Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti
FPKning 264-moddasiga ko‘ra, davlat organlari va boshqa
Download 4.58 Mb. Pdf ko'rish
|
FPKning 264-moddasiga ko‘ra, davlat organlari va boshqa organlar, shuningdek, mansabdor shaxslarning xatti-harakatlari (qarorlari) ustidan berilgan shikoyatlar bo‘yicha ishlarning turlariga quyidagilar kiradi: 1) fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini buzuvchi xatti- harakatlar va qarorlar ustidan berilgan shikoyatlar; 2) notariusning, fuqarolik holati aktlarini qayd qilish organlarining harakatlarni bajarishni rad etganligi yoxud ularni noto‘g‘ri bajarganligi ustidan berilgan shikoyatlar; 3) prokurorning huquqiy aktni g‘ayriqonuniy deb topish to‘g‘risidagi arizasi bo‘yicha ishlar.
Davlat organlari va boshqa organlar, shuningdek, mansabdor shaxslarning xatti-harakatlari (qarorlari) ustidan berilgan shikoyat va arizalar bo‘yicha ish yuritishda taraflar, ya’ni shikoyatchi va mansabdor shaxs bo‘ladi.
Mahkamasining 1994-yil 3-noyabrdagi 533-sonli “Davlat boji stavkalari haqida”gi qarorida ko‘rsatilishicha, shikoyat tartibida DAVLAT ORGANLARI VA BOSHQA ORGANLAR, SHUNINGDEK, MANSABDOR SHAXSLARNING XATTI-HARAKATLARI (QARORLARI) USTIDAN BERILGAN SHIKOYAT VA ARIZALAR BO‘YICHA ISH YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 134
IX BОB
aybdor tomondan undiriladi. Demak, ushbu ishlarda fuqaro sudga murojaat qilganda dastlab davlat boji to‘lashdan ozod etiladi. Ushbu qoidaning mustahkamlanishi fuqarolarga sudga shikoyat qilishda davlatimiz tomonidan berilgan qulaylik va imtiyozlardan biridir. Mazkur ish yuritish turi bo‘yicha sudga murojaat qilish vositasi shikoyat yoki ariza bo‘lishi mumkin. Ushbu shikoyat yoki arizalar FPKning 149-moddasi talablari hamda FPKning 3-kichik bo‘limida belgilangan qoidalar, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Sudi Plenumining 1998-yil 19-maydagi “Fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini buzadigan xatti- harakatlar va qarorlar ustidan keltirilgan shikoyatlarni sudlarda ko‘rish amaliyoti to‘g‘risida”gi 1992-yil 13-noyabrdagi “Fuqarolik holati dalolatnomalari yozuvlaridagi xatoliklarni belgilashni tartibga soluvchi qonunchilikni sudlar tomonidan qo‘llanishi haqida”gi qarorlarida ko‘rsatilgan tushuntirishlar asosida rasmiylashtiriladi.
Fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini buzadigan xatti-harakatlar va qarorlari ustidan shikoyat berish uchun asos FPKning 266-moddasi, “Fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini buzadigan xatti-harakatlar va qarorlar ustidan sudga shikoyat qilish to‘g‘risida”gi hamda “Jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari to‘g‘risida”gi qonunlarda belgilangan.
DAVLAT ORGANLARI VA BOSHQA ORGANLAR, SHUNINGDEK, MANSABDOR SHAXSLARNING XATTI-HARAKATLARI (QARORLARI) USTIDAN BERILGAN SHIKOYAT VA ARIZALAR BO‘YICHA ISH YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 135
IX BОB
