Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti
Download 4.58 Mb. Pdf ko'rish
|
|
E’tibor bering! O‘zbekiston Respublikasi Oliy Sudi Plenumining 2011-yil 20-iyuldagi “Sudlar tomonidan nikohdan ajratishga oid ishlar bo‘yicha qonunchilikni qo‘llash amaliyoti to‘g‘risida”gi 6-sonli qarorida ko‘rsatilishicha, nikohdan ajratish to‘g‘risidagi da’vo arizasini qabul qilishda shuni inobatga olish lozimki, Oila kodeksining 39-moddasiga muvofiq, er xotinining roziligisiz uning homiladorligi vaqtida va bola tug‘ilganidan so‘ng bir yil mobaynida nikohdan ajratish to‘g‘risida ish
DA’VO ISHLARINI YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 117
VIII BОB
qo‘zg‘atishga, garchi u tug‘ilish to‘g‘risidagi yozuvlar daftarida bolaning otasi sifatida yozilmagan bo‘lsa ham, haqli emas. Mazkur qoida bola o‘lik tug‘ilgan yoki bir yoshga to‘lmay vafot etgan hollarga ham tatbiq etiladi. Xotinning nikohdan ajratish to‘g‘risida ish qo‘zg‘atishga roziligi bo‘lmagan hollarda, sudya da’vo arizasini qabul qilishni rad etadi, agar u qabul qilingan bo‘lsa, sud ish yuritishni tugatadi. Nikohdan ajratish to‘g‘risidagi ish xotinning roziligi bilan qo‘zg‘atilgan bo‘lib, ishni sud majlisida ko‘rish vaqtida u nikohdan ajratishga qarshi e’tiroz bildirgan, shuningdek, xotinning homiladorligi va uning nikohdan ajratishga roziligi yo‘qligi ishni apellyatsiya, kassatsiya yoki nazorat instansiyasida ko‘rish vaqtida ma’lum bo‘lgan barcha hollarda ham ish yuritish tugatilishi lozim. Shuni nazarda tutish lozimki, Oila kodeksining 39-moddasida ko‘rsatilgan holatlar mavjudligi xotin tomonidan nikohdan ajratish to‘g‘risidagi da’vo qo‘zgatilishiga to‘sqinlik qilmaydi.
O‘zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 48-moddasiga ko‘ra, sud tomonidan vafot etgan deb e’lon qilingan yoki bedarak yo‘qolgan deb topilgan er (xotin) qaytib kelgan hollarda, nikohning tiklanish asoslari ko‘rsatib o‘tilgan bo‘lib, sud tomonidan vafot etgan deb e’lon qilingan yoki bedarak yo‘qolgan deb topilgan er (xotin) qaytib kelgan va sudning tegishli qarorlari bekor qilingan hollarda, nikoh er-xotinning birgalikdagi arizasiga ko‘ra, fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organi tomonidan tiklanishi mumkin. Agar er (xotin) yangi nikohga kirgan bo‘lsa, nikohni tiklash mumkin emas. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Sudi Plenumining 2011-yil 20- iyuldagi “Sudlar tomonidan nikohdan ajratishga oid ishlar bo‘yicha qonunchilikni qo‘llash amaliyoti to‘g‘risida”gi 6-sonli qarorining 18- bandida qayd etilishicha, aynan o‘sha taraflar tomonidan, aynan o‘sha asoslar bo‘yicha nikohdan ajratish to‘g‘risidagi takroriy da’vo arizasi sudning ish yurituviga bunday da’voni rad qilish haqidagi hal qiluv qarori yoki da’vogarning da’vodan voz kechganligi yoxud taraflar yarashganligi munosabati bilan ish yuritishni tugatish haqidagi ajrim qonuniy kuchga kirgan kundan boshlab, kamida olti oy o‘tganidan DA’VO ISHLARINI YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 118
VIII BОB
