Look to the past


Toshkentboy R.Pardaev, Zhavli N.Tursunov


Download 0.6 Mb.
bet19/33
Sana01.03.2023
Hajmi0.6 Mb.
#1242777
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   33
Bog'liq
5e4231771fd44

Toshkentboy R.Pardaev, Zhavli N.Tursunov,
Termiz davlat university associate professor
THE ATTITUDE OF THE DESPOTIC REGIME TO NATIONAL AND RELIGIOUS VALUES
ANNOTATION
The article reveals the despotic regime's threat to our spiritual values, depriving the nation from its own mother language and glorious history, likewise ideological violences that was directed to deprive from ancient traditions, cataclysm policy and its control mechanism. Spiritual tightness situations that sprang up in the republic, including in southern regions as result of incorrect national policy of the government of the previous United were analyzed in basis of original sources.
Key words: despotic regime, value, spirituality, historical heritage, Independence, culture, enlightenment, religion, faith, tradition.
Мамлакатимиз уз мустакиллигини кулга киритгандан кейин киска вакт ичида иктисодий, ижтимоий-сиёсий, маънавий маърифий сохаларда жуда катта ютукдар кулга киритилди. Мустакиллик том маънода маънавий кадриятларимизни, мукаддас динимизни кайта тиклади. Бирок мустабид тузум даврида амалга оширилган гайри илмий геноцид сиёсатнинг зугумлари факатгина халкимизни моддий бойликларини талаб колмасдан, балки миллий ва маънавий кадриятларига хам тахдид солди. Биринчи Президентимиз И.Каримов таъбири билан айтганда: "Маънавиятимизга карши каратилган хар кандай хуруж-бу миллатимизни миллат киладиган, асрлар, минг йиллар давомида аждодлардан авлодларга утиб келаётган узига хос ва узига мос хусусиятларга, миллий гурур, миллий ифтихор туйгусига, бизни доимий равишда тадрижий тараккиётга чорлайдиган, шу йулдаги барча асорат ва иллатлардан халос булиб, озод ва фаровон хаёт барпо этишдек эзгу максадларимизга катта зарба берадиган мудхиттт хавф-хатарларни англатади [1,Б.14]
Чоризмнинг мустамлакачилик сиёсатининг ворисий давомчиси саналган совет хукумати миллий ва маънавий кадриятларга булган салбий муносабатда узининг утмишдошиданда анча илгарилаб кетди.
Мустабид тузумининг бутун бошкарув механизми мустамлака халкдарнинг моддий бойликларини аёвсиз тарзда талаш билан бир каторда уларнинг миллий, маънавий ва диний кадриятларини йукотишга каратилди. Ушбу максадни амалга отттириттт жараёнида вакти-вакти билан катагонлар уюштириб турулди. Жумладан: утган асрнинг 20- йилларида "босмачиликка карши кураш", диндорларга карши кураш, бой ва судхур золимларга карши кураш компанияси, 30-йилларида эса ""кулокдаштириш сиёсати", 1936-1938 йилларда давлат арбоблари ва зиёлийларга карши каратилган катагонлар, урушдан кейинги йилларда эса миллий зиёлийларимиз ва ижод ахдини бадном килиш ва шу каби бошка тахдидлардан кузланган бош-максад миллатни сиёсий жихатдан карам маънавий жихатдан басир килиб, рухий жихатдан муъте килиб унинг бойлигини талаш, узини эса буйин товламайдиган кул килитттдан иборат эди.
Совет хукумати узининг бундай сиёсатидан доимо кенг фойдаланиб келди.
Чунончи утган асрнинг 60-80 йилларида хам бу сийсатдан воз кечмади аксинча замонга мослаб янгича куриниш ва никоблар билан асл максадини хаспушлаб келди. Мустабид тузумнинг бундай номакбул сиёсати миллатни асл кадриятларидан айришга каратилганлиги билан ажралиб туради. Жумладан, халкимизнинг азалий кадриятларидан бири саналаган "Алпомиш" достонининг табиатан зарарли, халкка карши, чунки, утмишни "идеаллашгаради" деб курсатишга каратилган партиянинг алохида пленуми булди. 1961 йилда КПССнинг XXII съезди булиб утди. Ушбу съездда миллий масала хам мухокама этилди ва совет давлатида миллий масала юз фоиз хал этилди деган карор кабул килинди. Шунингдек, съездда "Бутун миллат бир халк булди. Совет халки вужудга келди. Бир халк булгандан кейин миллат хам битта булади" деган гоя илгари сурилди [2,Б.13]