quyidagi: - fuqaroning huquqlari va erkinliklari buzilishiga sababchi bo‘lgan; - fuqaroning o‘z huquqlari va erkinliklarini ro‘yobga chiqarishga monelik tug‘dirgan; - fuqaro zimmasiga qonunga xilof ravishda qandaydir majburiyat yuklatilishiga sababchi bo‘lgan kollegial yoki yakka tartibdagi xatti-harakatlar (qarorlar) ustidan sudga shikoyat qilinishi mumkin. Shuni hisobga olgan holda, ham yakka tartibdagi ham umumiy xususiyatga ega bo‘lgan har qanday qarorlar ustidan yuqorida ko‘rsatilgan qonunda belgilangan tartibda sudga shikoyat qilish mumkin. Jumladan, tegishli organlarning pasportdagi millat haqidagi yozuvni o‘zgartirishni, chet elga chiqishga ruhsat berishni rad etganligi, davlat organlarining va fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish organlarining ma’muriy hudud tashqarisiga tovarlar va mahsulotlarni olib chiqishni cheklash to‘g‘risidagi, qo‘shimcha boj va yig‘imlar belgilash to‘g‘risidagi qarorlari, ma’muriy jazoga tortish vakolatiga ega bo‘lmagan shaxsning jarima solish va boshqa ma’muriy jazolarga tortish haqidagi qarori va hokazolar ustidan sudga shikoyat qilinishi mumkin. Shuni ta’kidlash joizki, O‘zbekiston Respublikasi “Fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini buzadigan xatti-harakatlar va qarorlar ustidan sudga shikoyat qilish to‘g‘risida”gi qonunning 3-moddasiga muvofiq, sudlar fuqarolarning huquqlari yoki erkinliklarini buzadigan har qanday xatti-harakatlar (qarorlar) ustidan berilgan shikoyatlarni ko‘rib chiqadilar, bundan: tekshirilishi qonun hujjatlarida O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudining mutlaq vakolatlari doirasiga kiritilgan xatti- harakatlar (qarorlar); qonun hujjatlarida ustidan sudga shikoyat qilishning o‘zgacha tartibi belgilangan xatti-harakatlar (qarorlar) mustasnodir. DAVLAT ORGANLARI VA BOSHQA ORGANLAR, SHUNINGDEK, MANSABDOR SHAXSLARNING XATTI-HARAKATLARI (QARORLARI) USTIDAN BERILGAN SHIKOYAT VA ARIZALAR BO‘YICHA ISH YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 136
IX BОB
saqlang! FPKning 270-moddasi va O‘zbekiston Respublikasi “Fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini buzadigan xatti-harakatlar va qarorlar ustidan sudga shikoyat qilish to‘g‘risida”gi Qonunning 6-moddasiga ko‘ra, sudga shikoyat bilan murojaat qilish uchun quyidagi muddatlar belgilanadi:
kundan boshlab uch oy; fuqaro yuqori turuvchi organ, mansabdor shaxsning shikoyatni qanoatlantirishni rad etish haqidagi yozma bildirishini olgan kundan boshlab bir oy; agar fuqaro o‘z shikoyatiga yozma javob olmagan bo‘lsa, shikoyat berganidan keyin bir oy muddat o‘tgan kundan boshlab bir oy. Shikoyat berishning uzrli sabablarga ko‘ra o‘tkazib yuborilgan muddati sud tomonidan tiklanishi mumkin. Demak, yuqorida qonunda ko‘rsatilgan muddatda fuqaro o‘zining buzilgan huquq va erkinliklarini tiklash maqsadida sudga yoki bo‘ysunuv tartibida yuqori turuvchi organga murojaat qilishga haqli. Fuqaroning o‘z buzilgan huquq va erkinliklarini tiklash haqida dastlab yuqori turuvchi organ yoki mansabdor shaxsga murojaat qilmaganligi, shikoyatni sud tomonidan qabul qilmaslik uchun asos bo‘lmaydi. Shuningdek, mazkur ishlar bo‘yicha shikoyat fuqaro tomonidan vakolat berilgan vakili tomonidan yoki FPKning 46-moddasiga muvofiq, fuqarolarning huquqlarini va qonun bilan himoya qilinadigan manfaatlarini qo‘riqlash talab qilinganda prokuror ham tegishli ariza bilan sudga murojaat qilishga haqlidir. Fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini buzadigan xatti-harakatlar va qarorlar ustidan sudga
beriladigan shikoyatlar ham FPKning 149-, 150-moddalarida nazarda tutilgan qoidalarga muvofiq
rasmiylashtiriladi va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Davlat boji stavkalari haqida”gi qarorida belgilangan tartibda va miqdorda davlat boji undiriladi.
