Liz Borbo (fr. Lise Bourbeau, 941-yil 14-fevralda tugʻilgan) — faylasuf, psixolog, oʻqituvchi, pedagog, koʻplab bestsellerlar muallifi, Kvebekdagi eng yirik shaxsiy rivojlanish markazlaridan biri asoschisi

O'z maqsadiga erishish uchun nazoratchi yashirin yoki 
tajovuzkor manipulyatsiyadan foydalanishi mumkin.
Bunday odam yetuk bo'lib, sherigiga ishonmaydi. U nima uchun 
hamrohi ba'zan unga juda mehribon va qaram bo'lishi mumkinligini 
tushunmaydi va birdan u keskin o'zgaradi va hatto g'azablangan va 
tajovuzkor bo'lib qoladi. Xiyonatning jarohati bilan bog'liq holda, 
odam nazoratchi niqobini kiyib, boshqa odamni boshqarishning turli 
usullarini ishlab chiqadi. Nega? Tashlab ketish qo'rquvi uchun.

---

110
Qoida tariqasida, bu ongsiz qo'rquvdir, shuning uchun nazoratchi 
o'zini juda mustaqil deb hisoblaydi va u azob chekayotganini tan 
olmaydi. Bu nazorat harakati unga tashlab ketish jarohati bilan 
bog'liq og'riqni his qilmaslikka yordam beradi. Inson o'z azobini ikki 
baravar oshirayotganini bilmaydi. 
 U nafaqat tashlab ketilishdan qo'rqadi, balki xiyonat qilish 
qo'rquvini ham rivojlantiradi.
Birinchi bobda men nazorat qiluvchi niqobli ayolning tanasi kuchli 
va katta tos suyagi bilan ajralib turishini aytib o'tgan edim.
Erkaklarda bu niqob kuchli va hajmli yelkalari bilan ajralib turadi.
Nima uchun erkaklar va ayollar o'rtasida bunday farq bor? Chunki 
ayollar uchun tos suyagi bolani olib yuradigan va himoya qiladigan 
tananing bir qismidir. Erkaklar himoya qilish uchun yelkalari va 
mushaklaridan foydalanadilar.
Inson tanasi qarama-qarshi jinsga aytmoqchi bo'lgan taassurotga ega 
bo'ladi: "Men kuchli odam ekanligimni va sizni himoya qila 
olishimni ko'rmayapsizmi? Men bilan hech narsadan 
tashvishlanishga hojat yo‘q, men sizga g‘amxo‘rlik qilaman”.
Ammo ular buni isbotlashga harakat qilsalar ham, ularning kuchi 
himoya sifatida emas, balki nazorat va ishonchsizlik sifatida qabul 
qilinadi.
Oziqlanishga kelsak, xiyonat jarohati bo'lgan odamlar qo'rquvdan 
kelib chiqqan aybdorlik tufayli kilogramm olishadi. Aybdorlik hissi 
birovga yetarlicha e'tibor bermaslik yoki boshqalarga kamroq e'tibor 
berishni xohlashdan kelib chiqishi mumkin, bu ularning zaifligidan 
dalolat beradi. Shunda ular o'zlarining ozuqaviy ehtiyojlarini 
tinglamaganliklari uchun o'zlarini aybdor his qilishadi.
Ayollarda qo'shimcha funtlar asosan qorin bo'shlig'ida, son va 
dumbalarda, erkaklarda esa qorinning yuqori qismida to'planadi.
Agar erkak nazoratchi kimgadir ehtiyotkorlik bilan g'amxo'rlik 