taqdim etilganda, takroriy da’vo arizasi mazkur muddatga rioya qilinmasdan berilishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 40-moddasi ikkinchi qismiga muvofiq, sud er-xotinga yarashishlari uchun olti oygacha muddat tayinlashga haqli. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Sudi Plenumining 2011-yil 20-iyuldagi “Sudlar tomonidan nikohdan ajratishga oid ishlar bo‘yicha qonunchilikni qo‘llash amaliyoti to‘g‘risida”gi 6-sonli qarorida ko‘rsatilishicha, bunda shuni e’tiborga olish lozimki, Oila kodeksining 218-moddasi talablarini inobatga olgan holda, yarashish uchun beriladigan muddat uch oydan kam bo‘lishi samarasiz hisoblanadi. Er-xotinning yarashish imkoniyatini ta’minlash maqsadida olti oylik muddat ichida ishning ko‘rilishi bir necha marta keyinga qoldirilishi mumkin. Er-xotinga yarashish uchun muddat berilishi munosabati bilan ishning ko‘rilishini keyinga qoldirish to‘g‘risidagi sud ajrimi taraflarning tushuntirishlari tinglangandan so‘ng, zarur hollarda esa, boshqa dalillar tekshirilganidan so‘ng chiqariladi. Sud er va xotinning yoki ulardan birining arizasiga ko‘ra, yarashish uchun berilgan muddatni (bunga jiddiy asoslar mavjud bo‘lgan hollarda) qisqartirishga va ishni bu muddat tugagunga qadar ko‘rishga haqli. Yarashish uchun berilgan muddatni qisqartirish to‘g‘risidagi masala sud majlisida taraflarni xabardor qilgan holda va ajrim chiqarish yo‘li bilan hal etiladi. Er-xotin yarashishi uchun ishning ko‘rilishini keyinga qoldirish to‘g‘risidagi ajrim alohida xonada (maslahatxonada) chiqariladi va bunday ajrim kelgusida ishning harakatiga to‘sqinlik qilmasligi sababli, uning ustidan apellyatsiya, kassatsiya tartibida shikoyat qilinishi yoki protest keltirilishi mumkin emas (FPKning 346-, 348 16 -moddalari). Mol-mulkni bo‘lish uchinchi shaxslarning manfaatiga daxldor bo‘lgan hollarda sud mol-mulkni bo‘lish talabini alohida ish yuritish uchun ajratadi (FPKning 260-moddasi). Nikohdan ajratish to‘g‘risidagi ish ko‘rib chiqilayotganida to‘yni o‘tkazishga ketgan sarf-xarajatlarni undirish haqidagi talablar qanoatlantirilmaydi.
DA’VO ISHLARINI YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 119
VIII BОB
O‘zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 45-moddasiga binoan, sudning nikohdan ajratish haqida hal qiluv qarorini chiqarishda davlat boji miqdorini belgilash asoslari ko‘rsatilgan bo‘lib, unga ko‘ra, sud nikohdan ajratish haqida hal qiluv qarorini chiqarish paytida, nikohdan ajratish to‘g‘risidagi hal qiluv qaroridan nusxa berilayotganda, er-xotinning har ikkalasi yoki ulardan biri to‘laydigan davlat boji miqdorini belgilashi lozim. Agar sud bu bojni er-xotinning har ikkalasidan undirishni lozim deb topsa, ularning har biri to‘laydigan boj miqdorini belgilaydi. O‘zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 46-moddasiga muvofiq, nikohdan ajratilganda er (xotin)ning o‘z familiyasini o‘zgartirishi asoslari ko‘rsatib o‘tilgan bo‘lib, nikohga kirish vaqtida o‘z familiyasini o‘zgartirgan er (xotin) nikohdan ajratilgandan keyin ham shu familiyada qolishga haqli yoxud uning xohishiga binoan, sud tomonidan nikohdan ajratish to‘g‘risidagi qaror chiqarilayotganda unga nikohgacha bo‘lgan familiyasi qaytarilishi mumkin. Nikohni bekor qilish deganda, nikohdagi subyektlarning o‘zlariga bog‘liq bo‘lgan yoki bog‘liq bo‘lmagan asoslarga muvofiq FHDYo yoki sud organlarida ular o‘rtasidagi nikohni ulardan birining tashabbusiga binoan tugatilishiga aytiladi.
