Layli va majnun

Oriental Renaissance: innovative, 
educational, natural and social sciences
 
 
VOLUME 1 | ISSUE 1 
ISSN 2181-1784
 
304 
w
www.oriens.uz
2021
 February 
 
nomi keltirib o‘tilsa-da, lekin asar haqidagi ma’lumotlar saqlanmagan.
2
XI asrning 
o‘rtalarida fors sayohatchisi Nosir Xusravga ko‘chmanchilar Toif (Saudiya 
Arabistoning g‘arbida joylashgan shahar) yaqinidagi Araviyada Layli yashagan qal’a 
xarobalarini ko‘rsatishganligini, shu bilan birgalikda, bu yerda ko‘chmanchi Amir 
qabilasidan Al-Mulavvahning o‘g‘li Qays Layliga oshiq bo‘lib, undan ayrilgandan 
so‘ng sahroda halok bo‘lganligi haqida hikoyani so‘zlab berishganini aytib o‘tgan.
3
Keyinchalik og‘zaki shakldagi ertak sujeti yozma adabiyot shaklida namoyon bo‘la 
boshladi.
4
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODLAR. 
Ishda arab, fors-tojik, turkiy manbalarga, jahon adabiyotshunosligi, xususan, rus 
sharqshunosligi va ozbek adabiyotshunosligida “Layli va Majnun” sujeti bo’yicha 
amalga oshirilgan ishlar haqida ma’lumotlar berilgan. Maqolada qiyosiy-
chog’ishtirma, tarixiy-tipologik metodlardan foydalanilgan. 
MUHOKAMA VA NATIJALAR. 
Badiiy adabiyotda bu qissa doston shaklida ilk bor Nizomiy Ganjaviy tomonidan 
1188-yilda vujudga keldi. Nizomiy xalq orasida tarqalgan rivoyatlardan ijodiy 
foydalangan holda “Layli va Majnun” qissasini g‘oyaviy jihatdan mukammal va 
badiiy jihatdan yuksak asar darajasiga ko‘tardi. Keyinchalik Nizomiy an’anasini 
davom ettirgan bir qancha, Sharq adabiyotida, salaflar paydo bo‘ldi. Bular: Amir 
Xusrav Dehlaviy (“Majnun va Layli”), Jamoliy (“Mahzun va Mahbub” nomi ostida 
“Layli va Majnun” dostoniga tatabbu’), Ashraf Marog‘iy (“Ishqnoma” nomi ostida 
1438-yilda yaratilgan bo‘lib, bu ham tatabbu’), Abdurahmon Jomiy, Kotibi Turshiziy 
(“Layli va Majnun”), Abdulloh Xotifiy (“Layli va Majnun”), Badriddin Hiloliy 
(“Layli va Majnun”), Shahobiddin Jomiy (“Layli va Majnun”), Shayxim Suhayliy, 
Ali Ohiy, Xoja Imod Loriy, Xoja Hasan Xizrshoh, Nosirxoja valadi Mansurxoja va 
yana bir qator ijodkorlar yuzdan ortiq bu dostonga javob tariqasida o‘z asarlarini 
yaratishadi. Alisher Navoiy o‘zining “Mahbub ul-qulub” asarida o‘z davrigacha 12 ta 
“Layli va Majnun” dostoniga javob yozganlarning ism sharifini keltirib o‘tadi
5
. Bu 
ijodkorlarning asarlarida Qaysning nomi o‘zgartirilgan bo‘lsada, Nizomiy Ganjaviy 
an’anasi asosida yozilgan va hamohang yaratilishi odat tusiga aylangan.
2
Передисловие Е.Дунаевского к поэме Незами Гянжеви: Лейла и Меджнун, перевод А. Глоби, М., 1935, стр. 
17.
3
Насир Хусрау. Сафар-наме. Книга путешествия. Перевод и вступительная статья Е.Э.Бертелыса, Мос-Лен., 
1933, стр 173. 
4
Игнатий Юлианович Крачковский. Избранные сочинения. Том II. Мос-Лен: Aкадемии наук СССР, 1956. стр 
588-561. 
5
Abdurahmon Jomiy, Hoja Hasan Xizrshoh, Ahmad Shayx Suhayliy, Mavlono Abdulla, Xoja Imod, Ashraf Marog‘iy 
Hazrat Shayx – Abdulla Muhammad Ilyosa ibn Yusuf ibni Zakiy Muayid Nizomiddin, Mavlona Hiloliy, Mavlono Safiy va 
boshqalar. 

---