Lazzatli mahsulotlar

Likyor-araq mahsulotlarining assortimenti 
Mahsulot 
Miqdori, % 
spirt 
qand 
Likyorlar: 
kuchli 
desert 
kremlar 
30-45 
25-30 
20-23 
28.0-50.0 
30.0-45.0 
49.0-60.0 
Nastoykalar: 
shirin 
sal shirin 
achchiq, kuchli 
achchiq, kam quvvatli 
Balzamlar 
Nalivkalar 
Punshlar 
Desert chimliklar 
16-25 
25-60 
35-75 
27-28 
45 
18-20 
16-18 
12-16 
8.0-30.0 
2.0-12.0 
0-5.4 
- 
- 
28.0-40.0 
32.0-39.0 
15-35 

---

Aperitivlar 
17-45 
7.0-25.0 
 
Likyor-araq mahsulotlari tayyorlash uchun, avval yarimfabrikatlar 
tayyorlanadi. So‘ngra ular aralashtirilib , eman yog‘ochidan tayyorlangan
idishlarga solinib, bir qancha vaqt davomida saqlanib filtrlanadi va idishlarga
quyiladi. Mahsulotlar ishlab chiqarishdagi asosiy yarimfabrikatlar: spirtli morslar,
spirtli sharbatlar, xushbo‘ylashtirilgan spirtlar, spirtli damlamalar, kagor va 
boshqalar. Sifati organoleptik va fizik-kimyoviy ko‘rsatkichlari asosida
baholanadi. 
Bunga mahsulotning tashqi ko‘rinishi, rangi, ta’mi, hidi kabi 
ko‘rsatkichlari kiradi. Qadoqlangan mahsulotning tiqini zich, yorliqlari toza va
ravshan, hajmi to‘la bo‘lishi kerak. Shuningdek, rangi, hidi hamda ta’mi o‘ziga
xos, begona hidlarsiz, ta’mlarsiz bo‘lishi zarur. Tarkibidagi spirt, qand va 
kislotalar miqdori bilan amaldagi standartlar talabiga javob berishi lozim. 
Rom. Bu ichimlik rom spirtidan tayyorlanib, kuchli spirtli ichimliklar
qatoriga kiradi. Rom spirti shakarqam ishdan sharbati olingandan keyin
qoladigan massalarni bijg‘itish yo‘li bilan hosil qilinadi. Hosil bo‘lgan spirt
eman yog‘ochidan qilingan bochkalarga solinib, yetilish uchun 4—5 yil davomida 
ushlab turiladi. Uzoq muddat
saqlangan rom spirti tarkibidagi va eman bochkasining o‘zidagi oshlovchi,
bo‘yoq ham da xushbo‘ylik beruvchi moddalarning bir-biri bilan o‘zaro ta’siri
natijasida rom spirti yetilib, o‘ziga xos rang, yoqimli ta’m, hid paydo qiladi.
Yetilgan rom spirti distillangan suv, qand, sharbat, qora olxo‘ri morsi va
murakkab efirlar eritmalari bilan aralashtiriladi. So‘ngra rom suzilib, butilkalarga
quyiladi. 
Romlar kislota, efir, aldegidlar hamda yuqori molekulali spirtlarning 
umumiy miqdori bo‘yicha oddiy, o‘rtacha va yuqori efirli guruhlarga bo‘linadi.
Yuqori efirli romlarda kislota, efir, aldegid, yuqori molekulali spirtlarning 100 g
absolut spirtdagi miqdori 550—900 mg. ni tashkil etadi. Rom spirtli ichimlik