Собик СССР таркибида 100 дан зиёд миллат ва элат мавжуд була туриб, уларнинг равнаки инобатга олинмади. Миллий талаб ва эхтиёжларни менсимаган холда мамлакатда битта миллат битта тил булади деганкатъий карор килинди. Бу хам етмаганидек 1977 йилда кабул килинган СССР конституциясида хам бу масала янада мустахкамланди. Совет хукумати миллий маданият масаласида хам жиддий хатога йул куйиб "Шаклан миллий, мазмунан социалистик маданият" булиши керак деган гояни илгари сурди. Бу собик иттифок таркибидаги купгина халкдарнинг маънавиятига маданиятига берилган жиддий зарба эди. Бу халкимизнинг минг йиллик шонли тарихи билан хисоблашмаслик, миллатнинг номуси ва гурури булган она тилини тахкирлашдан иборат зулмкор гоя эди.
Марказнинг миллий масала юзасидан кабул килган бундай кур-курона карорлари одамларни анча чучитиб куйди, одамлар орасида саросималар таркалди энди нима буламиз, тилимиз кандай булади, анъаналаримиз йуколадими деган хадиксираш кучайди. Шунга карамасдан марказ миллий масала борасидаги сиёсатида уз позициясида колди. Бу хам етмаганидек 80-йилларда "пахта иши", "узбек иши" каби янги куринишдаги тухматлар уйлаб топилиб, халк бошига жуда катта маъломатлар ёгилди. Уша пайтда республика тепасида турган айрим рахбарлар бундай тухматлардан халкни химоя килиш у ёкда турсин балки уз халкининг бошига мазгава тукиш, уни бадном килиш оркали уз мавкеъини сакдаб колишга харакат килди. Халкимиз учун нихоятда аянчли ва аламли булган уша дамларда яъни 1986 йилнинг 4 октябрда Узбекистон Компартияси Марказий Кумитасининг III пленуми булди. Унда, идеология ишининг самарадорлигини янада отттириттт юзасидан республика партия ташкилотининг вазифалари масаласи мухокама килинди. Унда реал хаётга мос булмаган, халкнинг миллий узлигини англашига зид курсатмалар берилди. Шунингдек, "утмишни идеаллаштириш, носинфий ва нотарихий ёндошувлар шунга олиб келадики, Темур каби феодал золимлар театр сахналарида, кино экранларида, китоб сахифаларида шу вактга кадар кузга ташланиб турибди, айрим ёзувчиларнинг эътиборида тарих хакдкатига зид равишда у инсонпарвар ва узокни кура билувчи сиёсатчилар килиб курсатилган... Бундай калтабинлик замирида тарихни кайтадан ёзишга уриниш, патриархал даврни кумсашни таргиб килиш, исломни миллий маданиятнинг хазиначиси килиб курсатишга уриниши ётади. [3,Б. 116] деб бахоланди. Пленум "идеология ишидаги мавжуд бузилишлар муросасизлик билан тугатилсин, тарихий утмишни идрок килишда марксча ленинча методологиядан огиш йулидаги хар кандай урунишларга зарба берилсин" деб курсатма берди.
Бундай нотугри позиция 1987 йил 17 январда Тошкент шахрида булиб утган жамиятшунос олимларнинг республика кенгашида хам яна бир бор таъкидланди [4,Б.117]
Халк манфаатини кузламаган, халк дарди, армони ва орзусини узида мужассам этмаган гоя халкнинг бошига нихоятда катта ситамлар солади балолар ёгдирарди. Окибатда тарихий обидаларимиз вайрона холига келиб колди, масжидлар, мукаддас кадамжолар бузиб ташланди, халкимизнинг асрий анъана ва кадриятларига хужум бошланди, она тилимиз уй-рузгор тилига айланди. Бу миллат учун жуда катта йукотиттт эди. Шу уринда 1986 йил январ-феврал ойларида булиб утган Узбекистон компартиясининг ХХI съездида кабул килинган динга нисбатан нокобил позицияни хам эслаб утишга тугри келади. Жумладан, Съездда шундай дейилган эди. "дин миллатчилик ва шовинизмга хар доим йул очишини, иктисодий, социал тараккиётга тускрнлик крлишини, социалистик турмуш тарзи, коммунистик маънавиятнинг карор топишига тускрнлик килишини хар доим эсда тутмок керак". [5,Б.130]
Куриниб турибдики мустабид тузум халкнинг кадриятларини топташ тарихини менсимаслик она тилини йукотиттт оркали миллатни йукотишга уни маънавий сукир килиб, манкуртга айлантиришни узига асосий мафкуравий максад килиб олган эди. Республикамизнинг мустакиллик эришиши туфайли халкимиз узлигини англади. Бой маънавий меросидан нафакат бахраманд булди балки уни дунёга тараннум килиттт имкониятига эга булди.
Ислом динига нисбатан бундай гаразни ёндошув албатта кенг жамоатчиликнинг норозилигини юзага келтирди.
