Личный кабинет

---

12.01.2021

MM1206: 5-ámeliy. ZAMARIQLARDIŃ MORFOLOGIYASI HÁM BAKTERIYALARDI HÁREKETIN ÚYRENIW

moodle.samvminf.uz/mod/lesson/view.php?id=7126

1/3

Личный кабинет

/

Мои курсы

/

 

MM1206

/

 

Тема 5

/

 

5-ámeliy. ZAMARIQLARDIŃ MORFOLOGIYASI HÁM BAKTERIYALARDI HÁREKETIN ÚYRENIW

Mikrobiologiya

5-ámeliy. ZAMARIQLARDIŃ MORFOLOGIYASI HÁM BAKTERIYALARDI HÁREKETIN ÚYRENIW

 

Sabaqlıqtıń maqseti: Moǵor zamarqlariniń hám ashıtqılardiń morfologik ózgesheliklerin ózlestiriw. Bakteriyalardıń háreketin úyreniw.

Material hám úskeneler: Petri keseshesindegi tıǵız azıqlıq ortalıqlarda óstirilgen mukor, aspergillus áwladlarina kiriwshi zamarıqlar kulturası. Suyıq

azıqlıq ortalıqta óstirilgen ashıtqı kulturası. Buyım hám jawǵısh aynashalar, bakteriologiyalıq ilmek, probirkada spirt, glicerin, suwdıń teń muǵdardaǵi

aralaspası, fiziologiyalıq eritpe, mikroskop, ishek tayaqshası, pishen tayaqshası kulturası, temaǵa tiyisli plakatlar.

 

Uslubiy kórsetpeler

Oqıtıwshı sabaqtı túsindirip, talabalarǵa wazıypa beredi:

 1. Mukor, penicillium, aspergillus áwladlarına kiriwshi zamarıqlar hám ashıtqılardiń kulturasınan preparatlar tayarlap mikroskopta tekseriw. Nátiyjesin

dápterge sızıp, zamarıqlardıń strukturalıq elementlerin anıqlaw.

2. Hárekechen mikroorganizmler (ishek, pishan tayaqshalari)dan «ezilgen» hám «asılǵan» tamshı usıllarında preparatlar tayarlaw. Olardı mikroskopta

kórip, bakteriyalardı háreketleniwin kúzetiw, úyrenip, dápterge jazıp alıw. Zamarıqlar (fungi) - xlorofilsiz eukariot  mikroorganizmler. Zamarıq

toqımasınıń qabıǵı, protoplazmasi, ózagi hám kiritpeleri bar. Qabıǵı xitin, belok, glyukan, maylardan ibarat. Sırtqı kórinishi, azıqtı ózlestiriwi boyınsha

ósimlikke uqsaydı. Lekin parqı – zamarıqlardıń xlorofili joq, rezervtegi zatı glikogen (kraxmal emes), toqıma diywalında xitini bar, almasiw ónimi

moshevina. Zamarıq toqıması jeńishke sabaqlardan ibarat bolıp bularǵa – gifler delinedi. Gifler ósip, shaqalanadi hám oralıp zamarıq tanasin —

miceliysin payda etedi. Zamarıq miceliysi azıqlıq ortalıqta substratlı (kolonıya azıqlıq ortalıqqa bekkem kiredi) hám hawali (azıqlıq ortalıq ústinde)

boladı. Miceliysınıń dúzilisi boyınsha bárshe zamarıqlar tuban hám joqarı zamarıqlarǵa bolinip tórt klassqa kiritilgen.

Fikomicetlar (Phycomycetes) - tuban zamarıqlarǵa kirip, olardıń miceliysi buwınlarǵa bólinbegen, kóp ózakli bir kúshli shaqalanǵan toqımadan ibarat.

