Lim, fan va innovatsiyalar vazirligi toshkent moliya instituti

2.O'ZBEKISTON TASHQI IQTISODIY ALOQALARINING USTUVOR YO`NALISHLARI

O‘zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalar strategiyasining asosiy tarkibiy qismi sifatida mintaqaviy integratsiyaga katta e’tibor qaratdi. Mamlakat Markaziy Osiyoda geografik strategik mavqega ega bo‘lib, uning rahbarlari qo‘shnilar bilan iqtisodiy hamkorlik va integratsiyani kuchaytirishning mumkin bo‘lgan afzalliklarini tan oladilar.

So‘nggi yillarda O‘zbekistonda mintaqaviy integratsiyani mustahkamlash bo‘yicha qator ishlar amalga oshirildi. Mamlakat Markaziy Osiyodagi qo‘shnilari, xususan, madaniy va iqtisodiy aloqalari tarixiga ega bo‘lgan Qozog‘iston va Qirg‘iziston bilan munosabatlarni yaxshilash ustida ishladi. O‘zbekiston, shuningdek, mintaqada iqtisodiy hamkorlik va rivojlanishni rag‘batlantirishga qaratilgan Markaziy Osiyo mintaqaviy iqtisodiy hamkorlik dasturi (CAREC) va Shanxay hamkorlik tashkiloti (SHHT) kabi mintaqaviy tashkilotlarda ham faol rol o‘ynadi.
O‘zbekistonda 2018-yilda “Faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash yili” tashabbusi ilgari surilib, mamlakatda tadbirkorlik va innovatsiyalarni rivojlantirish, qo‘shni davlatlar bilan iqtisodiy aloqalarni mustahkamlashga qaratilgan. Ushbu tashabbus doirasida O‘zbekistonda bir qator mintaqaviy tadbirlar, jumladan, mintaqaning barcha biznes rahbarlari va investorlarini birlashtirga Toshkent xalqaro investitsa forimi o’tkazildi.⁷
Toshkent xalqaro investorlar forimi

Mintaqaviy integratsiyani rivojlantirishga qaratilgan muhim loyihalardan biri O‘zbekistonni Afg‘oniston va Pokiston bilan bog‘laydigan “Mozori Sharif-Kobul-Peshovar” temir yo‘li qurilishi hisoblanadi. Loyiha mintaqadagi savdo va tranzitga sezilarli turtki berishi hamda ishtirokchi davlatlar o‘rtasidagi iqtisodiy aloqalarni oshirishi kutilmoqda.

Infratuzilmaga investitsiyalar:
O‘zbekiston infratuzilmaga, jumladan, yangi avtomobil yo‘llari, temir yo‘llar va aeroportlarni rivojlantirishga katta sarmoya kiritmoqda. Ushbu sarmoya mamlakatning transport aloqalarini yaxshilaydi va O‘zbekistonda biznes yuritishni osonlashtiradi, bu esa xorijiy investorlarni jalb qiladi va mamlakat raqobatbardoshligini oshiradi.
Eksportni diversifikatsiya qilish:
O‘zbekiston eksport mahsuloti turlarini ko‘paytirish va eksport uchun yangi bozorlarni o‘zlashtirish orqali eksportni diversifikatsiya qilishga e’tibor qaratmoqda. Bu mamlakatning bir nechta asosiy eksport mahsulotlariga qaramligini kamaytiradi va uni global talabning o'zgarishiga chidamli qiladi.

Yaxshilangan investitsiya muhiti:

O‘zbekiston mamlakatdagi sarmoyaviy muhitni yaxshilash, jumladan, biznes tartib-taomillarini soddalashtirish, byurokratiyani qisqartirish, xorijiy investorlarni rag‘batlantirish choralarini ko‘rdi. Ushbu chora-tadbirlar iqtisodiy o‘sish va rivojlanishni qo‘llab-quvvatlovchi xorijiy sarmoyani yanada ko‘proq jalb qilishi.
Umuman olganda, O‘zbekistonning mintaqaviy integratsiyaga alohida e’tibor qaratayotgani Markaziy Osiyoda iqtisodiy hamkorlik va integratsiyani kuchaytirishning potentsial afzalliklarini e’tirof etishdan dalolat beradi. O‘zbekiston qo‘shnilari bilan aloqalarni mustahkamlash orqali iqtisodiy taraqqiyotga ko‘maklashish va mintaqada o‘zini asosiy ishtirokchi sifatida ko‘rsatishga umid qilmoqda.
Qo'shni davlatlar bilan hamkorlik:
O‘zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalar strategiyasining asosiy yo‘nalishi sifatida qo‘shni davlatlar bilan hamkorlikka ustuvor ahamiyat qaratgan. Mamlakat Markaziy Osiyoda geografik strategik mavqega ega bo‘lib, uning rahbarlari qo‘shnilar bilan iqtisodiy hamkorlik va integratsiyani kuchaytirishning mumkin bo‘lgan afzalliklarini tan oladilar.
O‘zbekiston so‘nggi yillarda Markaziy Osiyodagi qo‘shnilari bilan munosabatlarni yaxshilash bo‘yicha qator qadamlar tashladi. Masalan, mamlakat Qirg‘iziston bilan chegaradagi kelishmovchiliklarni bartaraf etish, Qozog‘iston bilan iqtisodiy hamkorlikni yaxshilash ustida ish olib bordi. O‘zbekiston ham qo‘shni davlatlar bilan savdo va sarmoyani rivojlantirishga qaratilgan qator ikki tomonlama shartnomalar imzolagan.
Bundan tashqari, O‘zbekiston mintaqaviy aloqa va tranzitni rivojlantirish, jumladan, mamlakatni qo‘shni davlatlar bilan bog‘laydigan yangi avtomobil va temir yo‘llarni qurish bo‘yicha choralar ko‘rdi. Mamlakat tarixan mintaqada keskinlik manbai bo‘lib kelgan qo‘shnilari bilan energetika va suv sohasidagi hamkorlikni yaxshilashga ham harakat qilmoqda.
Mintaqaviy tashkilotlarda ishtirok etish:
O‘zbekiston Markaziy Osiyoda iqtisodiy hamkorlik va integratsiyani rivojlantirishga qaratilgan qator mintaqaviy tashkilotlarning faol ishtirokchisi hisoblanadi. Bu tashkilotlar qatoriga Markaziy Osiyo mintaqaviy iqtisodiy hamkorlik (CAREC) dasturi, Shanxay hamkorlik tashkiloti (SHHT) va Yevroosiyo iqtisodiy ittifoqi (YEIH) kiradi.
CAREC 11 davlat, jumladan, Oʻzbekiston hamkorligi boʻlib, Markaziy Osiyoda iqtisodiy hamkorlik va rivojlanishga koʻmaklashishga qaratilgan. Dasturda infratuzilmani rivojlantirish, energetika va savdoni osonlashtirish, xususiy sektorni rivojlantirish kabi qator muhim yo‘nalishlarga e’tibor qaratilgan.ShHT mintaqaviy tashkilot boʻlib, oʻz ichiga sakkiz aʼzo davlat, jumladan, Oʻzbekiston ham kiradi va asosiy eʼtibor xavfsizlik, iqtisodiy hamkorlik va madaniy almashinuvga qaratilgan. Tashkilot mintaqada iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyotga ko‘maklashish, jumladan, taraqqiyot banki va erkin savdo zonasini yaratishga qaratilgan qator tashabbuslarni boshlab yubordi.⁸