DAVLAT ORGANLARI VA BOSHQA ORGANLAR, SHUNINGDEK, MANSABDOR SHAXSLARNING XATTI-HARAKATLARI (QARORLARI) USTIDAN BERILGAN SHIKOYAT VA ARIZALAR BO‘YICHA ISH YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 137
IX BОB
maydagi “Fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini buzadigan xatti-harakatlar va qarorlar ustidan keltirilgan shikoyatlarni sudlarda ko‘rish amaliyoti to‘g‘risida”gi qarorida ham shikoyatda, jumladan, qanday xatti-harakatlar shikoyat qilinayotganligi, bu xatti-xarakatlar (qarorlar) oqibatida fuqaroning qanday muayyan huquq va erkinliklari buzilganligi, xuddi shunday shikoyat tobelik tartibida yuqori turuvchi organga yoki mansabdor shaxsga berilgan-berilmaganligi va berilgan bo‘lsa, qanday javob olinganligi ko‘rsatilgan bo‘lishi shartligi to‘g‘risida tushuntirishlar beriladi. Mazkur turdagi ishlar bo‘yicha ham sudning hal qiluv qarori FPKning 203 –206-moddalari talablari asosida rasmiylashtiriladi. Sud shikoyatni ko‘rib chiqish natijalari bo‘yicha hal qiluv qarori chiqaradi. Sud shikoyatning asosli ekanligini aniqlasa, shikoyatga sabab bo‘lgan xatti- harakatni (qarorni) g‘ayriqonuniy deb topadi, fuqaroning talabini qanoatlantirish vazifasini yuklaydi, unga nisbatan qo‘llangan javobgarlik choralarini bekor qiladi yoki uning buzilgan huquqlari va erkinliklarini boshqa yo‘llar bilan tiklaydi. Agar sud shikoyatga sabab bo‘lgan xatti-
shikoyat berilayotgan sudning nomi
yashash joyi shikoyat berayotgan shaxsning talabi
davlat organi yoki mansabdor shaxsning nomi va qayerda joylashganligi shikoyat berayotgan shaxsning o‘z talablarini asos qilib ko‘rsatayotgan holatlar va bu holatlarni tasdiqlaydigan dalillar
shikoyatga ilova qilingan hujjatlar ro‘yxati DAVLAT ORGANLARI VA BOSHQA ORGANLAR, SHUNINGDEK, MANSABDOR SHAXSLARNING XATTI-HARAKATLARI (QARORLARI) USTIDAN BERILGAN SHIKOYAT VA ARIZALAR BO‘YICHA ISH YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 138
IX BОB
harakatni (qarorni) qonuniy, fuqaroning huquqlari va erkinliklari buzilmagan deb topsa, u shikoyatni qanoatlantirishni rad etadi. Sudning hal qiluv qarori qonuniy kuchga kirganidan keyin o‘n kundan kechiktirmay tegishli organga yoki mansabdor shaxsga, shuningdek, fuqaroga imzo qo‘ydirib topshiriladi yoki ularga pochta orqali yoxud axborot tizimi orqali elektron shaklda yuboriladi. Hal qiluv qarorining ijrosi haqida hal qiluv qarori olingan kundan e’tiboran, bir oydan kechiktirmay, sud va fuqaroga ma’lum qilinishi lozim. Hal qiluv qarori ijro etilmagan taqdirda sud qonun hujjatlarida nazarda tutilgan choralarni qo‘llaydi (FPKning 271-moddasi).
DAVLAT ORGANLARI VA BOSHQA ORGANLAR, SHUNINGDEK, MANSABDOR SHAXSLARNING XATTI-HARAKATLARI (QARORLARI) USTIDAN BERILGAN SHIKOYAT VA ARIZALAR BO‘YICHA ISH YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 139
IX BОB
ravishda jarima solingan yoki u boshqa jazoga tortilgan taqdirda sud bunday harakatlarni qonunga xilof deb topadi va tegishli mansabdor shaxs zimmasiga yo‘l qo‘yilgan qonun buzilishlarini bartaraf etish majburiyatini yuklaydi; d) fuqaro qurgan yoki sotib olgan uyni o‘zining nomiga ro‘yxatdan o‘tkazish asossiz rad etilgan taqdirda, sud tegishli organning mansabdor shaxsi zimmasiga, shikoyat bilan murojaat qilgan shaxs nomiga ro‘yxatdan o‘tkazish majburiyatini yuklaydi. 3-§. Notariusning, fuqarolik holati aktlarini qayd qilish organlarining harakatlarni bajarishni rad etganligi yoxud ularni noto‘g‘ri bajarganligi ustidan berilgan shikoyatlar, sudning hal qiluv qarorlari va ularni rasmiylashtirish tartibi O‘zbekiston Respublikasining “Notariat to‘g‘risida”gi Qonuniga ko‘ra, notariat bu – notarial harakatlarni hamda ular bilan bevosita bog‘liq huquqiy va texnik tusdagi harakatlarni notariuslar tomonidan amalga oshirish yo‘li bilan jismoniy va yuridik shaxslarning huquqlari hamda qonuniy manfaatlarini himoya qilishni ta’minlashga da’vat etilgan huquqiy institutdir. O‘zbekiston Respublikasida notarial harakatlar davlat notarial idoralarining notariuslari tomonidan amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasining “Notariat to‘g‘risida”gi Qonunning 23-moddasiga ko‘ra, notariuslar quyidagi notarial harakatlarni amalga oshiradi: 1) bitimlarni tasdiqlaydi; 2) vasiyatnomalarni tasdiqlaydi; 3) er-xotinning umumiy mol-mulkidagi ulushiga mulk huquqi to‘g‘risida guvohnomalar beradi; 4) mol-mulkni o‘zga shaxsga o‘tkazishni taqiqlab qo‘yadi va taqiqni bekor qiladi; 5) merosga bo‘lgan huquq to‘g‘risida guvohnoma beradi;
