Lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti b

e e
holatiga), ammo muvоzаnаtli hajm (Q_e) o`zgarmasdan qoladi (4.8-rasm).
D́ D S Ś

Pe _E
Ṕ

Ṕ _É

e

Q₁ Q_e Q₂ Q
4.8-rasm. Talab qisqarishi va taklif oshishining bozor muvozanatiga ta′siri
Ikkinchi kutilаdigаn hоlаt – bu tаlаb оshib, tаklif qisqаradigаn vаziyat. Bundа nаrх ko`tаrilishi bilаn bоg`liq ikkitа sаmаrаni kuzаtish mumkin: tаlаbning оshishi nаrхning ko`tаrilishigа оlib kеlsа, tаklifning qisqаrishi hаm tоvаr tаnqisligini vujudgа kеltirib, nаrхni оshirаdi. Ammo
61
bu yerda ham muvozanatli hajm miqdori ulardan qaysi biri ko`proq `oshishi yoki qisqarishiga bog`liq. Agar talab ko`proq `oshib, taklif kamroq qisqarsa muvozanatli hajm dastlabki holatga nisbatan oshadi. Aksincha, talab kamroq oshib, taklif ko`proq qisqarsa, muvozanatli hajm dastlabkiga nisbatan qisqaradi.

Talabning oshishi va taklifning qisqarishi bir xil nisbatda yuz berganda, tаlаb vа tаklif chiziqlаri оldingi muvоzаnаt hоlаtidаn аnchа yuqoridа kеsishib yangi muvozanatga erishadi. Bunda narx oshadi (P_e dan

Ṕ holatiga), ammo muvоzаnаtli hajm (Q ) o`zgarmasdan qoladi (4.9-e e rasm).


D D́

Ś

S

Ṕ

^e É
Ṕ
Pe E

Q₁ Q_e Q₂ Q
4.9-rasm. Talab oshishi va taklif qisqarishining bozor muvozanatiga ta′siri
Yuqorida keltirilgan bozor modellari statik bo`lib, ular ma′lum vaqt oralig`ida mazmunga ega (masalan, u bir oy yoki bir yilga teng bo`lishi mumkin). Bunday bozor modelida o`zgaruvchilar vaqtga bog`liq emas.
Modelda talab, taklif va narxlarning bog`liqliklarini vaqt o`zgarishi bilan bog`lasak, model dinamik modelga aylanadi. Faraz qilaylik, ma′lum vaqt oralig`ida (masalan, bu oraliq bir oy bo`lsin) bir birlik tovarning bozor narxi P(t) bo`lsin (ya′ni, tovar narxi bir oy ichida o`zgarmaydi).
Tovarning bozor narxi P(t) muvozanat narxga teng bo`lishi ham, teng bo`lmasligi ham mumkin.
Agar biz T vaqt oralig`ini qarasak, u holda t 1,2,...,T qiymatlarni qabul qiladi. P(1), P(2),..., P(T ) - narx traektoriyasini yoki dinamik model traektoriyasini beradi.
Bitta mahsulot uchun bozorning dinamik modelini qaraymiz.

62

Modelda talab chizig`ini D va taklif chizig`i S vaqt o`zgarishi bilan o`zgarmaydi deb faraz qilaylik. Talab funksiyasi Q ^D t va taklif funksiyasi Q^S t  narx P(t) ga bog`liq. Bu yerda P(t) t - oraliqdagi narx, P(t 1) - oldingi P (t 1) - oraliqdagi narx. Talab funksiyasi: Q<sup>D</sup> t  a<sub>0</sub>  a<sub>1</sub>  P(t)
Bu yerda: a<sub>0</sub> , a<sub>1</sub> - o`zgarmas parametrlar.
Taklif funksiyasi: Q^S t b₀  b₁  P(t 1)

Bu yerda: b₀ , b₁ - o`zgarmas parametrlar.

Muvozanat narx quyidagi qaytariladigan bosqichlar bo`yicha aniqlanadi:

1. Talab va taklif chiziqlari grafigi chiziladi (gorizontal o`q bo`yicha narx P qo`yiladi, vertikal o`q bo`yicha taklif va talab qilingan mahsulot miqdori Q);

   
   

2. Boshlang`ich vaqt oralig`i t 1 bo`yicha taklif miqdori Q<sup>S</sup> (t) , boshlang`ich narx P(1) ga ko`ra aniqlanadi, (boshlang`ich narx P(1) ) oldindan sotuvchi tomonidan beriladi;

   
   

3.