Laboratoriya mashg’uloti №1 Laboratoriyada ishlashning umumiy qoidalari. Xavfsizlik texnikasi, kimyoviy idishlar va ularni ishga tayyorlash

Analitik kimyo metodlarining klassifikatsiyasi:

• 
  Kimyoviy
  
• 
  Fizikaviy
  
• 
  Fizik-kimyoviy
  

Analiz turlari
1. Element analiz – namunaning element tarkibini aniqlash
2. Moddiy analiz – analiz qilinadigan komponentning bor yoki yo’qligini aniqlash
3. Funksional analiz – funksional guruhlarni aniqlash
4. Molekulyar analiz – kimyoviy birikmalarni aniqlash (masalan gazlar aralashmasining analizi)
5. Fazali analiz – bir jinslli bo’lmagan ob’yektdagi (masalan minerallarda) qo’shimchalar analizi
6. Izotop analizi – sun’iy elementlar tarkibidagi izotoplarni aniqlash
2-jadval
analiz qilinadigan modda miqdoriga ko’ra analiz metodlarining klassifikatsiyasi

Analiz metodining nomi		Analiz qilinadigan modda miqdori
		Namuna massasi, g	Namuna hajmi, ml
Makroanaliz	Gramm-metod	1 – 10	10 – 100
Yarimmikroanaliz	Santigramm-metod	0,05 – 0,5	1 – 10
Mikroanaliz	Milligram-metod	0,01 – 10^–^6	0,1 – 10^–^4
Ultramikroanaliz	Mikrogram-metod	10^–^6 – 10^–^9	10^–^4 -10^–^6
Submikroanaliz	Nanogram-metod	10^–^9 – 10^–^12	10^–^7 – 10^–^10

3-jadval
sifat analizining turlari

Bo’lib-bo’lib analiz qilish

Sistematik analiz

Bo’lib-bo’libanalizqilishdamoddaningtarkibispetsifikreaksiyalarbilananiqlanadi, bundayreaksiyalaryordamidaboshqaionlarishtirokidahamanalizqilinadiganionlarnianiqlashmumkin

Sistematikanalizdaionlararalashmasiguruhreagentlariyordamidabirnechtaguruhlargabo’linadi, so’ngraharqaysiguruhdagiionlarmuayyanketma-ketlikdaxarakterlireaksiyalarbilananiqlanadi. Guruh reagenti – bu ionlarning analitik guruhlarini aniqlashda va ajratishda qo’llaniladigan reagentdir. Guruh reagentiga qo’yiladigan talab-lar: 1. Ionlar guruhlarini amalda to’liq ajratishi kerak; 2. Gurug reagenti ta’sirida ajratilgan analitik guruhga ishlov berish oson bo’lishi kerak; 3. Guruh reagentining ortiqcha miqdori keyingi analiz jarayoniga halaqit bermasligi kerak

4-jadval
analitik reaksiyalarning belgilari

Analitik belgilar	Misol
1. Xarakterli cho’kma hosil bo’lishi	3Fe^2+ + 2[Fe(CN)6]^3– ↔ Fe3[Fe(CN6)]2↓
2. Eritma rangining o’zgarishi	Cu^2+ + 4NH3 ↔ [Cu(NH3)4]^2+ ^(havorang eritma)
3. Gaz ajralishi	FeS + 2H^+ ↔ Fe^2+ + H2S↑ ^(xarakterli hid)
4. Issiqlik chiqishi yoki yutilishi	HCN + NaOH → NaCN + H2O ^(issiqlik chiqishi bilan) CaSO4 + 2H2O → CaSO4·2H2O ^(issiqlik yutilishi bilan)