Oʻzbekiston, shuningdek, Armaniston, Belarus, Qozogʻiston, Qirgʻiziston va Rossiyani oʻz ichiga olgan savdo bloki boʻlgan YeOII aʼzosi. Blok o'z a'zolari o'rtasida iqtisodiy integratsiya va hamkorlikni rivojlantirishga qaratilgan bo'lib, umumiy bozor va bojxona ittifoqini o'z ichiga oladi.
Umuman olganda, O‘zbekistonning mintaqaviy tashkilotlardagi ishtiroki Markaziy Osiyoda iqtisodiy hamkorlik va integratsiyani kuchaytirishning potentsial afzalliklari tan olinishini aks ettiradi. O‘zbekiston qo‘shnilari bilan hamkorlik qilish va mintaqaviy tashabbuslarda ishtirok etish orqali iqtisodiy taraqqiyotga ko‘maklashish va mintaqada o‘zini asosiy ishtirokchi sifatida ko‘rsatishga umid qilmoqda.O‘zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalar strategiyasining asosiy tarkibiy qismi sifatida eksportni diversifikatsiya qilishga katta e’tibor qaratdi. Mamlakat tabiiy resurslar, xususan, gaz va paxta eksportiga qattiq tayanadi va uzoq muddatda yanada xilma-xil eksport bazasi barqarorroq bo'lishi e'tirof etiladi.
Ushbu maqsadga erishish uchun Oʻzbekiston ikkita asosiy yoʻnalishga eʼtibor qaratmoqda:
Eksport mahsulotlari turlarini kengaytirish:
O‘zbekistonda qo‘shimcha qiymatga ega mahsulotlarga alohida e’tibor qaratilib, eksport mahsulotlari turlarini tabiiy resurslardan tashqari ko‘paytirish ustida ish olib borilmoqda. Mamlakatda eksport salohiyatiga ega bo‘lgan qator tarmoqlar, jumladan, to‘qimachilik, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish belgilangan. Bu maqsadni qo‘llab-quvvatlash uchun O‘zbekistonda eksportchilar uchun ishbilarmonlik muhitini yaxshilash, jumladan, bojxona tartib-taomillarini soddalashtirish, byurokratiyani qisqartirish va moliyalashtirish imkoniyatlarini yaxshilash bo‘yicha qator chora-tadbirlar amalga oshirildi. Hukumat eksportyorlarni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan qator tashabbuslarni ham boshladi, jumladan, eksportni rag‘batlantirish dasturlari, kichik va o‘rta korxonalar uchun subsidiyalar.
Eksport uchun yangi bozorlarni rivojlantirish:
O‘zbekiston eksport mahsulotlari turlarini kengaytirish bilan birga, eksport uchun yangi bozorlarni o‘zlashtirish ustida ishlamoqda. Mamlakat an’anaviy ravishda Markaziy Osiyodagi qo‘shnilariga, shuningdek, Rossiya va Xitoyga eksportga tayanib kelgan. Biroq, eksport bozorlarini diversifikatsiya qilish har qanday bozorga qaramlikni kamaytirishga yordam berishi e'tirof etilgan. Bu maqsadni amalga oshirish uchun O‘zbekiston ikki asosiy yo‘nalishga e’tibor qaratmoqda. Birinchidan, mamlakatimizda mavjud bozorlarga eksportni kengaytirish, xususan, eksport qilinadigan mahsulotlar hajmi va turlarini ko‘paytirish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda. Ikkinchidan, O‘zbekiston, xususan, Janubi-Sharqiy Osiyo, Yaqin Sharq va Yevropada yangi bozorlarni o‘zlashtirish ustida ishlamoqda. Bu maqsadni qo‘llab-quvvatlash uchun hukumat ushbu hududlar bilan savdo aloqalarini yaxshilash, savdo yarmarkalari va boshqa targ‘ibot tadbirlari orqali O‘zbekiston eksportini rivojlantirishga harakat qilmoqda.
