Laboratoriyalíq jumíS 3 Tema: Shell komanda qabıǵında islew

LABORATORIYALÍQ JUMÍS - 3

Tema: Shell komanda qabıǵında islew.

Jumıstıń maqseti: Linux operaciyalıq sistemasında buyrıqlar qatarı menen islewdi úyreniw, shell komanda qabıǵı menen islewdi u’yreniw. En’ ko'p qollanılatuǵın buyrıqlardı orınlaw kónlikpelerin payda etiw.
TEORIYALÍQ BÓLIM
Eń kóp paydalanılatuǵın Linux buyrıqları
Terminalda navigaciya buyrıqları
• &&— bul buyrıq tiykarǵı esaplanadı, tiykarınan ol buyrıq emes. Eger terminalda bir neshe buyrıqtı izbe-iz atqarmaqshı bolsańız && di olar arasına jaylastırıń. Mısal ushın, [buyrıq1]&& [buyrıq2] dáslep [buyrıq1]di, onıń izinen [buyrıq2] ni iske túsiredi. Qálegen buyrıqlardı usı tártipte orınlawıńız múmkin.
•! — Bul buyrıq aqırǵı isletilingen buyrıqtı qayta jumısqa túsiredi. Onı history buyrıǵı menen birgelikte qollanıw jaqsı usıl esaplanadı. Siz buyrıqlar tarıyxındaǵı n-buyrıqtı !n buyrıǵı menen qaytarıwıńız múmkin. Sonıń menen birge siz n buyrıq aldın atqarǵan buyruqtı !-n buyrıǵı menen tákirar orınlawıńız múmkin.
• cd—Ámeldegi direktoriyanı ózgertedi.
• clear—Terminal aynasın tazalaydı.
• history— Aqırǵı isletilgen buyrıqlar tariyxın kórsetedi. Siz sonıń menen birge klaviaturada joqarıǵa hám tómenge túymelerin basıp, aqırǵı isletilgen buyrıqlardı ótkizip kóriwińiz múmkin.
• ls—Ámeldegi direktoriyadaǵı fayl hám papkalardı kórsetedi. Kórinetuǵın dizim formatın túrli parametrler járdeminde o’zgertiw múmkin.
• man— Izlewge tiykarınan járdem aynasın (manual) kórsetedi. Buyrıqtı qanday isletiwdi úyreniw ushın yamasa qanday da bir buyrıqtıń qosımsha parametrlerin kórip alıw ushın júdá qolaylı. Qashan ekilenseńiz man buyrıǵınan paydalanıń.
• pwd—usı direktoriyanı absolyut jol sıpatında kórsetedi.
• whatis—Buyrıq qatarı dástúrleriniń qısqa táriypin kórsetedi. Bul buyrıq qısqa kórinisi sıpatında qabıl etiń. Bul buyrıqtı, buyrıq ne islep atirǵanın bilejaq bolsańız hám tolıq maǵlıwmat shárt bolmasa isletiń. Fayllar menen islew buyrıqları.
• cat— Bul buyrıqtı ápiwayı tekst fayl menen birgelikte isleseńiz onıń quramın kórsetedi. Eger bir neshe tekst fayl menen isleseńiz olardıń quramın izbe-iz kórsetedi. Qayta baǵdarlaw operatorı (“>“) menen birge qollaǵanıńızda bir neshe fayl quramındaǵı maǵlıwmatlardı bir faylǵa birlestiriwińiz múmkin.
• chmod/chown—chmod buyrıǵı fayldı oqıw, jazıw hám jumısqa túsiriw ruxsatların ózgertedi. chown buyrıǵı faylǵa iyelik etiwshi paydalanıwshı yáki paydalanıwshılar toparın ózgertedi.
• cp— Fayldıń nusxasın jaratadı. Ádette fayl nusxası ámeldegi katalogda kórinedi, lekin siz onı ózgertiwińiz múmkin.
• find—Kórsetilgen direktoriya (yáki pútin sistema) dan kórsetilgen shártler tiykarında izlewdi ámelge asıradı. Bul buyrıq penen fayl atı, fayl tipi, fayl kólemi, ruxsatları, iyeleri, jaratılǵan waqtı, ózgertirilgen waqtı hám basqa júdá kóp qosımsha parametrlerin qollanıwıńız múmkin.
