Laboratoriya

Xavfsizlik texnikasi
K imyoviy laboratoriyada ishlaganda talaba har bir kimyoviy tajribani bajarishda 
ehtiyotlik v a e ’tibor talab etilishini bilm og’i kerak.
1. Reaktivlar bilan ishlaganda uning asosiy xossalarini: yonuvchanligi, 
zaharliligi, boshqa reaktivlar bilan portlovchi aralashmalar hosil qilishini bilm oq 
zarur.
2. Kuchli xidga ega b o ’lgan, zaharli moddalar, kislota va ishqorlam ing 
konsentrlangan eritmalari, ishqoriy m etallar bilan o ’tkaziladigan tajribalar m o’rili 
shkafda bajarilishi shart.
3. M o’rili shkafda ishlaganda uning eshikchasini balandligiga nisbatan 1/5-1/4 
qism igacha ko’tarish kerak. Ish tugagandan so’ng eshikchani yaxshilab berkitish 
kerak.
4. Xavfli moddalar bilan yangidan yoki qaytadan tajribalar o ’tkazish uchun 
o ’qituvchidan ruhsat olish shart.
5. M oddaning xossasini o ’qituvchining ruxsatisiz o ’rganish v a kimyoviy idishda

---

suv ichish qat’iyan m an qilinadi.
6
. Iflos idishda tajriba o ’tkazish m an qilinadi.
7. O ’qituvchining ruxsatisiz hech qanday qo ’shim cha tajriba o ’tkazish mumkin 
emas.
8
. Ajralib chiqayotgan gazni idishning ustiga engashib xidlash mum kin emas. 
G az yoki suyuqlikning hidini bilish uchun idish tom onidan ehtiyotlik bilan kaftning
yengil harakati yordam ida havo oqimini burunga yuborish 
kerak (rasm 
1
).
G az va suyuqliklam i hidini bilishda gaz y ig ’ilgan 
idish ustiga egilm aslik yoki yuzga yaqin keltirmaslik 
kerak. G az y o ’nalishini kaft yordam ida astagina o ’z 
tom onga y o ’naltirish v a ehtiyotlik bilan hidlash kerak.
9. Y uzga yoki kiyim larga m odda sachramasligi
R asm . 1. G azning hidini 
ucj,un reaktivlar quyish vaqtida idish ustiga egilm aslik 
bilish.
kerak.
10. Idishda qizdirilayotgan suyuqlik ustiga egilish m um kin emas, suyuqlik 
sachrab ketishi mumkin.
11. Probirkadagi suyuqlikni qizdirishda uning og ’zini talaba o ’ziga va 
oldidagilarga qaratm asligi kerak.
1 2
. Issiq suyuqligi b o ’lgan kimyoviy stakanni ish stoliga olib kelishda bir 
qo ’lida sochiq bilan idishning tagini, ikkinchi q o ’li bilan idishning ustki qismini 
ushlash kerak.
13. K ipp apparatida vodorod gazini olishda alohida ehtiyotkorlik talab qilinadi. 
Chunki, noto’g ’ri bajarish natijasida portlash ro ’y berishi m um kin. Shuning uchun ish 
boshlashdan oldin o ’qituvchidan y o ’llanm a olish va Kipp apparatining tuzilishini 
diqqat bilan o ’qib, o ’rganish lozim.
K ipp apparati bilan ishlaganda quyidagi xavfsizlik qoidalariga rioya qilish 
kerak;
a) 
K ipp apparati oldiga yonib turgan gaz gorelkasini yaqinlashtirish qatiyan man 
qilinadi;