Askomicetlar (Ascomycetes), bazidomicetlar (basidiomycetes) hám takomillawmagan zamarıqlar (Fungi imperfecti, Deuteromycetes) joqarı

zamarıqlarǵa kiredi (mikomicetlar). Olardıń miceliysi gifleri buwınlarǵa bólingen bir yáki  kóp ózakli toqımalrdan ibarat. Zamarıqlar vegetativ,

reproduktiv (jınsıy hám jinssiz) usıllarda kóbeyedi. Vegetativ usılda arnawlı kóbeyiw organlarısiz - miceliy bóleksheleri, miceliy parshalanǵanda payda

bolǵan sporalar (xlamidaspora, oidiylar, artrosporalar, blastosporalar hám t.b.), menen ámelge asadi. Reproduktiv usılda zamarıqlar arnawlı organlar

járdeminde kóbeyedi. Jinssiz kóbeyiw arnawlı endogen (sporan-giyasporalar, zoosporalar) yáki ekzogen (konıdiyalar) toqımalar járdeminde keshedi.

Jınsıy kóbeyiwde eki toqımanıń yadrosı qosılıp, keyin bólinedi hám arnawlı gifler payda boladı. Giflerde bolsa spora payda qılıwshı organlar payda

boladı. Jınsıy kóbeyiw ózgesheliklerine iye zamarıqlar - (takomillawgan, jınsıy sikli joqları - takomillawmagan (Deuteromycetes) dep ataladı.

Takomilashgan zamarıqlardiń rawajlanıw dáwrinde jınssız hám jınsıy spora payda qılıw basqıshları boladı.

Zamarıqlardiń suslo agarda ósiwi. Boshchali - mukor moǵori fikomicetlar wákili. Suslo agarda birinshi sutkada jumsaq kúlreń párdey qatlam payda

qılıp ósedi. Bul zamarıqtiń tanasi buwınlarǵa bólinbegen bolıp boshchası -sporangiyası ishinde 2-4 dana endosporalar payda boladı, jetilgennen keyin

sporangiya parshalanıp sporalar sırtqı ortalıqqa tarqaladı. Mikomicetlardiń wákili - penicillium, aspergillius hám t.b.lar miceliysi kóp toqımalı

buwınlarǵa bólingen, miceliyalardiń ishinde konıdiyalar, konıdiyalardiń shetinde ekzosporalar jaylasadı. Aspergilla- takomillawmagan zamarıq bolıp,

mukorǵa qaraǵanda áste ósedi. Ekinshi sutkada ósiw payda boladı. Konıdiyalari qara (Aspergillus niger) hám jasıl-sari (Aspergillus oryzae) reńde bolıp,

konıdiyalardı tasıwshı ushları tóǵnoǵish basina uqsap, onnan tarqalǵan nur sıyaqlı hár tárepke zanjir tárizli jaylasqan ekzosporalar ósip shıǵadı.

Penicilla hám takomillawmagan zamarıq. Suslo agarda ekinshi-úshinshi sutkalarda momiq párdey kúlreń - jasıl yáki jasıl sheti aq xoshiyali názik qatlam

payda qılıp ósedi. Zamarıqtıń miceliysi buwınlarǵa bólingen hám shahabsha tárizli tarmaqlanǵan kóbeyiwshi  gifi  bar.  Onıń  ushında  shingil  túri 

konıdiyalar (ekzosporalar) payda bolıp, zanjir tárizli jaylasadı. Mikroskopik tekseriw ushın boyalmaǵan «ezilgen tamshı» preparatı tayarlanadı. Bul

maqsette mikologik ilmek penen materialdı alıp, buyım aynasındaǵı bir tamshı suyıqlıqqa (fiziologik eritpe, steril suw, álbette teń kólemde alınǵan

suw, spirt hám glicerindan ibarat suyıqlıq jánede jaqsı) salınadı. Miceliy sabaqlarin tarqatip, jawǵish ayna menen jawıladı. Mukordan tayarlanǵan

preparat mikroskoptiń x8 obyektivinde, penicillium, aspergilliuslar x40 obyektivte kóriledi.