muddatga ozodlikdan mahrum qilingan bo‘lsa, o‘rtada voyaga yetmagan bolalari borligidan qat’i nazar, er-xotindan birining arizasiga ko‘ra ularning nikohi fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organlarida bekor bo‘ladi. Agar bolalar haqida, er-xotinning birgalikdagi umumiy mol-mulkini bo‘lish haqida yoki yordamga muhtoj, mehnatga layoqatsiz er (xotin)ga ta’minot berish uchun mablag‘ to‘lash haqida nizo mavjud bo‘lsa, ularning nikohi sud tartibida bekor bo‘ladi. Yuqoridagi shartlar sudda nikohni bekor qilish haqidagi ishlarni qo‘zg‘atish uchun asos bo‘ladi. DA’VO ISHLARINI YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 120
VIII BОB
Bunday toifadagi ishlarning sudga taalluqli ekanligi shuni ko‘rsatadiki, mazkur toifadagi ishlar bo‘yicha sudga tegishli nizo vujudga keladi hamda taraflar tomonidan qonunda belgilangan asoslarga muvofiq, nikohni tugatish ishlarining to‘liq amalga oshirish imkoniyatining bo‘lmasligi, ularning huquq va manfaatlarining sud tomonidan to‘liq muhofaza etilishiga imkoniyat beradi.
ko‘rish uchun birlashtirilgan talablari bo‘yicha ham sud xulosalarini;
ro‘yxatdan o‘tkazish uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlar (nikoh qayd qilingan sana, dalolatnoma yozuvining raqami, nikohni qayd qilgan organning nomi);
guvohnomaga muvofiq (nikohga kirish vaqtida familiya o‘zgartirilgan bo‘lsa, nikohgacha bo‘lgan familiya ham);
miqdori yoki ulardan qaysi biri uni to‘lashdan ozod qilinganligi haqida ko‘rsatma (davlat boji miqdorini belgilashda sud ulardan har birining DA’VO ISHLARINI YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 121
VIII BОB
muayyan holatlarni, jumladan, voyaga yetmagan bolalar er-xotindan qaysi biri bilan yashash uchun qolayotganligini hisobga oladi);
berilganda). O‘zbekiston Respublikasi Oliy Sudi Plenumining 2011-yil 20-iyuldagi “Sudlar tomonidan nikohdan ajratishga oid ishlar bo‘yicha qonunchilikni qo‘llash amaliyoti to‘g‘risida”gi 6-sonli qarorida ko‘rsatilishicha, nikohga kirish vaqtida o‘z familiyasini o‘zgartirgan er (xotin) nikohdan ajratilgandan keyin ham shu familiyada qolishga haqli. Biroq, uning xohishiga binoan, nikohdan ajratish to‘g‘risidagi qaror chiqarilayotganda, sud tomonidan unga nikohgacha bo‘lgan familiyasi qaytarilishi mumkin. Agar mazkur masala sud tomonidan qaror chiqarish paytida hal qilinmagan bo‘lsa, familiyani o‘zgartirish fuqarolik holati dalolatnomalarini yozish organi tomonidan nikohdan ajralishni qayd etish paytida hal etiladi (OKning 220-moddasi).
Respublikasi Oila kodeksining 8-bobi nikohni haqiqiy emas deb topish masalalariga bag‘ishlangan.
–
Oila kodeksining 14–16-moddalarida belgilangan shartlar (nikoh tuzishning ixtiyoriyligi, nikoh yoshi, nikoh tuzishga monelik qiladigan holatlar) buzilganda; –
soxta nikoh tuzilganda, ya’ni er-xotin yoki ulardan biri oila qurish maqsadini ko‘zlamay nikoh qayd qildirganda; –
nikohlanuvchi shaxslardan biri tanosil kasalligi yoki odamning immunitet tanqisligi virusi (OITV kasalligi) borligini ikkinchisidan yashirganda, agar ikkinchisi sudga shunday talab bilan murojaat etsa. DA’VO ISHLARINI YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 122
VIII BОB