---

sifatida ishlatilibgina qolmasdan, qandolatchilikda likyor-araq mahsulotlari
ishlab chiqarishda ham qo‘llaniladi. 
Viski. Viski ham kuchli spirtli ichimlik, uning tarkibida etil spirtining
miqdori 45 %. Viski ichimligining boshqa spirtli ichimliklardan asosiy farqi
shundaki, foydalaniladigan spirt javdar, makkajo‘xori yoki arpa donlaridan olinadi.
O‘ziga xos xususiyatlaridan yana biri, viski tayyorlashda qo‘llaniladigan spirt
eman yog‘ochidan ishlanib. ichki tomoni kuvdirilgan bochkalarda uzoq vaqt
saqlanadi. Natijada, spirt eman yog‘ochini kuydirishdan hosil bo‘lgan xilma-xil 
xushbo‘y va ta’m beruvchi moddalar bilan boyib, o‘ziga xos hid hamda ta’mga
ega bo‘ladi. Ushbu spirtga distillangan suv, qand sharbati va koler qo‘shib spirt
miqdori 45 %ga keltiriladi. 
Viski ochiq-qo‘ng‘ir tusli rangga, o‘ziga xos xushbo‘ylikka va yoqimli
achishtiradigan ta’mga ega ichimlikdir. Bu ichimlik Amerika Qo‘shma Shtatlari va
Angliyada ko‘p tarqalgan. Viskiga odatda gazlashtirilgan suv qo‘shib iste’mol
qiladilar. 
Konyak. Uning vatani Fransiya hisoblanadi. Dastlab ichimlik 1620-yili
Konyak shahrida ishlab chiqarilgan. Spirtga distillangan suv, qand sharbati, koler
qo‘shib konyak tayyorlanadi. U maxsus uzum navlaridan tayyorlangan xo‘raki 
vinolardan haydab olingan xom spirtni qayta haydash natijasida olinadi. Bunda
kuchliligi 62—70° bo‘lgan spirt hosil qilinadi. Keyin shu spirt eman
yog‘ochidan tayyorlangan bochkalarga yoki eman tayoqchalari tushirilgan 
emallangan idishlarga quyilib, 3 yildan 10 yilgacha va bundan ham ortiq tutib
turiladi. Uzoq vaqt ushlab turilganda konyak spirti eman yog‘ochi tarkibidagi 
oshlovchi, bo‘yoq, kislotalar, xushbo‘ylik beruvchi moddalarni shimib oladi va
xushbo‘yligini ta’minlovchi murakkab efirlarni hosil qiladi. Bu yerda boshqa
oksidlanish-qaytarilish jarayonlari natijasida ham ichimlikning yoqimli ta’mi va
xushbo‘y hidini ta’minlovchi xilma-xil yangi moddalar hosil bo‘ladi. 
Konyak spirtining kuchliligi 60—70° bo‘ladi. Undan 40—50° 
kuchlilikdagi ichimlik olish uchun konyak spirti katta sig‘imdagi eman yog‘ochidan
qilingan idishlarga quyiladi va kerakli miqdorda distillangan suv, qand sharbati,

---

koler solib aralashtiriladi. So‘ngra tayyor konyak emallangan idishlarda 3 oydan
(ordinar konyaklar) 6 oygacha (markali konyaklar) ushlab turiladi va bu muddat
tugashi bilan suzilib, butilkalarga quyiladi. Konyak spirtining qancha muddat 
saqlanganligi va sifatiga qarab konyaklar oddiy, markali, kolleksion turlariga
bo‘linadi. 
Oddiy konyaklar 3 yildan 5 yilgacha saqlab turilgan spirtlardan ishlab
chiqariladi. Saqlab turilgan muddati yulduzchalar bilan butilkalarga yopishtirilgan
yorliqlarda ko‘rsatilgan bo‘ladi. Masalan, 3 ta yulduzcha konyak spirtining 3
yil, 5 ta yulduzcha esa 5 yil saqlanganligini bildiradi. Oddiy konyaklar
tarkibida spirt miqdori 40—42 %ni, qand miqdori esa 1,5 %ni tashkil etadi. 
Markali konyak 6 yildan ziyod saqlab turilgan spirtdan tayyorlanadi.
Uning ta’mi va xushbo‘yligi oddiy konyaknikiga nisbatan birmuncha muloyim 
hamda yoqimli bo‘ladi. Markali konyak quyidagi guruhlarga bo‘linadi: KB
(konyak viderjanniy) guruhi 6—7 yil saqlangan; KBBK (konyak viderjanniy
visokogo kachestva) guruhi 8— 10 yil saqlangan; КС (konyak stariy) guruhi 10
yil va undan ziyod saqlangan konyak spirtlaridan tayyorlanadi. Kolleksion 
konyaklar yuqori sifatli markali konyaklarni eman bochkalarida qo‘shimcha 3
yil saqlash natijasida olinadi. 
Ichimliklar tashqi ko‘rinishidan och-tilla rangdan och-qo‘ng‘ir ranggacha
bo‘lgan tiniq suyuqlikdir. Ularning hidi xushbo‘y, ta’mi yoqimli o‘ziga xos,
begona hid va ta’mlarsiz bo‘lishi kerak. Ordinar konyaklarida spirt miqdori 40—
42 %ni, markali konyaklarda esa 40—57 %ni tashkil etadi. Loyqa, cho‘kmasi
bor, begona hid va ta’mga ega bo‘lgan konyaklar sotuvga ruxsat etilmaydi. 
Konyaklarning sifatini organoleptik usul bilan tekshirganda 10 balli 
tizimdan foydalanish mumkin. Bunda rangiga 0,5 ball, tiniqligiga 0,5, ta’miga 5,
xushbo‘yligiga 3 va shu konyak turiga mosligi (tiniqligi)ga 1 ball ajratiladi. 
Agar ordinar konyaklari 7 balldan, markali konyaklar esa 8 balldan kam baho
olsa, ular standart talabiga javob bermagan deb topiladi. 
Uzum vinolari. Uzum vinolari kuchli ichimliklar sanalib, sharbatni spirtli
bijg‘itish yo‘li bilan olinadigan mahsulotdir. Boshqa kuchli spirtli ichimliklardan 