Мазкур карорни бажариш юзасидан амалга оширилган ахмокона тадбирлар натижасида куплаб тарихий обидалар, нодир кулёзмалар, асрий анъаналар ва халк кадриятларига аёвсиз хужум уюшгирилди. Бу холатни Биринчи Президентимиз куйидагича изохдаган эди. "миллатлараро муносабатларни ривожлантиришда биз уз халкига хурмат билан бир каторда бошка миллат ва халкдарга нисбатан хам чукур хурмат эътибор хши кушничилик ва уларнинг хам миллий гурурлари борлигни хисобга олиб харакат килишимиз керак. Миллий анъаналар халкнинг энг нозик, энг хурматталаб фазилатларидир. Афсуски, четдан келган баъзи бир одамлар ана шу нарса билан хисоблашмаган пайтлар булди. Хатто узимиздан чиккан айрим рахбарлар Навруз байрамига, миллий кийим кечакка карши чикди. Шу даражага бориб етдикки, кориндошини кумиттт маросимида катнашишга хам эскилик саркити, деб каралди, бундай одамларга, айникса, рахбарларга нисбатан тазйк утказилди. Диндорлар билан мулокотда булиш, улар билан бамаслахат иш юритиш масалаларини куяверинг. [6,Б.144]
Бундай калтабин сиёсат халкнинг калбига огир жарохатлар солганини ханузгача ёши улуг инсонлар нихоятда чукур алам ва афсус билан эслашади.
Сурхон вохаси хам узининг узок даврлик шонли тарихи мобайнида улуг салтанат ва давлатларга бешик булган, бу заминда илму-урфон, адабий ва санъат гуллаб яшанаган, куплаб меъморий обидалар кад ростлаган, дунё тамаддунига улкан хисса кушган алломалар, буддавийлик ва ислом динларига беназир хизмат килган уломолар етишиб чиккан мукаддас замин саналади.
Мустабид тузумнинг миллий маънавий кадриятларимизга ва мукаддас динимизга нисбатан юритган тожовузкор сиёсатидан воха ахли хам анча азоб чекка ва хурланган. Жумладан, 1937 йил 25 октябрда "учлик" нинг №26 сон баённомасига мувофик ички ишлар халк комиссарлиги Сурхондарё округ булими такдим этган 3639-сонли иш буйича бир кунда юзлаб одамлар катагон курбонига айланган ёхуд озодликдан махрум этилган. [7,Б.186]
Ислом оламида тасаввуф илмининг етакчиларидан бири сифатида эътироф этилган улуг файласуф ¥акимия тарикатининг етакчиси, куплаб китоблар муаллифи Ал Хаким Термизийнинг абадий куним топган (макбараси тиканли симлар ортида колиб кетди махаллий ахоли томонидан Термиз ота деб улугланган алломанинг кабрини зиёрат килиш у ёкда турсин балки уша манзилга утиш учун алохида ташкилотларнинг рухсатномаси булиши шарт эди. Термиз шахри атрофида жойлашган саидлар хилхонаси Султон Саодат, мажмуаси, £ирккиз, Термизшохлар саройи, Зулкифл макбараси, Кокилдорота хонакохи, Чорустун масжидининг минораси Сариосиёдаги Окостонабобо, Шерабоддаги Абу Исо Термизий, Атоулла Саид Ваккос, Ахтам сахоба, Ангордаги Хужа Рушнойи каби юзлаб авлиёларнинг макбаралари харобазорга айланиб колди.
Термиз якинидаги Саловат кишлогида жойлашган Жомъе масжид ва мадраса умуман йук булиб кетди. Деновдаги ХVШ асрнинг ажойиб меъморий обидси, Саййид Оталик мадрасаси хам шуроларнинг зуравонларга сиёсати туфайли анча зиён курди. Жумладан, совет хокимиятини урнатиш йилларида ушбу мадрасадан кизил аскарлар штаб ва зиндон сифатида фойдаланишган мадрасанинг ханокох кисми тамоман бузиб ташланган. Сунгра ДОСААФ идораси, дорихона, архив сифатида фойдаланишган, кучиб келиб жой топа олмаган европалик ахолининг оилалари хам маълум вакт мадраса хужраларга жойлаштирилган. Кейинчалик эса жамоа хужалиги гаражи, рассомлар устахонаси сифатида хам мадраса биносидан фойдаланишган [8,Б.237-238]
Бутун ислом оламида сахихи ситтанинг бири сифатида эътироф этилган Абу исо Термизийнинг макбараси хам уша йилларда нихоятда хароб ахволга келиб колган эди. Токи 1990 йил сентябр ойида улуг мухаддиснинг 1200 йиллиги утказулгунга кадар бу буюк зотнинг номи купчиликка номаълум эди.
Мустакиллик том маънода халкимизни узлигини англашида энг улуг кадам булди. Мустакиллик йилларида Имом Бухорий, Ал Хаким Термизий, Имом Термизий, имом Мотрудий, Бахоуддин Накшбанд, Хожа Абдухолик Биждувоний, Каффол Шоший, Хужа Ахрор Валий, Имом аз Замахшарий каби куплаб азиз зотларнинг макбаралари кайта таъмирланиб, сайкалланиб, мунаввар масканларга айлантирилди. Бу зотлар колдирган улуг маънавий мерос яна халкимизга кайтарилди.
Хулоса сифатида шуни кайд этиш жоизки, миллий кадриятлар, асрий анъаналар, мукаддас динимиз, жондан азиз она тилимиз, шонли тарихимиз асло завол топмайдиган улуг неъматлар каторига киради. Чунки, халк бор экан, халкнинг рухи уйгок, маънавияти бутун, эътикоди собит, иродаси букилмас экан бундай меросни на махв этиб булади на йукотиб булади. Бу улуг мероснинг буюклиги унинг халк рухияти билан уйгунлигидадир.

Download 0.6 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   33




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling