Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti
baxtsiz hodisa haqida akt tuzilgan, lekin arizachi tomonidan u
Download 4.58 Mb. Pdf ko'rish
|
|
baxtsiz hodisa haqida akt tuzilgan, lekin arizachi tomonidan u yo‘qotilgan va uni boshqacha tartibda tiklash mumkin bo‘lmasa;
qiluvchi noaniqlikka yo‘l qo‘yilgan bo‘lsa va buni tegishli organ tuzata olmasa, mehnati tufayli kelib chiqqan, ya’ni xodimni korxona, tashkilotlardagi ishi bilan bog‘liq holda sog‘lig‘iga zarar yetkazgan baxtsiz hodisagina yuridik ahamiyatga egadir. Yuqorida ko‘rsatilgan hollardagina baxtsiz hodisa faktini belgilash to‘g‘risida sudga ariza berish mumkin. Demak, ushbu asoslar mavjud bo‘lsa ushbu fakt sudga taalluqli hisoblanadi. Imoratga xususiy mulk huquqi asosida egalik qilish fakti. Ushbu faktni sud tartibida belgilash uchun shartli taalluqlilik qoidalari qo‘llaniladi. Unga ko‘ra mazkur faktni belgilash uchun fuqaro dastlab boshqa organga
ALOHIDA TARTIBDA ISH YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 159
X BОB
murojaat qilgan bo‘lishi lozim. Agar tegishli organlar ma’muriy tartibda ushbu faktni belgilashni rad qilgan bo‘lsa va arizachining ushbu imoratlarga bo‘lgan huquqini boshqa shaxslar inkor etmayotgan bo‘lsalargina sudga taalluqlidir. Sud egalik huquqini emas, balki arizachiga imoratning egalik huquqi asosida tegishli ekanligini tasdiqlovchi hujjatlarning bo‘lganlik faktini, shuningdek, agar arizachida o‘z vaqtida egalik huquqi to‘g‘risidagi hujjati bor bo‘lib, lekin u yo‘qolgan va uni tiklash mumkin bo‘lmaganida belgilaydi. O‘zboshimchalik bilan qurilgan yoxud qurib bitkazilgan va foydalanish uchun qabul qilinmagan binolarni, shuningdek, oldin boshqa shaxs nomiga ro‘yxatdan o‘tkazilgan yoki arizachi tomonidan tegishli tartibda rasmiylashtirilmasdan sotib olingan binolarga egalik huquqini belgilash haqidagi arizalar alohida ish yuritish tartibida sudda ko‘rilishi mumkin emas. Agar taraflardan biri notarial tartibda tasdiqlash talab etiladigan bitimni to‘la yoki qisman bajargan bo‘lsa, masalan, tasdiqlanmagan yozma shartnoma bilan uy sotib olgan bo‘lsa, bu uyga uning egalik huquqini belgilash to‘g‘risidagi masala O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi
112-moddasining 2-qismi qoidalari bo‘yicha da’vo tartibida hal etiladi. Merosni qabul qilish va merosning ochilish joyi fakti. Manfaatdor shaxs meros huquqi qabul qilganligi va mulkni meros qilib olganligini tasdiqlovchi dalillarni taqdim qila olmaganligi sababli, notarial idora vorislik haqida guvohnoma berishni rad qilgan hollarda, merosni qabul qilish va merosning ochilish joyi faktini belgilash alohida tartibda ish yuritishning yuridik ahamiyatga ega bo‘lgan fakti sifatida ko‘riladi. O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 1117-moddasiga binoan, meros qoldiruvchining oxirgi doimiy yashab turgan joyi, merosning ochilish joyi hisoblanadi. Agar meros qoldiruvchining oxirgi yashab turgan joyi noma’lum bo‘lsa, meros qoldiruvchiga tegishli bo‘lgan ko‘chmas mulk yoki uning asosiy qismi turgan joy, ko‘chmas mulk bo‘lmagan taqdirda, ko‘char mulkning asosiy qismi turgan joy meros ochilgan joy deb hisoblanadi.
ALOHIDA TARTIBDA ISH YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 160
X BОB
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Sudi Plenumining 1998-yil 17- apreldagi “Sudning hal qiluv qarori haqida”gi qarorida tushuntirish berilishicha, sudning har qanday hal qiluv qarori kirish, bayon, asoslantiruvchi va xulosa qismidan iborat bo‘ladi. Hal qiluv qarorini yozishda sudlar FPKning 206-moddasi bilan belgilangan birin-ketinlikka rioya qilmoqlari zarur. Hal qiluv qarorining kirish qismida hal qiluv qarorining chiqarilgan vaqti va joyi, hal qiluv qarori chiqargan sudning nomi, sudyaning familiyasi (sud tarkibi), sud majlisining kotibi, taraflar, ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslar, shuningdek, nizo predmeti ko‘rsatiladi. Hal qiluv qarorining bayon qismi da’vo talablarini, javobgar e’tirozlarining qisqacha mazmuni va ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslarning tushuntirishlarini aks ettirmog‘i lozim. Da’vogarning da’voni o‘zgartirganligi (da’voning asosini yoki predmetini o‘zgartirish, da’vo talablarining miqdorini oshirish yoki kamaytirish, da’vodan voz kechish) shu yerda ko‘rsatilmog‘i kerak. Hal qiluv qarorining asoslantiruvchi qismida sudning ish bo‘yicha chiqargan xulosasining faktik va huquqiy asoslari bayon etilishi lozim. Jumladan, hal qiluv qarorining bu qismida ishning sud tomonidan aniqlangan holatlari, ishning holatlari to‘g‘risidagi sud xulosalariga asos bo‘lgan dalillar, sud u yoki bu dalilni rad qilishda asoslangan xulosalar, shuningdek, nizoli munosabatni tartibga soluvchi moddiy huquq me’yorlari (fuqarolik, oila, yer, mehnat, uy-joy to‘g‘risidagi va boshqa qonunlar) keltirilmog‘i, qonunning nomi, moddasi, bandi, boshqa qonun hujjatlarining soni va qabul qilingan sanasi hamda protsessual huquqiy me’yorlari ko‘rsatilmog‘i lozim. Zarur holatlarda, sud O‘zbekiston Respublikasi Oliy Sudi Plenumining tegishli qarorlarini ham qo‘llashi lozim. Hal qiluv qarorining xulosa qismida tegishli me’yorlarning mazmuni bayon etilganda bu talabga rioya qilinmog‘i lozim (masalan, hal qiluv qarorining darhol ijro etilishiga qaratilgan hollarda, FPK 220-moddasining qo‘llanishi). Agar javobgar da’voni tan olsa, asoslantirish qismida faqat da’vo talabining tan olinganligi va uning sud tomonidan qabul qilinganligi ko‘rsatilishi mumkin.
ALOHIDA TARTIBDA ISH YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 161
X BОB
Hal qiluv qarorining xulosa qismida taraflarning familiyasi, ismi, otasining ismi va yuridik shaxsning nomi to‘liq keltirilishi, da’vo talablarining qanoatlantirilganligi (to‘liq yoki qisman) yoki butunlay yoxud qisman rad etish haqidagi sudning xulosasi aniq aks ettirilgan bo‘lishi lozim. Shuningdek, sud xarajatlarining taqsimlanishi, hal qiluv qarori ustidan shikoyat berish muddati va tartibi ko‘rsatilishi shart. Hal qiluv qarorining xulosa qismi qarorni ijro etish chog‘ida tushunmovchiliklar va nizolar vujudga kelmasligi uchun tushunarli va aniq tarzda ifoda etilmog‘i kerak. Yuridik ahamiyatga ega bo‘lgan faktlarni belgilash to‘g‘risidagi ishlar bo‘yicha sudning hal qiluv qarorida: sud tomonidan aniqlangan fakt, uning qanday maqsadda aniqlanganligi, shuningdek, mazkur faktni aniqlash uchun sud qanday dalillarga asoslanganligi ko‘rsatilishi lozim. Fuqarolik holati aktlarini qayd etish organlarida qayd etilishi yoki boshqa
organlarda rasmiylashtirilishi lozim bo‘lgan
faktlarning aniqlanganligi to‘g‘risida sud chiqargan hal qiluv qarori bu organlar tomonidan beriladigan hujjatlarning o‘rniga o‘tmagan holda ana shunday qayd qilish yoki rasmiylashtirish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi (FPKning 285-moddasi).
O‘zbekiston Respublikasining 2013-yil 30-apreldagi 352-sonli Qonuniga asosan, FPKga Farzandlikka olish nomli 31 1 -bob kiritildi. Dastlab farzandlikka olish tartibi sudsiz tartibda hal qilingan bo‘lsa, endilikda farzandlikka olish sud tartibida hal etiladi. Farzandlikka olish to‘g‘risidagi ariza bolani farzandlikka olishni istagan O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari tomonidan farzandlikka olinayotgan bolaning yashash (turgan) joyidagi fuqarolik ishlari bo‘yicha tumanlararo, tuman (shahar) sudiga beriladi. O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi bo‘lgan bolani farzandlikka olishni istagan O‘zbekiston Respublikasi hududidan tashqarida doimiy yashovchi O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, chet el fuqarolari yoki fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar farzandlikka olish to‘g‘risidagi arizani farzandlikka ALOHIDA TARTIBDA ISH YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 162
X BОB
olinayotgan bolaning yashash
(turgan) joyidagi tegishincha Qoraqalpog‘iston Respublikasi fuqarolik ishlari bo‘yicha Oliy Sudiga, fuqarolik ishlari bo‘yicha viloyat yoki Toshkent shahar sudiga beradi (FPKning 285 1 -moddasi). Farzandlikka olish to‘g‘risidagi arizada quyidagilar ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak: farzandlikka oluvchilarning (oluvchining) familiyasi, ismi, otasining ismi, ularning (uning) yashash joyi;
ismi va tug‘ilgan sanasi, uning yashash (turgan) joyi, farzandlikka olinayotgan bolaning ota-onasi to‘g‘risidagi, aka-uka va opa-singillari bor-yo‘qligi haqidagi ma’lumotlar;
haqidagi iltimosini asoslovchi holatlar va mazkur holatlarni tasdiqlovchi dalillar;
oluvchilar (oluvchi) bolaning tug‘ilganlik to‘g‘risidagi dalolatnoma yozuviga tegishli o‘zgartirishlar kiritishni istagan taqdirda -- farzandlikka olinayotgan bolaning familiyasini, ismini, otasining ismini, tug‘ilgan sanasini (ko‘pi bilan bir yilga), farzandlikka olinayotgan bolaning tug‘ilgan joyini (agar bola ko‘pi bilan o‘n yosh bo‘lsa) o‘zgartirish haqida, bolaning tug‘ilganlik to‘g‘risidagi dalolatnoma yozuviga farzandlikka oluvchilarni (oluvchini) ota-ona (ota yoki ona) sifatida qayd etish haqidagi iltimos. Farzandlikka olish to‘g‘risidagi ariza farzandlikka oluvchilar (oluvchi) tomonidan imzolanadi (FPKning 285 2 -moddasi). Esda saqlang! Farzandlikka olish to‘g‘risidagi arizaga quyidagilar ilova qilingan bo‘lishi kerak: nikohda turgan shaxslar (shaxs) tomonidan farzandlikka olinganda — farzandlikka oluvchilarning (oluvchining) nikoh tuzilganligi to‘g‘risidagi guvohnomasining ko‘chirma nusxasi; er-xotindan biri tomonidan farzandlikka olinganda — boshqasining roziligi. Agar er-xotin oilaviy munosabatlarni tugatgan, bir ALOHIDA TARTIBDA ISH YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 163
X BОB
yildan ortiq birga yashamayotgan bo‘lsa va erning (xotinning) yashash (turgan) joyi noma’lum bo‘lsa, shuningdek, bu holatlarni tasdiqlovchi hujjatlar mavjud bo‘lsa, farzandlikka olishda uning roziligi talab qilinmaydi; nikohda turmagan shaxs tomonidan farzandlikka olinganda — farzandlikka oluvchi pasportining ko‘chirma nusxasi va nikohda turmasligi haqidagi ma’lumotnoma; farzandlikka oluvchilarning (oluvchining) sog‘lig‘i holati haqida tibbiy xulosa (psixiatriya, sil kasalligiga qarshi kurash va narkologiya muassasalari, shuningdek, OITSga qarshi kurash markazlarining ma’lumotnomalari); farzandlikka oluvchilarning (oluvchining) ish joyidan egallab turgan lavozimi va ish haqi to‘g‘risida ma’lumotnoma yoki boshqa daromad manbalari to‘g‘risidagi ma’lumotnoma; turar joyga bo‘lgan mulk huquqini yoki turar joydan foydalanish huquqini tasdiqlovchi hujjat; fuqaro farzandlikka olishga nomzod sifatida hisobga qo‘yilganligi haqidagi hujjat. O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining boshqa davlat fuqarosi bo‘lgan bolani farzandlikka olish