Aktinomicetlar (nurtárizli zamarıqlar). Bir toqımalı mikroorganizmler bolıp bakteriya hám tuban zamarıqlarǵa uqsaydı. Aktinomicetler miceliysınıń

gifleri substrat boyınsha nur tárizli tarqalıp ósiwi olardı zamarıqlarǵa jaqınlastıradı. Gifleriniń qalınliǵi bakteriyalardıkinen yóǵon emes, sonıń ushın olar

hám mikroskoptiń immersiya sistemasında kóriledi. Miceliysi aldın substratli keyin hawali bolıp, kolonıyalar baxmalga uqsas mayin boladı. Kolonıya

tıǵız konsistensiyali, azıqlıq ortalıqqa bekkem kirgeni arqalı substrat penen birge alınadı. Aktinomicetlar pigment payda qılǵanı ushın - qızǵılt, qızıl,

qara hám basqa reńlerde boladı. Aktinomicetlar aerob, kraxmal - ammiaklı agarda 30 - 35°Cda ósedi. Preparat tayarlaw ushın buyım aynasına ilmek

penen kultura kolonıyası alınadı hám ústine ekinshi sonday aynanı qoyıp eziledi, eki tárepinde tartıladı. Nátiyjede eki súrtpe payda boladı. Suyıq

ortalıqta óstirilgen kulturadan ilmek penen alıp, súrtpe tayarlanadı. Qotırılǵan súrtpe Pfeyffer fuksinı menen boyaladı.

---

12.01.2021

MM1206: 5-ámeliy. ZAMARIQLARDIŃ MORFOLOGIYASI HÁM BAKTERIYALARDI HÁREKETIN ÚYRENIW

moodle.samvminf.uz/mod/lesson/view.php?id=7126

2/3

Вы зашли под именем 

2010-Zoo ERIMOV.FERUZ

 (

Выход

)

MM1206

Ashıtqılar (drojji) - qaltalı zamarıqlar klassına kiredi. Olar miceliysiz bir toqımalı kurtaklanatuǵın domalaq yáki oval túrli zamarıqlar. Ashıtqı

toqımalarınıń qabıǵı, sitoplazması, qáliplesken ózagi bar. Sitoplazmada waqıt ótiwi menen vakuolalar payda boladı. Olardıń diametri

bakteriyalardıkinen úlken 10-15 mkm ǵasha. Ashıtqı toqımasınıń ishinde 4 den 12 geshe sporalar payda bolıp, olar qalta - askalarǵa aylanadı.

Ashıtqılardiń tınısh haldaǵi toqımaları vegetativ túrlerinen eki qabatli qabıǵı, kóp muǵdarda azıqlıq zatlar rezervi (glikogen, may) bar bolıp, vakuolı

joqlıǵı menen parq qıladı. Ashıtqılar kurtakleniw, spora payda qılıw, ápiwayı bóliniw hám jınsıy jol menen kóbeyedi. Preparat tayarlaw ushın ilmek

penen buyım aynasına bir tamshı ashıtqı kulturası alınadı. Jawǵish ayna menen jawıp mikroskoptiń immersiya sistemasında kóriledi. Ashıtqı

toqımaların x40 obyektivte hám kóriw mumkin.

Bakteriyalardıń háreketin úyreniw. Tiri mikroorganizmlerdiń ayrımları háreketlenedi, ayrımları bolsa joq. Bul olardıń túrlerin bir-birinen parq

qılıwdaǵı tiykarǵı belgilerden biri. Mikroblar xivshinlar járdeminde háreketlenedi, olar mikrob denesınıń tórt bóleginde jaylasadı. Soǵan qarap,

háreketleniwi hám túrlishe boladı.

1. Monotrix - xivshini bir bolıp, denesınıń bir ushında jaylasqan. Monotrix bakteriyalar xivshinsiz tárepinde qarap háreketlenedi.

2. Lofotrix - denesınıń bir ushında bir tutam xivshinlar jaylasqan.

3. Amfitrix - bul topar bakteriyalarda xivshinlar denesınıń eki ushında top- top bolıp jaylasqan.

4. Peritrix - bul topar bakteriyalarda xivshinlar toqımaniń hár tárepinen ósip shıqqan. Tartibsiz háreketlenedi.

Bakteriyalardıń háreketin «asılǵan tamshı», «ezilgen tamshı» usıllarında preparat tayarlap, yarım suyıq GPA-ga tik egip yáki GPA kondensatina egip

anıqlanadı. Bakteriyalardıń háreketleniwin tekseriw ushın bulonda óstirilgen jas (18-20 saatlıq) bakteriya kulturasınan paydalanıladı. Agarda óstirilgeni

hám boladı. Olardı tekseriw ushın ápiwayı sterillengen fiziologiyalıq eritpede yáki suwda suspenziya tayarlanadı.