• grep—Kórsetilgen fayl yamasa fayllardan tekst boyınsha izlewdi ámelge asırıp, nátiyjeni fayllarda qayerde jaylasqanın kórsetip beredi. Bul buyrıq júdá maslasıwshı (mısalı berilgen shablon boyınsha pútkil fayllardan izlewdi ámelge asırıw) hám kóplegen programmistlerge paydalı.
• locate— Pútkil fayl sistemasınan uyqas fayl yamasa direktoriyaların izleydi, keyninen nátiyjelerdiń barlıǵın absolyut jolın kórsetedi. Ádette bul buyrıqsızǵa ruxsat etilgen direktoriyalardan izleydi. Bul fayllardı tabıwdıń eń ańsat hám qolaylı usıl.
• mkdir/rmdir— Direktoriya jaratadı/óshiredi. Ádettegi jaǵdayda ámeldegi direktoriyada jaratıladı/óshiriledi. Lekin basqa direktoriyalardı da kórsetiw mu’mkin. Óshirip atırǵan waqıtta direktoriya bos bolıwı kerek.
• mv—Fayldı (qırqıp alıp) bir orınnan basqa orınǵa kóshiredi, kóshirilip atırǵan orında faylǵa jańa at da beriw múmkin. Bul buyrıqtı ámeldegi direktoriyada fayldı qayta at beriw ushın isletiwińiz múmkin.
• nano/emacs/vim — Derlik barlıq Linux sistemalarında ámeldegi bolǵan tekst redaktorları. Baslawshılar nano menen islewleri múmkin, emacs ha’m vim imkaniyatları júdá kóp hám quramalı esaplanadı.
• rename— Fayldı yamasa fayllar kompleksin atınıń ózgertiredi. Berilgen shablon tiykarında kóplegen fayllardı qayta at beriw ushın kóplegen qızıq parametrler menen islesiw múmkin.
• rm— Fayllardı óshiredi. Geypara parametrler menen isletilingende pútkil direktoriyanıń ishindegileri menen birgelikte óshiriw múmkin. Sonıń menen birge buyrıq shártlerge tuwrı keletuǵın bir neshe fayllardı da óshiriw múmkin.
• touch—Fayldıń kórilgen yáki ózgertirilgen waqtın usı waqıtqa ózgertedi.
• wget—Web URL járdeminde betti yáki fayldı kóshirip aladı.
• zip/gzip/tar—Túri arxiv faylların qısıw yáki ashıw ushın dástúrler.
Sistemanı basqarıw buyrıqları.
• apt — apt nıń ózinen buyrıq retinde paydalanıp bolmaydı. APT yaǵnıyAdvanced Packaging Tool dıń múmkinshilinen tolıq paydalanıw ushın : add-apt-repository (qosımsha paket repositoryların qosıw ushın), apt-get (paketlerdi ornatıw ushın ), hám apt-cache (repositorylarıńızdan qıdırıw ushın ) buyrıqlarınan paydalanıwıńız múmkin.
Eger sizdiń distributivińiz apt den paydalanbasa YUM, RPM yáki basqa alternativalardan paydalanıwıńız múmkin.
• bg/fg— Aktiv tapsırmanı fonǵa hám fon daǵı tapsırmanı aktiv jaǵdayǵa ótkiziw ushın isletiledi. Tapsırmalar tuwrısında tolıq jobs buyrıǵı menen tanısıń.
• df—Sistemada qansha orın bánt hám bos ekenligin kórsetedi.
• free—RAM yadtıń qansha bólimi bánt yamasa islep atırǵanın kórsetedi.
• ip—Tarmaqqa tiyisli paydalı maǵlıwmatlardı, mısalı IP adres, tarmaq interfeysleri, tarmaq ótkiziwsheńligi hám basqalardı kórsetedi. Sonıń menen birge tarmaqtı sazlaw ushın da qollanıladı.
• jobs—Ámeldegi tapsırmalar hám olardıń jaǵdayın kórsetedi. Tapsırma islep atırǵan process yáki processler toparı esaplanadı.
