соат, қум 2 соат давомида қуритилади. Битум намунаси 150 С⁰ ҳароратгача қиздирилиб оқувчан ҳолатгача суюлтирилади, шиша таёқча ёрдамида аралаштириб сувсизлантирилади ва № 07 мм.ли элакдан ўтказилади.


5.1-расм. Пробирка 5.2-расм. пробирка қўйиладиган идиш

Битумнинг пассив ёпишқоқлигини аниқлаш
2 та шиша пробиркага 30±1 граммдан мармар ёки қум намуналари солиниб, устига 1,2±0,01 грамм битум қуйилади. Пробиркалардаги намуналар термостатда 130–140 ⁰С ҳароратда 20 минут ушлаб турилади. Кейин пробиркаларни олиб битум билан мармар ёки қумни металл қошиқ ёрдамида ҳамма намуна доначалари битум билан бир хилда қоплангунча аралаштирамиз. Тайёр бўлган қоришмаларни хона ҳароратида 20 минут давомида совутилади.
Пробиркалардаги қоришмаларнинг ярми олиниб, 0,25 ёки 0,5 мм ли сеткаларга бир хил қалинликда солинади. Қоришма билан биргаликда сеткаларни стаканлардаги дистилланган қайноқ сувга солинади, қоришма тагидаги сув баландлиги 40-50 мм бўлиши керак.
Стакандаги сув сеткадаги қоришма билан биргаликда 30 минут давомида секин қайнатилади. Қайнаш жарёнида қоришма таркибидан ажралиб сув юзасига чиқиб қолган битумни фильтр қоғози ёрдамида авайлаб олинади. Сўнгра сеткадаги қоришмани олиб 3-5 минут совуқ сувда сақланади.
Совуган қоришмани фильтр қоғоз устига тўкилади. Битумнинг ёпишқоқлиги тайёр бўлган намуналарни намунавий суратлар билан солиштириб аниқланади.
Битумнинг актив ёпишқоқлигини аниқлаш
3 та шиша пробиркага 8±0,1 граммдан мармар ёки қум намуналари солиниб, устига 10 мл.дан дистилланган сув ва унинг устидан 0,32±0,01 г.дан битум қуйилади, шиша қопқоғи ёпилади, сувли ҳаммомга ўрнатилади ва пробирканинг сувдан чиқиб турган қисми ҳам қизиши учун стакан билан ёпилади ва 10 минут сақланади. Стакан сувли ҳаммомдаги сувга тегиб туриши лозим. Тажриба қовушқоқ битумлар билан ўтказилганда сувли ҳаммомдаги сув қайнатилиши, суюқ битумлар учун эса сувли ҳаммом ҳарорати 55-60 ⁰С бўлиши керак.
10 минутдан сўнг пробиркалар сувли ҳаммомдан чаққонлик билан олиниб, олдиндан тайёрланган иссиқ сақловчи чехол билан ўралади ва 2 минут давомида пробирканинг ўқи бўйлаб минутига 140-160 марта айлантириб аралаштирилади. Тайёр бўлган намуналар шиша пластинкалар устига тўкилади.
Битумнинг ёпишқоқлиги тайёр бўлган намуналарни ГОСТ 11508 да берилган намунавий суратлар билан солиштириб аниқланади.


5.3-расм. Битум мармар ёки қумни тўлиқ қоплаган ҳол.

5.4-расм. Битум мармар ёки қумни ¾ қисмини қоплаган ҳол.

5.5-расм. Битум мармар ёки қумни ¾ қисмидан кам қисмини қоплаган ҳол.