Liz Borbo (fr. Lise Bourbeau, 941-yil 14-fevralda tugʻilgan) — faylasuf, psixolog, oʻqituvchi, pedagog, koʻplab bestsellerlar muallifi, Kvebekdagi eng yirik shaxsiy rivojlanish markazlaridan biri asoschisi

6-BOB
TASHLAB KETILGANLIK VA XIYONAT 
QILINGANLIK JAROHATLARI
Yuqorida tasvirlangan jarohatlar singari, tashlab ketish va xiyonat 
jarohatlari ham bir-biri bilan chambarchas bog'liqdir. Ikkala jarohat 
ham erta yoshda qarama-qarshi jinsdagi ota-ona yoki bu ota-ona 
rolini o'ynagan boshqa shaxs tomonidan faollashadi. Tashlab ketish 
jarohati uch yoshdan besh yoshgacha, xiyonat jarohati esa to'rt 
yoshdan olti yoshgacha faollashadi. 
Birinchi «Beshta ruhiy jarohatlar» kitobidagi ushbu ikkita 
jarohatlarga tegishli boblarnini hozir qayta o'qib chiqishingizni 
tavsiya qilaman. Men rad etish jarohati insonga eng og'ir azob-
uqubatlarni keltirib chiqarishi va uni boshqa jarohatlardan ko'ra 
ko'proq vayron qilishini aytib o'tgandim. Ikkinchi eng kuchlisi - 
tashlab ketish jarohatidir. Nega? Chunki inson buni passiv tarzda, 
o‘z ichida boshdan kechiradi. Bu jarohat, asosan, qalbdagi katta 
qayg'u bilan tavsiflanadi.
Menga tez-tez shunday aytishadi: "Ba'zida qalbimda juda qayg'uli 
bo'lib qolaman va nima uchunligini hatto tushunmayman.
Menimcha, menda baxtli bo'lish uchun hamma narsa bor: yaxshi 
munosabatlar, martaba, yaxshi bolalar va hokazo. Nega ba'zida men 
xafa bo'laman? Men buni tanamning har bir hujayrasida his 
qilyapman”.
Agar siz bunday chuqur qayg'u holati bilan tanish bo'lsangiz, bu 
sizning ichingizda tashlab ketish jarohati siz o'ylagandan ham 
kuchliroq ekanligini anglatadi. Ehtimol, siz azob-uqubatlardan 
qochish uchun buni bilishni xohlamaysiz va sizning ko'p 
harakatlaringiz sizni hamma narsa joyida ekanligiga ishontiradi.
Ko'pincha shuning uchun biz faol ijtimoiy hayot kechiramiz. Ammo 

---

107
ma'lum daqiqalarda, qayg'uni yashirishning iloji bo'lmaganida, bu 
aniq bo'ladi.
Agar siz doimo qayg'uli ekanligingizni tushunsangiz, uni qabul qilish 
va uni asta-sekin kamaytirishga yordam berish uchun chora ko'rish 
orqali tashlab ketish jarohati bilan qanday kurashishni o'rganish vaqti 
keldi. Siz qarshilik qilishingiz va kunlaringiz oxirigacha shunday 
yashashga majbur bo'lishingizga ishonishingiz shart emas. 
Tashlab ketish jarohatidan aziyat chekayotgan odamlar uchun asosiy 
qiyinchilik shundaki, ularning egosi ularni hech qachon boshqa 
odamlardan yetarlicha e'tibor va hissiy oziqlantirmasliklariga 
ishonishlariga olib keladi. O'zlari xohlagan narsaga erishish uchun 
qanday usullardan foydalanmasinlar, ular ko'proq sevgi va mehr-
muhabbatga ega bo'lishlari mumkinligiga ishonishadi. Ular o'zlarini 
shunchalik kam sevadilarki, ular hech qachon boshqa odamlarning 
sevgisining dalillarini qidirishni to'xtatmaydilar. 
Bu tashlab ketish jarohati bo'lgan odam, tananing allaqachon 
to'yinganligini va endi oziq-ovqatga muhtoj emasligini 
tushunmasdan ham ko'p miqdorda oziq-ovqat iste'mol qila olishini 
ko'rsatadi. Lekin ayni paytda psixologik kamchilik va ichki 
munosabat tufayli odam semirib ketmaydi: “Menga bu yetarli emas.
Men sevgi haqida yetarli dalillarga ega emasman» degandek. 
Men allaqachon aytib o'tganmanki, tashlab ketish jarohati paydo 
bo'lgan paytda, odam, qoida tariqasida, passiv pozitsiyani egallaydi.
Xiyonat jarohatida bo'lsa, reaktsiya kuchliroq va ifodali bo'ladi.
Misol uchun, otasi tomonidan tashlab ketilganini his qiladigan va u 
bilan kamdan-kam vaqt o'tkazadigan qizni olaylik. U ko'proq o'g'li 
bilan, xotini bilan yoki ishda. U o'zini yolg'iz his qiladi, otasi bilan 
yaqin bo'lishni, uning qo'llab-quvvatlashini olishni xohlaydi va uning 
e'tibori unga hech qachon yetarli bo'lmaganga o'xshaydi. Biroq, u 
uni sevimli deb ataydi va unga ko'proq e'tibor qaratishiga urinadi.