to‘g‘risidagi arizasiga ushbu moddaning birinchi qismida ko‘rsatilgan hujjatlar, shu bilan birgalikda, bola qonuniy vakilining roziligi va bola qaysi davlat fuqarosi bo‘lsa, o‘sha davlat vakolatli organining roziligi ilova qilinadi. O‘zbekiston Respublikasi hududidan tashqarida doimiy yashovchi O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, chet el fuqarolari yoki fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarning O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi bo‘lgan bolani farzandlikka olish to‘g‘risidagi arizasiga ushbu moddaning birinchi qismida ko‘rsatilgan hujjatlar, shuningdek, farzandlikka oluvchilar qaysi davlat fuqarosi bo‘lsa, o‘sha davlat (bola O‘zbekiston Respublikasi hududidan tashqarida doimiy yashovchi O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar tomonidan farzandlikka olinayotganda — ushbu shaxslar qaysi davlatda doimiy yashash joyiga ega bo‘lsa, o‘sha davlat) vakolatli organining ularning yashash sharoitlari haqida va ALOHIDA TARTIBDA ISH YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 164
X BОB
farzandlikka oluvchilar bo‘la olish imkoniyatlari haqidagi xulosasi, tegishli davlat vakolatli organining farzandlikka olinayotgan bolaning ushbu davlatga kirishi va mazkur davlat hududida doimiy yashashi uchun ruhsatnomasi, farzandlikka oluvchilarning (oluvchining) O‘zbekiston Respublikasining xorijdagi diplomatik vakolatxonasi vakillariga farzandlikka olingan bola haqida axborot berish va bola bilan muloqot qilish imkoniyatini berish to‘g‘risidagi notarial tasdiqlangan majburiyati ilova qilinadi. Chet el fuqarolari bo‘lgan yoki fuqaroligi bo‘lmagan farzandlikka oluvchi shaxslar tomonidan taqdim etiladigan hujjatlar belgilangan tartibda legalizatsiya qilinishi yoxud ularga belgilangan tartibda apostil qo‘yilgan bo‘lishi kerak. Bunda taqdim etiladigan hujjatlar O‘zbekiston Respublikasining davlat tiliga tarjima qilingan va notarial tasdiqlangan bo‘lishi kerak. O‘zbekiston Respublikasi FPKning 285 3 -moddasining birinchi, ikkinchi va uchinchi qismlarida ko‘rsatilgan hujjatlar sudga ikki nusxada taqdim etiladi. Sud farzandlikka olish to‘g‘risidagi ishni mazmunan ko‘rib chiqib, farzandlikka olish haqidagi arizani qanoatlantirish to‘g‘risida yoxud uni qanoatlantirishni butunlay yoki qisman rad etish haqida hal qiluv qarori chiqaradi. Farzandlikka olish to‘g‘risidagi ariza qanoatlantirilgan taqdirda, sudning hal qiluv qarorida farzandlikka olingan bolaning tug‘ilishi yozilgan daftarga o‘zgartirishlar kiritish uchun zarur bo‘lgan, farzandlikka olingan va farzandlikka oluvchilar (oluvchi) to‘g‘risidagi barcha ma’lumotlar ko‘rsatiladi. Bola bitta shaxs tomonidan farzandlikka olinayotganda uning manfaatlarini ko‘zlab, agar farzandlikka oluvchi erkak bo‘lsa, onasining xohishiga ko‘ra yoki agar farzandlikka oluvchi ayol bo‘lsa, otasining xohishiga ko‘ra, shuningdek, agar farzandlikka olinayotgan bolaning otasi yoki onasi vafot etgan bo‘lsa, vafot etgan ota yoki ona ota-onasining (buvaning yoki buvining) iltimosiga ko‘ra sudning farzandlikka olish to‘g‘risidagi qarorida farzandlikka olingan bolaning otasi yoki onasi bilan yoxud vafot etgan otasining yoki onasining qarindoshlari bilan huquqiy munosabatlari saqlab qolinishi ko‘rsatib o‘tiladi. ALOHIDA TARTIBDA ISH YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 165
X BОB
Farzandlikka olish to‘g‘risidagi ariza qanoatlantirilgan taqdirda, farzandlikka oluvchilar (oluvchi) va farzandlikka olinayotgan bolaning o‘zaro huquq va majburiyatlari farzandlikka olingan bolaning tug‘ilishini yozish daftariga zarur o‘zgartirishlar kiritilgan kundan e’tiboran belgilanadi. Sud farzandlikka olish to‘g‘risidagi hal qiluv qarori qonuniy kuchga kirgan kundan boshlab uch kun ichida ushbu hal qiluv qaroridan ko‘chirmani farzandlikka olinayotgan bolaning tug‘ilganligi ro‘yxatga olingan joydagi fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organiga yuborishi shart” (FPKning 285 6 -moddasi). 4-§. Sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limiga g‘ayriixtiyoriy tartibda yotqizish to‘g‘risidagi ariza, sud hal qiluv qarori va ularni rasmiylashtirish tartibi O‘zbekiston Respublikasining 2013-yil 30-apreldagi 352-sonli Qonuniga asosan, FPKga “Sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limiga g‘ayriixtiyoriy tartibda yotqizish” nomli 33 2 -
