«Ўлчашлар ноаниқлигини баҳолашнинг назарий асослари»

ЎЛЧАНАЁТГАН ОБЪЕКТ НОАНИҚЛИГИ:

температура;

юза;

материал;

ўлчамлар;

геометрик ўлчашлар учун шаклдан оғиш ва ҳ.к.

• ОПЕРАТОР НОАНИҚЛИГИ:
• ўлчаш имконияти;
• иш тажрибаси;
• ўлчаш воситаси танлови;
• маълумоти;
• параллакс;
• виждонлилик;
• манипуляция қилиш (қўл эпчиллиги) ва ҳ.к.

• 3 - босқич
• Ташкил қилувчи ноаниқликларни миқдорий жиҳатдан тавсифлаш
• Ушбу босқичда ҳар бир аниқланган ва шу ўринда жоиз деб топилган ноаниқлик манбаларининг миқдорий қийматларига баҳо берилади. Кўп ҳолларда бир неча ноаниқлик манбаларига боғлиқ бўлган ноаниқлик-ларнинг ягона ҳиссани баҳолаш ëки аниқлаш мумкин.

• Стандарт ноаниқликларни баҳолаш
• Катталик ва катталик қийматларини ўзгариши ҳақидаги мавжуд маълумотларнинг турига (статистик ёки ностатистиклигига) қараб кириш катталиклари стандарт ноаниқлик-лари А тип ва В тип бўйича баҳоланади.

• Стандарт ноаниқликни А тип бўйича баҳолаш
• Агар катталик ҳақидаги маълумот статистик бўлса, яъни тажриба ёки синов йўли орқали олинган бўлса, у ҳолда кириш катталиклари стандарт ноаниқлиги А тип бўйича баҳоланади. Баҳолашда қуйидаги формуладан фойдаланилади:

• (5.2)

• Бу ерда
• Ҳаммамизга маълум бўлган, Х катталигини баҳоси - n кузатишлардан xi (i=1, 2,…,n) олинган ўртача арифметик қиймати бўлади

Мисол: Бешта ўзаро мустақил бўлган электр кучланишини кузатиш (ўлчаш) натижалар қатори жадвалда келтирилган. Стандарт ноаниқликни баҳоланг.
№Т/к	V, V
1	5,007	0,008	0,000064
2	4,994	-0,005	0,000025
3	5,005	0,006	0,000036
4	4,990	-0,009	0,000081
5	4,999	0,000	0,000000
∑	24,995		0,000206
Ўр. қиймат	4,999

• Кузатилаëтган катталикнинг ўртача арифметик ва шу ўртача қийматларнинг тажрибавий (экспериментал оғиши) стан-дарт ноаниқлиги баҳоси

• Стандарт ноаниқликни баҳолаш В тип бўйича
• Агар катталик ҳақидаги маълумот ностатистик бўлса, яъни ушбу ўлчаш мобайнида баҳоланмасдан қайсидир мустақил баҳолаш натижасидан (сертификат, стандарт, техникавий шартлар, паспорт ва