---

b) vodorod gazi bilan ishlashdan oldin uch m arotaba havoni chiqarib tashlash v a 
vodorodning toza chiqayotganligini aniqlash kerak;
Buning uchun quruq probirkaga vodorod gazini y ig ’ib, so ’ngra alangaga tutiladi. 
Tovush baland chiqsa, dem ak gazning tarkibida havo bor. Toza vodorod yonganda 
past tovush chiqaradi. Toza holga keltirib olingandan so’ng vodorod gazi bilan ish 
olib borish mumkin.
14. K onsentrlangan sulfat kislotani suyultirganda uni suvli probirkaning ichiga 
chayqatib turgan holda tomchilatib quyiladi. Suyultirish vaqtida qo’lga rezina 
qo ’lqop kiygan m a’qul.
15. Qattiq ishqorlarni critish vaqtida oldindan o ’lchangan suvga oz-ozdan 
ishqorni solish kerak. Qattiq o’yuvchi kaliy va natriylami toza m atoga o ’rab 
maydalash kerak.
16. Ochiq alanga (gaz yoki spirtli gorelkalar) bilan ishlaganda tez yonuvchan 
suyuqliklar alangadan kam ida bir m etr uzoqlikda bo’lishi kerak.
17. Yengil alangalanuvchi moddalam i bir idishdan ikkinchi idishga solishda 
ochiq alangadan kam ida uch m etr uzoqlikda bajarish kerak.
18. K onsentrlangan nitrat kislota organik m oddalam i alangalanishiga olib 
kelishini yodda saqlash kerak.
19. B a’zi m oddalam ing eritmalarini elektroliz qilinganda barcha elektr 
kontaktlar izolyatsiya qilingan bo’lishi shart. Aks holda hosil b o ’lgan uchqun ajralib 
chiqayotgan vodorod gazini portlatishi mumkin.
20. G az gorelkalari bilan ishlash alohida ehtiyotkorlikni talab qiladi. 
Laboratoriyadan ketish oldidan barcha gaz gorelkalarining kranlari yopiqligini 
tekshirish zamr.
2 1. Olovdan xavfli, portlovchi (ishqoriy metallar, qizil va oq fosfor, serouglerod, 
yengil yonuvchan moddalar) moddalam ing ortiqehasini chiqindi idishga yoki 
inutliiqo tashlaninslik kerak. Ularni maxsus ajratilgan idishlarga solish kerak.
'12.
UltltUilttuti ishqor va kislotalami kanalizatsiyaga quyish mumkin emas.
1
.й
1
ннй
1
ог|уш
1
й uliuni solish uchun alohida maxsus idish bo’lishi kerak.
^ ' Uhtjorly iiirlnllnr спи uktiv moddalar ckanligini yoddan chiqarmaslik lozim.

---

U lar bilan ishlaganda nihoyatda ehtiyot b o ’lish kerak.
24. 2 g. gacha b o ’lgan ishqoriy m etallam ing chiqindilari etil spirtida eritilib 
y o ’qotiladi.
25. Ishqoriy m etallam ing qoldiqlarini to ’plash qatiyan m an qilinadi. U lar shisha 
idishda kerosin ostida saqlanishi kerakligini doim o yodda tutish kerak.
26. Y onuvchan suyuqliklar yoki boshqa m oddalar alangalanib ketsa, gaz 
gorelkasini, elektr asboblarini o ’chirish, yonuvchan m oddalarni xavfsizroq jo y g a 
olish kerak v a y o n g ’inni o ’chirish uchun quyidagi choralam i k o ’rm oq zarur:
a)y o n ay o tg an suyuqlikning ustini asbest qog’ozi yoki katta m ato bilan 
berkitish, yoki qum sepish kerak;
b) yonayotgan fosfom i nam qum yoki suv bilan o ’chirish kerak.
27. Inson ustidagi kiyim yonayotganda katta matoga, xalatga yoki paltoga o ’rab 
o ’chirish kerak.
28. A gar elektr sim lari yonayotgan bo ’lsa, tezda elektr toki rubilnikini o’chirish 
kerak v a y o n g ’inni laboratoriyada bor imkoniyatlardan foydalanib o ’chirish kerak 
(qum , suv, asbest).
B irin c h i tib b iy y o rd am k o ’rsa tish q o id a la ri
1. K uyganda (gorelka alangasida yoki issiq jism ta ’sirida) kuygan joy n i kaliy 
perm anganatning konsentrlangan eritmasi bilan nam lash kerak. K uygan jo yni kaliy 
perm anganatning kristalari bilan q o ’ng ’ir rang hosil b o ’lguncha ishqalasa ham boiadi. 
K uyganga qarshi suyuqlik bilan (aptechkadan) paxtani nam lab kuygan jo y g a q o ’yish 
ham m um kin v a tezda shifokorga murojaat qilish kerak. K uchli kuyganda darhol 
shifokorga m urojaat qilish kerak.
2. V odorod sulfid, xlor, brom bug’lari, azot oksidlari, is gazi bilan 
zaharlanganda jarohatlangan kishini tezda ochiq havoga olib chiqish v a shifokorga 
m urojaat qilish kerak.
3. A gar yuzga yoki q o ’lga kislota sachrasa, darxol suv bilan so’ngra choy 
sodasining suyultirilgan eritmasi bilan yuvish kerak. Ishqor to ’kilganda esa silliqligi 
y o ’qolguncha suv bilan, so’ngra 
2
% li sirka kislotasining eritm asi bilan yuvish kerak.

---