---

108
U olgan narsasidan ko'ra o'ziga yetishmayotgan narsani ko'proq his 
qiladi. Uning e'tibor va qo'llab-quvvatlashga bo'lgan ehtiyojini 
qondirish uchun u ko'pincha juda nozik usullardan foydalanadi. Agar 
ota unga e'tibor belgilarini ko'rsatmasa va his-tuyg'ularini 
ko'rsatmasa, uning jarohati yanada og'riydi. O'zini tashlandiq his 
qilib, u o'zini sevishini his qilmagani uchun yig'lash uchun xonasiga 
boradi. Boshqa odamlarning e'tiborini jalb qilish yo'lini topgan bo'lsa 
ham, agar otasi (yoki uning rolini o'ynagan) uning e'tiborga bo'lgan 
ehtiyojini qondirmasa, u hali ham chuqur qayg'uni his qiladi.
Agar onasi bilan muammosi bo'lsa, u otasining uning tarafini 
olishini xohlaydi va u bo'lmasa, u nafaqat onasi tomonidan rad 
etilgan, balki otasi tomonidan ham tashlab ketilganini his qiladi.
Maqsadlariga erishish uchun u kasalliklardan ham foydalanishi 
mumkin. Va bu holatda ham, ota u bilan shug'ullanmaslik uchun 
bahona topishi mumkin. Misol uchun, u kasal bolaga qanday 
g'amxo'rlik qilishni ona eng yaxshi bilishini yoki u yerda o'zini 
yaxshi his qilmagani uchun kasalxonaga bora olmasligini aytishi 
mumkin. Keyin qiz o'zi uchun kasalliklarni yaratishi mumkin, har 
safar yanada jiddiy va xavfli ko'rinishda.
Bechora qizaloq jarohati uchun shifo kerakligini bilmaydi va 
otasining xatti-harakati uni o'ziga jalb qilgan yagona sababdir.
Bolada rivojlanayotgan edipal kompleks bu jarohatni yanada 
faollashtiradi. Bu qiz otasini podshohga qiyoslaydi, faqat otasi unga 
kerakmi yoki yo'qmi, unga barcha e'tiborni qaratadi. U o'zini 
sevmaslik uni tashqi dunyoda sevgi izlashga undayotganini 
tushunmaydi. Qiz aqlan yoki baland ovozda g'azabini ko'rsata 
boshlaganida, xiyonat jarohati faollashadi: «Dadam qanday qilib 
shunday yo'l tutishi mumkin, axr u meni sevishini aytadi? Agar u 
meni xazinam desa, nega u menga hech qachon vaqt topolmaydi?
Uni qanchalik sevishimni tushunmaydimi? Undan menga ko'proq 
e'tibor qaratishni qanchalik xohlardim!»

---

109
U nima uchun unga ko'proq e'tibor bermasligini tushunmaydi, chunki 
u yaxshi va sevimli bo'lish uchun hamma narsani qiladi. Ammo eng 
muhimi, u uning aytgani va qilayotgani va undan olishni kutgan narsa 
o'rtasidagi tafovutni tushunmaydi. U o'zini xiyonat qilgandek his 
qiladi. Va uning bajarilmagan umidlari uning g'azabini ko'paytirar 
ekan, uning xatti-harakati va reaktsiyalari tobora ko'proq 
hissiyotlarga ega bo'ladi. 
Agar kichkina qiz hech qanday sevgi yoki e'tibor belgisini olmasa, 
uning isyoni tezda namoyon bo'lishi ehtimoli katta. Farzandini 
sevishi kerak bo'lgan ota nima uchun buni hech qachon 
ko'rsatmasligini u tushunmaydi. Nazoratchining g'azabini 
ifodalashning ikkita usuli bor. Birinchi usul - bu boshqa odamning
yashirin manipulyatsiyasi. Ikkinchi yo'l - aniq tajovuzkorlik bilan 
namoyon bo'lgan aniq manipulyatsiya. Ba'zilar bu ikki turdagi 
manipulyatsiyani o'z navbatida ishlatadilar, boshqalari esa 
tasvirlangan manipulyatsiya turlaridan birini afzal ko'radilar. 
Biz aytayotgan qiz yashirincha manipulyatsiya qilishi mumkin, 
otasini aldashi, unga imkonsiz va'dalar berishi, eshitishni xohlagan 
narsani aytishi, lekin hamma narsani o'z yo'lida qilishi, tajovuzkor 
bo'lishi va otasini reaktsiyaga qo'zg'atishi mumkin. itoatsiz bo‘lmoq, 
takabbur bo‘lmoq, otasini xudbin va befarqlikda ayblamoq, undan 
qochishdir... Shunday qilib, uning xiyonat jarohati tobora yaqqol 
ko‘zga tashlanadi.