O‘zbekiston Respublikasi Oila kodeksiga binoan, nikohni haqiqiy emas deb topish haqida sudga da’vo arizasi bilan nikohga kirgan shaxs, uning ona-otasi yoki homiysi, shuningdek, vasiylik va homiylik organi hamda prokuror murojaat qilishi mumkin. Mazkur da’vo arizasi ham FPKning 149-moddasida ko‘rsatilgan talablar asosida rasmiylashtirilishi lozim. Mazkur ishlar bo‘yicha sudga beriladigan da’vo arizalar uchun eng kam oylik ish haqining 50% miqdorida davlat boji to‘lanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 50-moddasida, nikohni haqiqiy emas deb topish tartibi belgilangan bo‘lib, nikohni haqiqiy emas deb topish faqat sud tartibida amalga oshiriladi. Nikohni haqiqiy emas deb topish haqida sudning qonuniy kuchga kirgan hal qiluv qaroridan nusxa berilayotganda pasportga yoki shaxsni tasdiqlovchi boshqa hujjatga tegishli belgi qo‘yiladi. Nikohni haqiqiy emas deb topish haqida sud chiqargan hal qiluv qarori qonuniy kuchga kirgach, o‘n kun ichida undan ko‘chirma nikoh tuzilganligi ro‘yxatga olingan joydagi fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organiga yuboriladi. Sud nikohni haqiqiy emas deb topish to‘g‘risidagi hal qiluv qarori chiqarishda shunday nikoh tuzilishi bilan huquqi buzilgan (insofli) er (xotin)ni Oila kodeksining 118- va 119-moddalariga muvofiq, xotin yoki eridan ta’minot olish huquqiga ega deb topishga haqlidir, nikohni haqiqiy
DA’VO ISHLARINI YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 123
VIII BОB
emas deb topish vaqtiga qadar birgalikda orttirilgan mol-mulkni bo‘lishga nisbatan esa, Oila kodeksining 23-, 27- va 28-moddalarida belgilangan qoidalarni tatbiq etishga, shuningdek, nikoh shartnomasini to‘la yoki qisman haqiqiy deb topishga haqlidir.
O‘zbekiston Respublikasining Oila kodeksiga binoan, voyaga yetmagan bolalar uchun aliment undirish haqidagi talab ota-onalarning biri yoki har ikkalasidan, boshqa ota-onalar, farzandlikka oluvchi, bolaning vasiy yoki homiyi yoxud bolalarni tarbiyalash muassasasi ma’muriyati tomonidan ham berilishi mumkin. Shuningdek, voyaga yetmagan bolalar uchun aliment undirish bo‘yicha sud buyrug‘i chiqarish haqidagi talab bilan yuqorida ko‘rsatilgan shaxslar sudga murojaat qilish huquqiga ega bo‘ladilar. Aliment undirish haqidagi da’vo arizasi ham FPKning 149-moddasi talabiga javob berishi kerak. Arizaga, agar er-xotin nikohdan o‘tgan bo‘lsa, nikoh haqidagi guvohnomadan nusxa, bolalarning tug‘ilganligi haqidagi guvohnoma nusxalari, javobgarning ish haqi va daromadlari to‘g‘risida ma’lumot, da’vo arizasidan nusxa, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlaridan bola haqiqatan ham da’vogar bilan birga yashashi yoki uning qaramog‘ida ekanligi to‘g‘risida ma’lumotnoma va boshqa zarur bo‘lgan hujjatlar ilova qilinadi. O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksining 329-moddasiga binoan, aliment undirish to‘g‘risidagi da’volar yuzasidan da’vogarlar davlat boji to‘lashdan ozod qilingan. Mazkur ishlar bo‘yicha sudning hal qiluv qarori ham FPKning umumiy qoidalaridan kelib chiqib rasmiylashtiriladi. Ushbu sudning hal qiluv qarorining xulosa qismida bolalarning familiyasi, ismi, sharifi, tug‘ilgan yili, kuni, oyi, qachondan boshlab aliment undirilishi, javobgardan qancha miqdorda aliment undirilayotganligi, aliment undirish darhol ijroga qaratilishi, sudning hal qiluv qarori ustidan shikoyat berish yoki protest keltirish tartibi ko‘rsatiladi. Otalikni belgilash to‘g‘risida sudga beriladigan da’vo arizasining mazmuni, sudning hal qiluv qarori va uni rasmiylashtirish tartibi. Otalikni belgilash ota-onadan birining yoki bolaning vasiysi (homiysi)ning yoxud bola kimning qaramog‘ida bo‘lsa, shu shaxsning arizasiga,
DA’VO ISHLARINI YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 124
VIII BОB
shuningdek, bola voyaga yetganidan keyin uning o‘zi bergan arizaga muvofiq amalga oshiriladi. Mazkur ishlar bo‘yicha sudga da’vo arizasi beriladi.
Download 4.58 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|