sababli alohida tartibda ko‘rilishi belgilab qo‘yildi. Sil kasalligining yuqumli shakliga chalingan shaxsni sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limiga g‘ayriixtiyoriy tartibda yotqizish to‘g‘risidagi yoki uning ushbu muassasada yotishi muddatini uzaytirish haqidagi ariza sudga mazkur shaxs dispanser hisobida turgan yoxud davolanayotgan yoki uning yashash (turgan) joyidagi sil kasalligiga qarshi kurash muassasasi tomonidan beriladi. Sil kasalligining yuqumli shakliga chalingan shaxsni sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limiga g‘ayriixtiyoriy tartibda yotqizish to‘g‘risidagi ariza ushbu muassasa tibbiy komissiyasining tibbiy tekshiruvdan va (yoki) davolanishdan bo‘yin tovlayotgan mazkur shaxsni g‘ayriixtiyoriy tartibda yotqizish zarurligi haqidagi xulosasi qabul qilingan kundan e’tiboran bir sutka ichida beriladi. Xulosada davolash o‘tkaziladigan muddat ko‘rsatiladi. Sil kasalligining yuqumli shakliga chalingan shaxsni sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limida g‘ayriixtiyoriy tartibda yotishi muddatini uzaytirish to‘g‘risidagi ariza ushbu muassasa
ALOHIDA TARTIBDA ISH YURITISHDAGI PROTSESSUAL HUJJATLAR 166
X BОB
tibbiy komissiyasining shaxs davolanishda bo‘lgan muassasada yotishi muddatini uzaytirish zarurligi haqidagi xulosasi asosida beriladi. Xulosada davolash o‘tkaziladigan muddat ko‘rsatiladi (FPKning 297 5 -moddasi). Sudning arizani qanoatlantirish to‘g‘risidagi hal qiluv qarori sil kasalligining yuqumli shakliga chalingan shaxsni tegishincha sil kasalligiga qarshi kurash muassasasining ixtisoslashtirilgan bo‘limiga g‘ayriixtiyoriy tartibda yotqizish yoki uning ushbu muassasada yotishi muddatini uzaytirish uchun asos bo‘ladi (FPKning 297 7 -moddasi). 5-§. Fuqaroni bedarak yo‘qolgan deb topish va fuqaroni o‘lgan deb e’lon qilish to‘g‘risidagi ariza, sud hal qiluv qarori va ularni rasmiylashtirish tartibi Fuqaroni bedarak yo‘qolgan deb topish yoki fuqaroni o‘lgan deb e’lon qilish instituti alohida tartibda ko‘riladigan ishlarning bir turi sifatida ham fuqarolik huquqi ham fuqarolik protsessual huquqi uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki, fuqaroni bedarak yo‘qolgan deb topish yoki o‘lgan deb e’lon qilish shartlari va asoslari fuqarolik qonunchiligida ko‘rsatilgan bo‘lsa, fuqarolik protsessual qonunchilikda esa ushbu turkumdagi ishlar bo‘yicha sudga murojaat qilish tartibi, ishni sudda ko‘rishga tayyorlash va ko‘rish hamda ushbu ishlar bo‘yicha hal qiluv qarori chiqarish va uning huquqiy oqibatlari to‘g‘risidagi qoidalar mustahkamlangan. O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 33-moddasiga ko‘ra, agar fuqaroning qayerdaligi haqida uning yashash joyida bir yil davomida ma’lumotlar bo‘lmasa, manfaatdor shaxslarning arizasiga muvofiq sud bu fuqaroni bedarak yo‘qolgan deb topishi mumkin. Yo‘qolgan shaxs to‘g‘risida oxirgi ma’lumotlar olingan kunni aniqlash mumkin bo‘lmasa, bedarak yo‘qolgan deb hisoblash muddati yo‘qolgan shaxs to‘g‘risida oxirgi ma’lumotlar olingan oydan keyingi oyning birinchi kunidan, bu oyni belgilash mumkin bo‘lmagan taqdirda esa – keyingi yilning birinchi yanvaridan boshlanadi. Fuqaroni vafot etgan deb e’lon qilish uchun asoslar Fuqarolik kodeksining 36-moddasida berilgan. Bu qoidaga ko‘ra, agar fuqaroning qayerda turganligi haqida uning yashash joyida uch yil mobaynida ma’lumot bo‘lmasa, basharti u o‘lim xavf solib turgan yoki muayyan
|