Umuman olganda, O‘zbekistonning eksportni diversifikatsiya qilishga qaratilayotgani barqaror va diversifikatsiyalangan iqtisodiyot zarurligini e’tirof etishdan dalolat beradi. Eksport mahsulotlari assortimentini kengaytirish va eksport uchun yangi bozorlarni o‘zlashtirish orqali O‘zbekiston har qanday bozorga qaramlikni kamaytirishga, iqtisodiy o‘sish va rivojlanishga yordam berishga umid qilmoqda.
O‘zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalar strategiyasining bir qismi sifatida xorijiy sarmoyalarni jalb qilishni asosiy ustuvor yo‘nalish sifatida belgilab berdi. Mamlakat bir qator imtiyozlarni taklif qilmoqda va so'nggi yillarda investitsiya muhitini yaxshilash bo'yicha sezilarli sa'y-harakatlarni amalga oshirdi.
O'zbekistondagi investitsion muhit:
O‘zbekistonda so‘nggi yillarda sarmoyaviy muhitni yaxshilash bo‘yicha qator chora-tadbirlar amalga oshirildi, jumladan, investorlarni himoya qilish va xorijiy sarmoyalarni rag‘batlantirishga qaratilgan qator yangi qonunlar qabul qilindi. Mamlakatda byurokratiyani kamaytirish va xorijiy investorlar uchun tartib-qoidalarni soddalashtirish, jumladan, xorijiy investorlar uchun “yagona darcha” tamoyilini yaratish bo‘yicha ham sa’y-harakatlar amalga oshirildi.
Bundan tashqari, O‘zbekiston infratuzilmasini yaxshilash, jumladan, yangi avtomobil va temir yo‘llarni qurish, aeroportlarni kengaytirish, erkin iqtisodiy zonalarni rivojlantirish bo‘yicha katta sa’y-harakatlarni amalga oshirdi. Shuningdek, mamlakatda innovatsiyalar va tadbirkorlikni rivojlantirish, jumladan, startap ekotizimini tashkil etish va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishga qaratilgan qator tashabbuslar boshlangan.
Xorijiy investorlar uchun imtiyozlar:
O‘zbekistonda xorijiy investorlar uchun soliq imtiyozlari, bojxona imtiyozlari, ruxsatnoma va litsenziyalar olishning soddalashtirilgan tartiblari kabi qator imtiyozlar taqdim etilgan. Hukumat, shuningdek, bir qator investitsiyalarni rag'batlantirish kampaniyalarini boshladi va xorijiy investorlarga yordam berish uchun bir qator investitsiya agentliklarini tashkil etdi.
Bundan tashqari, O‘zbekistonda xorijiy investorlar huquqlarini himoya qilish, jumladan, xalqaro arbitraj markazini tashkil etish va intellektual mulk huquqlarini himoya qilishga qaratilgan qonlar qabul qilish bo‘yicha choralar ko‘rildi.
O‘zbekistondagi hozirgi yirik xorijiy investorlar:
O‘zbekiston so‘nggi yillarda, xususan, energetika, tog‘-kon sanoati va telekommunikatsiya sohalariga katta miqdorda xorijiy sarmoyalarni jalb qildi. O‘zbekistondagi asosiy xorijiy investorlar qatoriga quyidagilar kiradi:
Energetika va transport sohalariga katta sarmoya kiritgan Xitoy
Konchilik va energetika sohalariga sarmoya kiritgan Rossiya
Avtomobil, neft-kimyo va telekommunikatsiya sohalariga sarmoya kiritgan Janubiy Koreya Avtomobilsozlik va energetika sohalariga sarmoya kiritgan Yaponiya Umuman olganda, O‘zbekistonning xorijiy sarmoyalarni jalb qilish borasidagi sa’y-harakatlari muvaffaqiyatli bo‘lib, so‘nggi yillarda mamlakatga sezilarli sarmoya kiritildi. Rag'batlantirish va iqtisodiy o'sish va rivojlanishni rag'batlantirishga umid qiladi.