Lochinbekovich jismoniy tarbiya va sport

Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik 
Jismoniy tayyorgarlik organizm salomatligini mustahkamlash, mofo 
funksional imkoniyatlarini ortirish, jismoniy fazilatlar rivojlantirish, jismoniy 
harakat malaka va ko‗nikmalarini takomillashtirish hamda sportda yuksak 
natijalarga erishish maqsadida amalga oshiriladi. Jismoniy tayyorgarlik umumiy 
fazilatlarni rivojlantirishda umumiy jismoniy tayyorgarlik, ma‘lum bir jismoniy 
sifatni rivojlantirishga yo‗naltirilsa maxsus jismoniy tayyorgarlik deb yuritiladi. 
UJT – umumiy jismoniy tayyorgarlik jismoniy fazilatlarni rivojlantirish, 
hayotiy zarur harakat malaka va ko‗nikmalarini shakllantirish bilan insonni 
jismoniy barkamol va ma‘naviy etuk qilib tarbiyalashga qaratilgan bo‗ladi. UJT 
umumiy ishchanlik qobiliyatini ortirishga ham ko‗mak beradi. UJT insonni kasbiy 
faoliyat yoki mashg‗ul bo‗lgan sport turida yuksak natijalarga erishishni 
ta‘minlovchi maxsus jismoniy tayyorgarlikning asosi bo‗lib, uni turli 
mutaxassislikka tayyorlashda ham xizmat qiladi. 
Umumiy jismoniy tayyorgarlikni ta‘minlash uchun quyidagi test sinovlari 
taklif qilish mumkin. Polga tayanib qo‗llarni bukib yozish – 60 marta, turnikda 
tortilish – 25 marta, ikki oyoqda o‗tirib turish – 300 marta, bir oyoqda o‗tirib turish 
– 40 marta. 12 daqiqa davomida yugurish – eng kam masofa 2,5-3 km o‗smirlar 
uchun, qizlar uchun 2-2,5 km. 
Umumiy jismoniy tayyorgarlikni tashkil etish uchun barcha muskul 
guruhlarini uyg‗unlikda rivojlanishini ta‘minlash kerak. Umumiy jismoniy 
tayyorgarlikda jismoniy fazilatlarni ham o‗zaro muvofiqlikda rivojlantirishni ham 
e‘tiborga olish kerak. Tezkor kuch namoyon qiluvchi sportchilar – og‗ir 

---

106 
atletikachilar, sakrovchilar va uloqtiruvchilar, siklik sport turlari bilan 
shug‗ullanuvchilar o‗rta masofaga yuguruvchilarga, shosseda velosiped 
haydovchilarga nisbatan og‗irliklar bilan ko‗proq mashqlar bajaradilar. 
MJT – maxsus jismoniy tayyorgarlik tanlagan sport turi yoki kasbiy faoliyat 
xususiyatlariga muvofiq bo‗lgan jismoniy fazilatlarni rivojlantirish, harakat malaka 
va ko‗nikmalarini shakllantirishga yo‗naltirilgan jarayon bo‗lib hisoblanadi. 
Maxsus jismoniy tayyorgarlikning barcha turlari o‗zining yo‗nalishi bo‗yicha – 
sport tayyorgarliklariga hamda kasbiy amaliy tayyorgarlikka bo‗linadi. 
Sport tayyorgarlik jarayonlarida bir qator muhim vazifalar hal etiladi. 
Bulardan biri sport turida yuksak natijalarga erishishni ta‘minlaydigan jismoniy 
qobiliyatlarni takomillashtirish. Masalan balandlikka sakrovchi sportchilarning 
maxsus jismoniy tayyorgarlik jarayonlari sakrovchanlikni tarbiyalash, oyoq 
muskullarini, chaqqonlikni rivojlantirishga qaratilgan bo‗ladi. Sprintchilar yuqori 
tezkorlik qobiliyatiga, tezkor chidamlilik sifatlariga ega bo‗lishi kerak. Stayerlarda 
esa umumiy chidamlilikni rivojlantirish muhim bo‗ladi. Kurashchilar va gimnastlar 
uchun esa yuksak koordinasion qobiliyatlar, egiluvchanlik hamda statik va dinamik 
kuch namoyon qilish qobiliyatlarini rivojlantirish katta ahamiyatga ega. 
Maxsus jismoniy tayyorgarlik umumiy jismoniy tayyorgarlik bilan o‗zaro 
muvofiqlikda tashkil etilishi kerak. Sportchilarning dastlabki sport tayyorgarlik 
jarayonlarida umumiy jismoniy tayyorgarlikka katta e‘tibor qaratiladi. Dastlabki 
tayyorgarlik jarayonlarida umumiy jismoniy tayyorgarlik sport harakatlari texnika 
va taktikasini mukammal o‗rganishga hamda sport turiga mos bo‗lgan maxsus 
jismoniy fazilatlarni yuqori saviyada takomillashtirishga asos bo‗ladi. 
Oliy ta‘lim muassasalari talabalari jismoniy tayyorgarlik jarayonlari jismoniy 
tarbiya darslari, kun tartibidagi jismoniy tarbiya va sport mashg‗ulotlari hamda 
sport turlari bo‗yicha tashkil etiladigan mashg‗ulotlarda olib boriladi. Talabalar 
jismoniy tayyorgarliklarini baholash va aniqlashda turli hil nazorat sinovlari, testlar 
o‗tkaziladi. Nazorat sinovlari talabalar jismoniy tayyorgarliklarini samarali 
baholash bilan birga, jismoniy tarbiya bo‗yicha o‗quv mashg‗ulotlarining 

---

107 
saviyasini o‗rganishga, talabalarning jismoniy tarbiya va sport mashg‗ulotlari bilan 
shug‗ullanishga bo‗lgan ehtiyojlarini aniqlashga yordam beradi. 
Jismoniy tayyorgarlikni baholash test sinovlaridan namunalar: 
1) 
Tezkorlik mashqlari: 30,60, va 100 m.ga yugurish: 
2) 
CHaqqonlik mashqlari: bir daqiqa davomida arqonchadan sakrash, 
tennis to‗pini 25 m.dan nishonga uloqtirish: 
3) 
Kuch mashqlari: turnikda tortilish, polda tayanib qo‗llarni bukib 
yozish, yotgan holda gavdani oldga bukib yozish, ikki oyoqda o‗tirib turish, joydan 
uzunlikka sakrash: 
4) 
CHidamlilik mashqlari: 1000, 2000, 3000 m.ga yugurishlar; 
5) 
Egiluvchanlik mashqlari: tik holda gavdani oldga egish, oyoqlarni yon 
tomonga kerib o‗tirish, oyoqlarni to‗g‗riga kerib o‗tirish, ―ko‗prik‖ turish.