DAVLAT ORGANLARI VA BOSHQA ORGANLAR, SHUNINGDEK, MANSABDOR SHAXSLARNING XATTI-HARAKATLARI (QARORLARI) USTIDAN BERILGAN SHIKOYAT VA ARIZALAR BO‘YICHA ISH YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 140
IX BОB
6) meros mol-mulkning qo‘riqlanishiga doir chora-tadbirlar ko‘radi; 7) hujjatlar nusxalarining va hujjatlardan olingan ko‘chirmalarning to‘g‘riligini shahodatlaydi; 8) hujjatlarning bir tildan boshqa tilga to‘g‘ri tarjima qilinganligini shahodatlaydi; 9) hujjatlardagi imzoning haqiqiyligini shahodatlaydi; 10) ko‘chmas mulk ochiq savdoda sotib olinganligi haqida guvohnoma beradi; 11) fuqaroning tirik ekanligi faktini tasdiqlaydi; 12) fuqaroning muayyan joyda ekanligi faktini tasdiqlaydi; 13) fuqaroning fotosuratda aks ettirilgan shaxs ekanligini tasdiqlaydi; 14) hujjatlar taqdim etilgan vaqtni tasdiqlaydi; 15) jismoniy va yuridik shaxslarning arizalarini boshqa jismoniy va yuridik shaxslarga topshiradi; 16) pul summalari va qimmatli qog‘ozlarni depozitga qabul qilib oladi;
17) hujjatlarni saqlash uchun qabul qilib oladi; 18) pul to‘lash uchun cheklarni taqdim etadi va cheklar bo‘yicha pul to‘lanmaganligini tasdiqlaydi; 19) ijro xatlarini yozadi; 20) veksellarning protestlarini amalga oshiradi; 21) dengiz protestlarini amalga oshiradi; 22) notarial tasdiqlangan hujjatlarning dublikatlarini hamda reestrlardan ko‘chirmalarni beradi. Notariuslar qonunlarda nazarda tutilgan boshqa notarial harakatlarni ham amalga oshirishi mumkin.
Demak, notariuslar tomonidan yuqorida ko‘rsatilgan notarial harakatlar noto‘g‘ri bajarilganida, kechiktirilganida yoki notarial harakatni amalga oshirish rad etilganida manfaatdor shaxs bu to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasining “Notariat to‘g‘risida”gi Qonuni va FPKga binoan sudga shikoyat qilish huquqiga ega. DAVLAT ORGANLARI VA BOSHQA ORGANLAR, SHUNINGDEK, MANSABDOR SHAXSLARNING XATTI-HARAKATLARI (QARORLARI) USTIDAN BERILGAN SHIKOYAT VA ARIZALAR BO‘YICHA ISH YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 141
IX BОB
to‘g‘risida”gi Qonunning 38-moddasiga ko‘ra, notarius quyidagi hollarda notarial harakatni amalga oshirishni rad etadi, agar:
bo‘lmagan vakil notarial harakatni amalga oshirishni so‘rab murojaat qilgan bo‘lsa;
ustavida yoki nizomida ko‘rsatilgan maqsadlarga zid bo‘lsa;
Notarial harakatni amalga oshirish rad etilgan taqdirda notarius, notarial harakatni amalga oshirishni rad etish haqida murojaat qilingan kundan boshlab uch kundan kechiktirmasdan qaror chiqaradi. Notarius, notarial harakatni amalga oshirish to‘g‘risidagi murojaati rad etilgan shaxsning iltimosiga binoan, rad etish sababini yozma ravishda bayon etishi va rad etish ustidan shikoyat qilish tartibini tushuntirib berishi lozim.
Fuqaroning xohishiga ko‘ra, mazkur turdagi ishlar bo‘yicha shikoyat beruvchi fuqaro bevosita sudga yoki bo‘ysunuv tartibida yuqori turuvchi organga, ya’ni adliya boshqarmalariga murojaat qilishga haqlidir. Ushbu turdagi ishlar bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasining “Notariat to‘g‘risida”gi Qonuni 39-moddasi va FPKning 273-moddasiga muvofiq “amalga oshirilgan notarial harakatni, notarial harakatni kechiktirish yoki notarial harakatni amalga oshirishni rad etish to‘g‘risidagi qarorni noto‘g‘ri deb hisoblagan manfaatdor shaxs bu xususda notarial idora turgan joydagi sudga shikoyat qilishga haqlidir”. Mansabdor shaxslar tomonidan vasiyatnomalar va ishonch qog‘ozlari noto‘g‘ri tasdiqlanganligi yoki ularni tasdiqlash rad etilganligi haqidagi shikoyatlar tegishli kasalxona, boshqa statsionar davolash-profilaktika |
ma'muriyatiga murojaat qiling