---

111
qilmoqchi bo'lsa, qorin bo'shlig'ida ortiqcha vazn to'planadi. Bir oz 
yuqoriroqda aytdimki, avvaliga odam tashlab ketilish qo'rquvini 
boshdan kechiradi, lekin asta-sekin xiyonat jarohati o'zini namoyon 
qila boshlaydi. Biroq, hayot rejasiga ko'ra, tashlab ketishning kuchli 
jarohatini yengish kerak bo'lgan kishi, bu jarohat bilan bog'liq xatti-
harakatlarni namoyon qiladi. Biroq, unchalik aniq bo'lmasa ham, u 
xiyonat jarohatiga ega. U buni yanada nozikroq his qiladi. Misol 
uchun, unga uzoq muddatli sevgi munosabatlarini saqlab qolish juda 
qiyin. U sherigini barcha gunohlar uchun osongina ayblaydi, garchi 
u o'zi unga ishonmasa ham.
Bunday odamlar boshqalarni va o'zlarini yolg'iz qolishdan juda 
xursand ekanliklariga ishontirishga harakat qilishlari mumkin: “Endi 
ajralishlar soni 50% ga yetganidan so'ng, men endi hech kim bilan 
uchrashishni xohlamayman, deb qaror qildim. Bugungi dunyoda 
yaxshi sevgi munosabatlarini yaratish juda qiyin. Menga boshqa 
hech kim kerak emas. Men o'z ehtiyojlarimni qondira oladigan 
darajada kuchliman." deya... 
Har safar qarama-qarshi jinsdagi odamni ayblaganimizda, biz 
xiyonat ljarohatini yoqamiz. Tashlab ketish jarohati ta'sirida biz 
o'zimizni ayblaymiz, achchiq ulushimiz uchun qayg'uramiz va kuchli 
ichki tajribalarni qabul qilamiz. Biz boshqa odam uchun bahona 
topamiz va kerakli e'tiborni jalb qilishning yangi usullarini qidiramiz.
Bu erkaklar va ayollarning nima uchun tez-tez kasitishini 
tushuntirishi mumkin, va bu biz o'ylagandan ko'ra ko'proq. 
Ko'pincha ayollar: "Men erimga meni kaltaklashiga ruxsat beraman, 
lekin u faqat ichganda, chunki u o'zini nazorat qilishni yo'qotadi. U 
juda ko'p azob chekadi, lekin ishonchim komilki, u meni sevadi.
Bundan tashqari, kaltaklangan kunning ertasiga u menga juda 
mehribon va sodir bo'lgan voqeadan chin dildan pushaymon bo'ladi.
Qoidaga ko'ra, xotinlari tomonidan kaltaklangan erkaklar buni juda 
kamdan-kam hollarda tan olishadi. Shuning uchun aniq statistik 

---

112
ma'lumotlar yo'q. Tashlab ketish jarohatini tan olmagan odamlar, 
nima uchun kimdir yillar davomida bunday vaziyatga dosh bera 
olishini tushunolmaydi. Tushunishga harakat qilishning ham hojati 
yo'q, chunki u hech narsani hal qilmaydi. Barcha azob 
chekayotganlarga rahm-shafqatni rivojlantirish yaxshiroqdir va bu 
sizga o'zingizning tashlab ketish jarohatingizdan xalos bo'lishga 
yordam beradi, hatto uning mavjudligini tan olish siz uchun hali ham 
qiyin bo'lsa ham.
Bu ikki jarohatning yana bir ajoyib ko'rsatkichi - bu zavq berish - 
sevishdir. Shuning uchun nazoratchilar va qaramlar juda ko'p 
umidlarga ega. Qaram, agar sherik unga har doim o'z manfaatlariga 
zarar yetkazadigan zavq bag'ishlasa, bu uning buyuk sevgisining 
isboti ekanligiga amin. Uning fikricha, hasadgo'ylik va egalik qilish 
ana shunday dalillardan biridir. O'z sevgisini isbotlash uchun u o'z 
ehtiyojlari haqida o'ylamasdan ham boshqa odamning barcha 
talablarini qondiradi. Buning evaziga u xuddi shunday munosabatni 
kutadi. 
Nazoratchi qaram bilan bir xil yashirin umidlarga ega. Biroq, u 
yashirincha manipulyatsiya qilishga harakat qiladi, masalan, ochiq 
shikoyat qilish yoki tajovuzkorlik bilan hujum qilish. U sherigidan 
uni xursand qilishni talab qiladi, aks holda u sahnaga chiqadi, xafa 
qiladi, tahdid qiladi, savdolashadi yoki yo'ldan ozdiradi. U juda katta 
umidlarga ega va uning kuchli hissiy reaktsiyasi ortida tashlab ketish 
qo'rquvi yotganini bilmaydi. Hamma uni mamnun qilish uchun 
qiynalayotganda, bu unga odatiy tuyuladi, lekin u haqida gap 
ketganda, u har doim birinchi navbatda o'zi haqida o'ylash uchun 
asosli sabablarga ega. 
Nazoratchi egoistning fazilatlarini namoyon qilsa ham, u birinchi 
bo'lib uning iltimoslariga "yo'q" deyishga jur'at yetganlarni 
xudbinlikda ayblaydi. Nazoratchi o'zini aybdor yoki xato qilganini 
tan olishga qodir emas, u oxirgi so'z doimo u bilan bo'lishini 
xohlaydi. Uning kechirim so'rashi ko'proq boshqa odamni yoki 

---

113
vaziyatni ayblashga o'xshaydi. Unga yolg'on gapirish oson va u 
aybdor bo'lmaslik uchun buni qiladi.