5-jadval

kationlarning kislota-asosli analiz metodi bo’yicha
klassifikatsiyasi

Guruh	Kationlar	Guruh reagenti	Birikmalarning eruvchanligi
I	Na^+, K^+, NH4^+,	Mavjud emas	Xloridlar, sulfatlar va gidroksidlar suvda eriydi.
II	Ba^2+, Sr^2+, Ca^2+	1M H2SO4 eritmasi + C2H5OH	Sulfatlar suvda erimaydi.
III	Al^3+, Zn^2+, Cr^3+, Sn(II), Sn(IV), As(III). As(V)	Mo’l 6M NaOH eritmasi + 3% H2O2	Gidroksidlar suvda erimaydi, lekin mo’l ishqorda eriydi.
IV	Fe^2+, Fe^3+, Mg^2+, Mn^2+, Bi^3+, Sb(III), Sb (V)	Mo’l kons. NH3·H2O	Gidroksidlar suvda, mo’l ishqorda va ammiakda eri-maydi.
V	Co^2+, Ni^2+, Cd^2+, Cu^2+, Hg^2+	Mo’l kons. NH3·H2O	Gidroksidlar suvda mo’l ishqorda erimaydi, lekin mo’l ammiakda eriydi.
VI	Ag^+, Pb^2+, Hg­2^2+	2M HCl eritmasi	Xloridlar suvda erimaydi

Usulning afzalligi

Kislota-asosli analiz usuli boshqa usullarga nisbatan bir qator afzalliklarga ega:

1. Oddiy, qimmat baho reaktivlar talab qilinmaydi, talabaning o’zlashtirishi oson;
2. Vodorod sulfidli usuldan farqli zaharli vodorod sulfid ishlatilmaydi bu usulda asosiy reagentlar: vodorod xlorid va sulfat kislota, ishqor, ammiakli suv ishlatiladi;
3. Uslubiy tomondan juda qulay bo’lib, analiz davomida talaba asosiy birikmalardan: xloridlar, sulfatlar, gidroksidlar va ammiakli suvning xossalarini o’rganadi.


Usulning kamchiliklari

Kislota-asosli usulda ayrim qiyinchiliklar sababli ba’zan analiz yo’llarini o’zgartirishga to’g’ri keladi.

Oltinchi guruhdagi qo’rg’oshin (II) ioni vodorod xlorid bilan AgCl va Hg₂Cl₂ birgalikda suvda qisman eruvchan PbCl₂ ko’rinishda cho’ktiriladi. Suning uchun u qisman boshqa guruh kationlari o’tib qoladi. Ayrim vaqt V guruhdagi Cu²⁺ ionini gidroksidi ma’lum miqdorda ortiqcha NaOH da eriydi.
Sb³⁺ va Sb⁵⁺ ning NaOH yoki KOH ga munosabatining har xilligi, Mg(OH)₂ ning ortiqcha ammiakda va ammoniy tuzlarida erishi, CaSO₄ ning suvda eruvchanligi va boshqalar kationlarni aniq guruhlarga ajratishga olib kelmaydi.
Analiz davomida BaSO₄, SrSO₄, CaSO₄ larni karbonatlarga aylantirish qiyin.
Agar analiz qilinadigan aralashmada fosfat ioni bo’lsa, analizni kislota-asosli usul bilan olib borib bo’lmaydi.
Bunday hollarda halaqit beruvchi anionlar yo’qotiladi yoki analiz ammiak-fosfatli usul bilan olib boriladi.
1-sxema
kislota-asosli analiz metodi bo’yicha kationlarni
guruhlarga ajratish

Analiz qilinadigan eritma

6n HCl + 2n H₂SO₄

Eritma (III-V guruh kationlari)

Cho’kma ( II, IV guruh)
PbCl₂, PbSO₄, BaSO₄, CaSO₄, SbOCl, SrSO₄, SbO₂Cl


2n NaOH + 3%-li H₂O₂



Eritma (III, V guruh)
Al(OH)₆^3-, Zn(OH)₄^2-, Sn(OH)₆^2-, CrO₄^2-, AsO₄^3-,
K⁺, Na⁺, NH₄⁺

Cho’kma (IV, V guruh)
Fe(OH)₃, H₂MnO₃, Co(OH)₃, Cd(OH)₂, Ni(OH)₂, Cu(OH)₂,
Mg(OH)₂, SbO(OH)₃

2n Na₂CO₃, NH₃(mo’l), t

Cho’kma (IV guruh)
Fe₂(OH)₂CO₃, MnCO₃, Mg₂(OH)₂CO₃, SbO(OH)₃

Eritma (V guruh)
[Cu(NH₃)₄]²⁺, [Cd(NH₃)₄]²⁺,
[Co(NH₃)₆]³⁺, [Ni(NH₃)₆]²⁺