• kill/killall— Siz kill buyrıǵın processtiń ID si menen birge qollanıp onı óshiriwińiz múmkin (ádette ps buyrıǵı menen birge isletiledi) Siz izlew shártlerine sáykes processlerdi killall buyrıǵı járdeminde óshiriwińiz múmkin.
mount/umount—Túrli fayl sistemaların ózińizdiń tiykarǵı fayl sistemaǵa baylanıstırıw (montirovka) ushın qollanıw múmkin. Kóbinese qattı diskler yáki USB yad qurılmaların kompyuter menen baylanısın támiynlew ushın qollanıladı.
• ps— Ámeldegi jaǵdayda islep turǵan processler dizimin kórsetiw ushın isletiledi. Ádette ámeldegi paydalanıwshı jumısqa túsirgen processlerdi kórsetedi, lekin parametrler járdeminde processlerdiń túrli kórinisin tańlap alıwıńız múmkin.
• sudo/gksudo—sudo barlıq buyrıqlardı tap super paydalanıwshıday iske túsiriwge imkán beredi (mısalı sudo[buyrıq1]). Eger siz grafikalıq dástúrlerdi super paydalanıwshı jeńillikleri menen jumısqa túsiriwdi qáleseńiz gksudo buyrıǵınan soń dástúr atın jazıp paydalanıń.
• top— Ámeldegi processledi dizimin olardıń CPU oraylıq processor resursınan qanday dárejede paydalanıwǵa qarap tańlap kórsetedi .ps buyrıǵınan ayrıqsha túrde maǵlıwmatlardı ámeldegi waqıt rejiminde jańalap turadı. Tiykarınan Tapsırmalar basqarıwshısı (TaskManager) nıń terminaldaǵı ekvivalenti esaplanadı.
• uname— Sistema tuwrısındaǵı maǵlıwmatlardı kórsetip beredi. Qanday parametrler menen islesiwińizge baylanıslı túrde kernel atı hám versiyası,apparatlıq hám operaciyalıq sistema maǵlıwmatların kórsetedi.
• whereis— Programmanıń jumısqa túsiriliwshi faylın qay jerde jaylasqanın kórsetip beredi.
• whoami—Ámeldegi paydalanıwshı atın kórsetedi. Usı buyrıq járdeminde paydalanıwshını ózgertseńiz hám ámeldegi paydalanıwshı kimligin kórmekshi bolsańız paydalı boladı.
Eń kóp qaysı buyrıqtan paydalanıp atırǵanıńızdı kóriw.
Linux paydalanıp atırǵan buyrıqlar dizimin saqlap beredi. Kóplegen buyrıqlar orınlanǵan jaǵdayda olardan eń kóp paydalanılǵanın anıqlaw ushın tómendegi buyrıqtı teriń:
history|awk '{print$2}'|sort| uniq-c|sort-rn| head -10
Bul jerdegi (“| “) buyrıq nátiyjesin aladı jáne onı basqa buyrıqqa kiretuǵın parametr sıpatında beredi. Tiykarınan bul bir neshe buyrıqlardıń shınjırı esaplanadı hám history buyrıǵınıń nátiyjesi izbe-iz qayta islep olardıń eń ko'p paydalanılatuǵın 10 laǵan dizimin shıǵaradı.
Ámeliy bólim
f/else shárt operatorı arqalı sistemaǵa kiriw ushın login hám parol tuwrılıǵın tekseriw AND If/else shárt operatorı arqalı YOKI dan paydalanıw
-ltlittlethan…den kishi

-gtgreaterthan…den úlken

-eqequal teńlik operatorı

-nenotequal teń emes.
Bul laboratoriya shınıǵıwın orınlaw dawamında Shell komanda qabıǵında islewde dawam etiń. Bunda if shárt operatorı menen isleń. Bunda logikalıq ózgeriwshiler AND, OR menen isleń. Bunnan tısqarı sanlardı salıstırıw ushın -lt,-gt,-eq,-ne operatorları menen isleń.