---

farqi uning tarkibida etil spirti bilan bir qatorda uzum tarkibidagi hamma ozuqaviy 
ahamiyatga ega bo‘lgan moddalar mavjud bo‘ladi. Bunda glukoza, fruktoza,
organik kislotalar, mineral, oshlovchi, pektin va rang beruvchi moddalar, ayniqsa,
ahamiyatlidir. Shuningdek , uzum vinolari tarkibida kam miqdorda bo‘lsada 
vitaminlar (B
1
, B
2
, B
6
, B
l2
, PP, karotin), fermentlar ham uchraydi. 
Oshlovchi va rang beruvchi moddalar P vitamini xususiyatlarini berishi
bilan ham inson organizmi uchun ahamiyatlidir. С vitamini deyarli bo‘lmaydi,
chunki vino tayyorlash jarayonida u parchalanib ketadi. Ularda xushbo‘ylik
beruvchi moddalardan efir moylari, murakkab efirlar, aldegidlar borligini ham
qayd etish mumkin. 
Vino ishlab chiqarish. Ishlab chiqarish uchun asosiy xomashyo uzumning
maxsus vinobop navlari hisoblanadi. Bu navlar tarkibida yuqori sifatli vino 
tayyorlash uchun zarur bo‘ladigan darajadagi qand, kislotalar va xushbo‘y
moddalar mavjud bo‘ladi. 
Har bir vino guruhlari, tiplari va turlarini ishlab chiqarishning o‘ziga xos
xususiyatlari mavjud. Lekin bu guruhlarni tayyorlashda umumiy bo‘lgan 
jarayonlar quyidagilar hisoblanadi: uzum mevasini shoxchalardan tozalash;
mevani maydalash va sharbat olish; sharbatni 18—20°C haroratda 8— 10 kun
davomida maxsus vino achitqilari yordamida bijg‘itish; cho‘kmasidan ajratish;
yetilmagan vinoni qayta ishlash va ularni yetiltirish. 
Vinoning yetilish davrida boradigan asosiy jarayon kislorod ta’sirida ro‘y
beradigan oksidlanish-qaytarilish jarayonidir. Aynan shu jarayonda hosil
bo‘ladigan moddalar o‘ziga xos mayin xushbo‘ylik beradi. Saqlash davri shartli
ravishda uch davrga bo‘linadi. Vinoning yetilish, eskirish hamda buzilishi.
Yetilish va eskirish davri 3 oydan bir necha yillargacha davom etadi.
Amaliyotda 50 yil va undan ortiq muddat saqlangan vinolar haqida ma’lumotlar
bor. 
Vinolarning guruhlanishi va assortim enti. Ishlab chiqarish texnologiyasi va
tarkibi bo‘yicha xo‘raki, kuchli, xushbo‘ylantirilgan hamda o‘ynoqi vino

---

guruhlariga bo‘linadi. Ularning har biri o‘z navbatida tip va turlariga egadir (7-
jadval). 
7-jadval